Nupui Pasal Zawn Thu



Chang Thlan: “Nimahsela leilung piantirh aang chuan, ‘Anni chu hmeichhia leh mipaah a siam a ni,’ Chumi avang chuan ‘Mipain a nu leh a pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang; tichuan an pahnih chuan tisa pumkhat an lo ni tawh ang,’ chutichuan pahnih an ni tawh lo va, tisa pumkhat an ni tawh zawk a ni. Chutichuan Pathianin a zawm tawh chu mihringin hen suh se,” a ti a. Marka 10: 6-9:

1.   Pathian remruat:
Inneihna hi Pathian remruat leh a pawmpui ni satliah lovin ti ngei ngei tura min duh a ni zawk ti ila kan tisual awm lo ve. Mi pangngai tawh phawt chu nupui pasal nei ngei tura ngaih kan ni a. Chu chu Pathian thu awihna chi khat a ni bawk. Mihring  leh mihring induhna satliah ni lovin Pathian remruat a nihna hi hmuh thiam a, chutiang taka en tur chu a ni.
Inneihna hi Eden huana inan, Pathian remruat a ni. Pathian chuan amah chauha mipa a awm chu tha ti lovin a kawppui awm mi a siamsak a(Gen.2:18). Tichuan mipain a nu leh pa kalsanin a nupui a vuan ang a, tisa pumkhat an lo ni tawh ang (Gen 2:24). Amarawhchu Bible hian inneihna chu engtia kalpui tur nge tih a sawi lo va. Chuvangin Pathian inpuan chhuahna hnam Juda-ho inneih dan meuh pawh kha a hun leh hmuna zirin a inang vek lo. History aanga a lan danin inneih dan hian hun pui lian tak tak pathum a pal tlang tawh a. Chungte chu:- (a) Tih luihna leh rallak (capture) aanga inneih an chin hun lai. (b) Bungrua anga hmeichhia lei leh hralh hun lai. (c) Inhmangaih tawnna aanga inneih hun (tunlai inneih dan).
A tlangpuiin Bible hun laia Juda-te inneih dan chu arrange marriage deuh vek a ni. A inneia ten thu an nei vak lo. Abrahama’n Isaka nupui tur a zawn pawh khan amah Isaka a râwn thu a lan loh kha. Nu leh pate remtihnain an inhual hmasa a. An inhual tawh chuan nupa anga khawsak zui kha an pawisa lem lo niin a lang.
Kristian hmasate kha culture hrang hrang inpawlh an nih avangin an inneih dan pawh a inang hlei thei lova. An hunlaia Rome ram hnam hrang hrangte tihdan an zui ve mai niin a lang. Hetih hun laia inneihnaah hian sakhaw serh leh sang a inrawlh vak lo a ni awm e. Bishop of Bourge phei chuan a bial chhunga puithiamte chu inneihnaa kal a khap hial a ni. Inneihna chungchanga tihdan mumal lo lutuk chu veiin Hincmar, Archbishop of Rheims (845-882) chuan nupa ni tura thil tih ngei tur pali a duang ta a. Chungte chu :- (a) Innei turte chu engmahin a phuar loh niin inneih an remti ve ve tur a ni. (b) Hmeichhia chu a pain a pasal hnenah a pe tur a ni. (c) Inneihna chu vantlang hriatah lawm (socially honored) tur. (d) Inneihna chu nupa inpawlna-ah tihfamkim a ni ang.
Siamthatu Martin Luther-a chuan kum 1529 khan inneite chu kohhran chuan malsawmin inneih dan tur tlangpui (basic marriage rite) pawh duang se a tih rualin inneihna sawngbawl vel chu khawvel thil, kohhran mite inrawlhna tur a ni lo a ti. A ngaihdan chuan inneihna chu sawrkar kut liau liau a ni.
Hetiang teh nuaih hi a la nih tho avangin Council of Trent (1563) chuan nupa ni tur chuan a innei tura te remtihna ve ve niin hriatpuitu pahnih emaw pathum emaw nen puithiamin a inneihtir tur ani tih thupek an chhuah ta a. Hei hian inneihna chungchanga kohhran din-hmun chu a rawn tichiangin a mumal ta deuh bawk.

2.    Kan La Sawi Dawn Chauh.
Nupui pasal inzawn chungchang hi sawi a ul leh hin. Kan la sawi zel dawn bawk. Kan khