Tarsis Ticket


Kan thupui “Tarsis Ticket” tih chu thil dang vak ni lovin Vanlalkima Sailo hla phuah, Nun Hlimna Hla Bu No. 82 a mi a ni a. Nun Hlimna Hla Bu chu Nisarihtlang Seventh-day Adventist halai pâwl pakhat, Real Life Club -in a buatsaih a ni. He hla aanga khawvel thlir hian titi kan vâwr dâwn a ni a. Fak vak emaw, sawisel vak emaw ka tum lo va, mi thiam zawkten hla dang an review anga kalpui ka tum hek lo. Thil inhlat tak takte pawh kan han chawhpawlh vel dawn a ni.          


Tarsis Ticket” tih hla chuan Pathian tlanbosan tum zawlnei Jona chanchin hmanga boralna kawng zawh lo va, chanchin tha ticket lei tura sawmna a keng a. He hla hi poetic genre chi hrang hrang zinga sâpho pawhin an neih tlêm pawl ‘epic’ an tih ang chi; history, hmanlai thawnthua mi thil tithei, mi huaisen fakna emaw, indo chanchin emaw phuahna a ni. Mizovin hetiang chi hi kan la nei tam lo hle. A teuh ber chu Liandala phuah Chhura leh Nahaia ‘Lo inven thleng’ hi a ni mai awm e. A dang pawh a la awm nual maithei; kan hre si lo.
Hetiang epic hi a tlângpuiin a sei hlawm hle. Khawvela epic hmingthang deuh deuhte chu Hindu-ho hmanlai thawnthua ‘Mahabharata’ leh ‘Ramayana’ te, Homer-a ‘Illiad’ leh ‘Odyssey’ te, John Milton-a ‘Paradise Lost’ leh ‘Paradise Regain’ te an ni. Mahabharata leh Rama-yana hian narrative poem lam an hnaih zaw mah a. Hengte hi epic-a kan chhiar dawn chuan Anglo Saxon-ho hla ‘Beowulf’ te, Finnish-ho hla ‘Kalevala’ te, Babylon-ho ‘Gilgamesh’ te hi chhiar hmaih chi an ni lo maithei. Portuquest hla phuah thiam Luiz de Camos (or Cameons) (1524-80) an Vasco de Gama khualzin kawng a phuahna Lusiads pawh epic lar tak a ni ve awm e. Mahse hei hi a awm tih chauh ka hria a, ka la chhiar miah lo.
A dang leh chu Virgil (Publius Vergilius Maro) (70-19 BC) phuah Aeneid (Rom lal Augusta chawimawina a ni ber awm e) hi a ni leh a. Bu sawm leh pahnih zeta sei niin an sawi. Tasso-a phuah Jerusalem Delivered tih te pawh sawi tel ve mai mai chi a ni. A dang pawh ziak dawn ila a la awm nual awm e. Tarsis Ticket tih hla erawh hi chu a phuahtuin thluk nei tura a phuah leh buatsaih, rimawi hmanruate nena rem chi a nih avangin epic lam ai mah chuan hymn lam a pawl mah mah zâwk a ni.
Vanlalkima Sailo hian awngkam mawl tê, tû tan pawha hriatthiam mai theih tur, awngkam nalh tak siin Jona thawnthu chu hlain a phuah chhuak a. Hetiang hi thil awlai a ni lo va. A râu chang ve lo leh thilpêk engemaw bik nei ve lo tan phei chuan pawngtawng basa ngama phuah tum ve ngawt chi a ni lo; mi bik nih a ngai.
Hla reng reng chu a phuahtu rilru leh ngaihtuahna zu awmpui lem lova sawisel mai awl tak a ni. Mahse chu chu a ha ber lo fo. A chhan chu mihring rilru-ah hian thil a leng tam em em a,  thil ni thei lo leh awm thei lo, tih theih loh engmah a awm lo. Hla chu a phuahtuin a thinlung khawvela a duhthusam, a lungngaihna emaw, a lawmna emaw, awngkam pang-ngai aia thûk zâwk leh ril zâwka a pho chhuahna a ni a. Chuvangin history emaw, philosophy emaw hmanga lo teh fet ve viau ringawt chu a fuh chiah lo. Science pêng hrang hrang physics, biology, che-mistry te lo inrawlhna chi a ni lo va; mathematics te phei chuan hmun an chang lo lehzual.
Tarsis Ticket tih hla-ah hian khawpui pathum – Ninevi, Tarsis leh Joppa khua te kan hmu a. Hengte hi a mal malin chhui dawn ila a sei dâwn lutuk bâkah thil ul lutuk niin a lang lo bawk a, sawi lo mai ila. Jona chanchin lamah i han pêng thui deuh hlek teh ang.
Jona hi zawlnei dangdai ber kan ti thei ang. Bible-a zawlnei dang kan hmuhte hi chuan thuchah sei tak tak an neih bâkah an chipuite zinga rawngbawl an ni tlangpui a. Jona erawh chu chutiang a ni lo. A hun laia Juda-ten chhandam ni ve thei pawha an rin loh jentel-te hnena chanchin ha tlangaupui tur a ni bik tlat. Tin, a thuchah ken pawh hi a tawi hranpa ve reng reng bawk: “Tuna chin ni sawmli-ah Ninevi hi tihboral a ni dawn e,” tih chauh  a ni. Sim turin tumah pawh a sawm lo; chhiat an tawh tur thu chauh a sawi duh a ni. Pathian chuan chung jentel-ho mai maite chu a chhandam duh a ring lo va, chuvanga sawm harsa duh lo pawh chu a ni maithei bawk. Tin, thuhrila vâk chhuak ve ta lêm; a thusawi an awih avangin a lungawi lo zawk hial niin a lang. Hetiang mi hi an vang viau bawk awm e.
Bible-a Pathian mi hmante hian a tirah an pha châwk. Mosia (Exodus 3:12-4:1-17), Gedeon-a (Roreltute 6:15), Isaia ten an tlin lohzia puangin an pha hmasa deuh vek; tlanbo tum em an awm ngai lo.  Jona erawh chuan Pathian kohna a hriat veleh rei pawh rial lovin tunlaia Jaffna an tih tak, Tel Aviv khaw bula Joppa khua an tih chu a pan nghal a. Lawng ticket leiin Tarsis khaw lama tlanbo a tum a ni. Tarsis khua hi tunah chuan a awmna chiah hriat a ni tawh lo niin The Random House Dictionary chuan a sawi. Tarsis-ah chuan sum leh pâi zuk peipun a, a aiawh mi tirh a tum nge Pathian tlanbosan hlen a tum tak tak hriat a ni lo. Tunlai ang chu nise thlawhna ticket a lei zawkin a rinawm.
Joppa khua aang chuan thlamuang takin a chhuak ta a. A nupui fanaute a hruai lo niin a lang. Hmanlai Judate chuan nupui pasal an nei hmâ hle a. Jona pawh hi tirh thama upa a nih chuan nupui nei tawh ngei tur a ni. A nih loh pawhin tlangval senior chu a ni hrim hrim tawh ang. A zinna-ah chuan a thlamuang hle; a zinpuite thlipui leh tuifawn hlauhva an buai fê hnu-ah pawh lawng pindan hnuai lamah thlamuang takin a la muhil thei a ni.
A tawi zawngin sawi ila. Jona muhil chu an rawn kaitho va. Țhum vâwrin an chunga vanduaina lo thleng chu tu mawh nge tih an zawng ta a. Jona chungah a tla ta. Chutia loh theih lohin a nan takah chuan Pathian hnen atanga tlanbo mêk a nih thu chu a piangthar hlim sual puan ve ta hmiah hmiah mai a. A chuanpuite chuan hreh takin Jona chu ama sawi ang ngeiin tuipuiah chuan an paihthla a. Kan hriat angin Pathian ruat sanghain a lo dawlh a, ni thum hnu-ah a luak chhuak leh a nih kha. Tichuan Pathian tirhna lamah chuan a kal ta a ni.
Mediterranean tuipui aanga Ninevi khua chu hla tak a ni. A kârah thlaler ram reh tak tak a tam avangin kê ringawta kalna chi a ni lo. A hlauhawm lutuk. Ninevi khua chu tuna Irag kawpui Bagdad hmar thlang lam kilometer 250 zeta hla Tigris lui kual zal nuam tak kama awm a ni. A din anna chin hriat phâk a ni lo. BC 705 vel khan Sennacheriban-a chuan a siam lian a. Zawlnei Isaia hun lai vel kha chuan khawvela khaw ropui berah an ngai a ni awm e. Kaldai-hovin BC 612-a an hneh hnu pawh khan a la lar viau; an Tualte Vanglai ve ber a nih chu.
Ninevi khua a han thleng chuan zawlnei thuchah azawnga tâwi ber, ‘Tuna chin ni sawmli-ah Ninevi khua hi tihboral a ni dâwn,” tih chu a han puang ta a. Khawvela Zawlnei thupuan chhuah tawi ber, zawm hlawh ber bawk si a lo ni ta a ni. Jona thuchah chu a hre phâk apiangin an piantharpui a. Ninevi khaw lal beng a lo thleng a. Ani pawhin a lal puan ropui chu pawt thlerin sai ip puan a sin a. Tlawmna nun nen Jona thuchah chu a ngaithla a ni.
Jona chuan Ninevi khuaa mite chu sim tur pawhin a sawm lo va, Pathian hma-ngaihna thuchah pawh a sawi lo a ni awm e. Khawpui chu kang ral dawn ngeia a hriat avangin a lan theihna tur tlangah a lawn sauh sauh a, a kan hun nghâkin a hnuai lama khawpui lang pe tuarh mai chu a thlir ta veng veng mai a ni. Mahse Pathian chuan Ninevi khua chu an sual an sim avangin a ngaidam si a, Jona tum ang chu a ni ta lo. Chutia a tum anga thil a kal tak lohah chuan zakin Pathian hnenah thih te a dil vel ta a ni.
Jona thawnthu-ah hian thil awihawm loh tak tak a awm nual. Pakhatna-ah chuan tuifinriat sanghain ni thum zet Jona a dawlh a, ni thum lai sangha kawchhunga rilru fim a pu thei hi a ni. A pahnihna chu Ninevi khawpui patling ni thum zet kal a ni hi a ni. A hun laia khawvel mihring awm tur awm ang an han ngaihtuahin mi thiamte chuan ni thum kal zet khua chu awm theiin an ring lo. A pathumna-ah chuan Jona tihlim tura ûm hrui zâm hi a thang chak lutuk.
Heng thil awihawm lo tak tak, khawvel kalphung pangngai awm thei lo thil thleng avangte hian mi tam tak chuan Jona lehkhabu hi an awih thei lo va. Tehkhin thu atan midangin Jona hminga an ziah a nih an ring a ni. Jona hi mihring awm tak tak a nih pawh an ring lo. Rev.Lalsawma BD Mth chuan, “Tehkhin thu angin la ila kan tifuh zâwkin a rinawm,” tiin Jona lehkhabu chungchang hi a ziak a (Thu-thlung Hlui Hrilhfiahna. Zawlnei Jona. Rev. Lalsawma BD Mth. Synod Bookroom. Aizawl, 1972). A lehlamah P.C.Biaksiama te chuan Jona bua thil thlengte hi khawvel finna leh history atanga thil thleng thei a nihzia fish an lo tum bawk a. Tuifinriat sangha lianin lawngmi tute emaw a dawlh a, him piala a chhak chhuah leh thute pawh sawi tur an hria (a awihawm lo deuh naa).
Kum zabi 19-na laihawl, Charles Darwin-an “Origins of Species” a ziah vel lai atang khan Pathian thu hian dodalna a tawk nasa lehzual a. Pathian thu awih lo scientist turu tak tak an lo chhuak zel a. Chungho chuan khawvel finna hmangin Bible chu a feta fet theih tawpin an teh a. Thlarau Thianghlim thawkkhuma ziah chu tisaa teh tlin a lo harsa thin si a; chu chu kan buai fona pakhat chu a ni.
Higher critics-ho chuan Daniela chanchin, Nebuchadnezzar-a ât thu (Daniela 4:33) te, Lal Daria chanchin etc., te kha archeology lam atanga a finfiahna an hmuh loh avangin thil tak tak ni theiah an ruat lo va. Daniela lehkhabu pawh hi thil tak tak ni lo, Maccabean hel lai, Isua pian hma kum zabi hnihna vela tuten emaw Daniela hming hawha an ziah niin an ngai a, Thenkhat leh chuan Daniela bu hi Aramaic leh Hebrew-a ziah a nih avang leh a tawngkau chheh leh thu hman hrim hrim hian Daniela hun lai kha a an loh avangin rin tak tak tlâk loh, midangin an ziah chawp niin an ngai a. Neoplatonic philosopher Porphyry-a phei chuan kum zabi pathumna (AD 233-304) lai vel daih tawh khan Daniela bu hi a lo ringhlel tawh a ni.
Bible hi leilung dan, ni tina kan thil hmuh leh hriat atanga teh dawn chuan thil ni thei lo deuh hlir a ni. Penticost nia Thlarau Thianghlim lo thlengte kha eng science dan mah hian a fiah thei lo. Mahse alpha leh omega, bul leh tawp nei lo, engkim siamtu khi a thilsiam leilung dan hmanga a thilsiamte vêkin kan lo teh chu a dik ber lo vang. Science leh arts siamtu, leilung dan law of nature chung lama thil tithei a ni a. Chu tak chu biak tlâk Pathian a nihna pawh a ni. Pastor Saikhuma chuan hlain:
“Mi mawl ber tana hriatthiam awlsam si;
Mi fing ber tan pawh chhui sen rual loh” a lo ti a. He hla thu tlar hnih lek hian a sawi kim viau a ni.
Nghapuiin  Jona a dawlh a, rilru fim pua ni thum zet a awm thei hi Pathian hnathawha ngai lotu, mihring thiamna hmanga whale chanchin zirtute tân awih chi a ni lo va. Dârkâr tlêm tê chhunga hlim nuam tham siam khawpa ûm a thang duh pawh hi tunlai thiamna hmanga zir tan chuan thil ni thei lo tawp a ni. Mahse hengte avanga Jona ziak hi kan awih lo va, tehkhin thu ang leka kan ngai dawn a nih chuan Bible chhungah hian awih loh tur thil, science hmanga fiah theih loh (law of nature kalh) a tam lutuk. Isua van lawn dante pawh khan law of graviation a kalh chiang hle awm e.
Tunlai hian mi tam takin Bible-a Pathian thiltih mak te kha Bible ring inti si, paih ngam chiah si lovin science dan hmanga fiah an tum nasa thin a. Chu chu engemaw chenah Bible dodaltute chhan lêt nan zawng a tha teh meuh naa rinna tehfung berah chuan a tangkai lo a ni.
Mizoramah hian awngai dam thei an tam hle. Țawngaina hi khawvel thiamna hmanga lo finfiah vek theih a ni lo va. Khawvel finna leh thiamna nena khaikhin fo tur pawh a ni hek lo. Engpawhnise awngaina chhang thei Pathian, ni ruk chhunga khawvel leh a chhunga chengte zawng zawng siamtu thiltihtheihna ring-tute tan chuan Jona chunga thil thlengte hi an mak lo va, a theu-neu lutuk zawk a ni.
Tichuan (han ti tha leh ila) Ninevi khua chu Jona awngkam khat lekah chuan an sim ta duak mai a. Hetia an sual an sim hnu hian Juda-te tihdanin vawksa leh ei thiang lo thil dang reng reng kha an ei lo nghal em? An pianthar hnu Sabbath lo awm leh hmasa berah chuan inkhawm turin an insiam nghal sup sup em? Juda serh leh sang zawmin an inthawi nghal sup sup em? An hnam hmuhsit leh huat Juda sakhua  zawmin Juda saphun an ni em? Nge ni tunlai piangthar tam zâwk ang hian an sim atanga thla hnih thla thum, kum chanve lekah an da leh der? Hengte hi Bible-in a sawi zui tawh lo.  Tin, sim hming pu tlâka an rah zui zel leh rah zui zel loh pawh kan hre lo. Jona hi 2 Lalte 14:25-ah ziah lan a ni ve a. BC 800-700 inkar bawr vel a nih a rinawm. BC 633-612 a lo her chhuah leh meuh chuan Ninevi khua chu zawlnei Nahuma hmangin (Nahuma 2:1-3:19) Pathianin a vau leh chher chher tawh a. Hemi tum erawh hi chuan an sim ta lo a ni awm e. Babulon-hovin an tichhe vek a. Tell Kuyunjik an tih bâk hnuhma hmuh tur a awm tawh lo an ti. Keini chuan kan zu hmu ve lo.
Babulon-ho hian an tichhe hneh viau a ni awm e. A hnu kum zahnih, BC 401-a Xenophon-a leh a Grik sipai 10,000 laiin an kal pelh lai pawh khan heng lai vela mite chuan ‘Mespila’ an lo tidaih tawh a. Isua pian hnu kum zabi hnihna laihawl vela Atheni  khaw ziaktu lar Lucian-a chuan, “Ninevi khua chu nuai ral vek a ni a. A awmna diktak hria pawh an awm tawh lo va, hnuhma reng reng a awm lo,” tiin a ziak. Kum 1860 bawr vela Austin Henry Layard-an ‘Nineveh and Its Remains” tih bu a ziah atang khan khawvel hi a thangharh leh ta deuh chauh a ni.
Tarsis Ticket” tih hla chuan a châng tâwp lamah kan sualte sima Pathian lam hawi turin min au  va. Hla ropui tak leh dangdai tak, hla phuahtu tam zawkin an thiam ve loh a nihna pawh a lang e. Mizo fate tluka piangthar zing, Pathian chawi-mawi nasa hi hnam dang an tlêm hlein ka ring. Chuvangin he sawmna pawh hi thil thar a ni lo va, ni tin zan tin kan lampui, thenkhatte phei chuan kan ât phah lek lek a ni.
He hla phuahtu Vanlalkima Sailo hi tunah chuan vanram tlafual lei Eden America ramah nupui fanau neiin a awm a. Mizoram lama a chipuite rawn retheih-pui leh mai mai hmel a pu ta lo.
Hnam fing zawkte finna zira hma-sawnna kawng zawh ve hi hnam hnufual zawkte tan chuan a pawimawhin a ul em em a ni. Khawvel hian chutiang mihring, hnam dang finna zir a, mahni ram leh hnam tana chi tha tuh tum tlattute chu a ngaisang a. Ngaihsan tlak an ni bawk a, i ngaisang ang u. Mizo halaite hi America, France, Japan, S.Korea etc-ah te an finna leh thiamna zir turin feh chhuak sung sung mai ila duhthusam a ni.
Vanlalkima Sailo pawh hi a awmna Mizoram Seventh-day Adventist-te chuan an chhuang em em! Hla phuah thiam, thu leh hlaa mi biakrâwn kai pha tur a ni. Amah pawhin Zofate hi a hmangaih a, USA-a a chhuk dawn pawhin Zofate tana thiamna salû nen thiamna bawhhla chhama rawn haw chhoh leh a tum ruh hle niin a kal dawn boruak hre chiang inti pakhat chuan a sawi a. Beiseina sâng tak nen an lo thlir a ni.
Tin, ngai teh u, heti hi a ni a. Judai rama Jehoiakima lal laia Babulon-in Jerusalem a rûn (BC 606-605) tuma a sal man, mittui nena Jerusalem chhuah-santuten Babulon an chhuahsan duh tawh lo va, Nehemia’n hruai chhuah a tum leh laia mi tam takin hnam dang nupui pasal an nei a, Jerusalem haw leh pawh an châk tawh lo ang mai khan Vanlalkima Sailo pawh hi USA-a a awm rei tâk hnu chuan a mawngin zung a kaih ta nge? Mizoramah a rawn haw duh ta lo va. Lal thisen kai, Sailo tlangval ngat chuan a hnampui nula heti zât hi hnawlin hnamchawm tlangval zâwk pawhin an tih duh mang loh hnam dang nula ( sâp nula) a zu thlang ta chat mai le; a uihawm titu tan chuan uihawm tak a ni. Mahse hei hi chu a mimal nun a ni a, kan sawisel phâk a ni lo. Tunlai dan taka “Its my life” a ti a nih pawhin “No” kan tihsak thei lo vang. A thu thu a ni. Mahse kan sawisel phâk loh mihringte hian kan rilru erawh an tina thei; chu chu anmahni kan ui lutuk vang a ni fo bawk.
Pu Rokunga chuan, “Hnam dang hmusit mai lovin, hianah i siam ang u,” a ti a. Hei hi ka sawi chhuak ve fo. Mizote hian kan thliarkar rilru zim, hnam dang ngaihsan lutuk emaw, hmuhsit lutuk emaw hi sim ila. Ram dangahte hian zin kualin mi sûkthlek dante hmu tam ila, rilru zau tak i pû ang u. Vai velh tum ringawt leh vun ngo an nih avanga tluk loh tum nghal ringawtna hun a ni tawh lo. Amah-erawhchu hetianga kan rilru tihzau ve deuh tur a ni kan tih hian mahni hnam nihna identity hlauh khawpa zau erawh chu a hlauhawm hle thung a ni.
He hla hi ropui ka ti a, ngaihnawm ka ti bawk a. A phuahtu themthiam dan pawh hian fak a phû hlein ka hre hin.

Note: He thu hi Rauthla Leng Bu 4-naa Jona Chanchin Thlir Zauna tih nen khan tam tak chu a thuhmun a. Tarsis Ticket tih hi ka ziak hmasa zawk. Kum 1991 bawr vela ka ziah a ni. 

Comments

Popular posts from this blog

KA LO TAWN VE - REMRUATI

A LOVE STORY

TUNLAI KHAWVEL HMASAWNNA LEH KRISTIAN THALAITE.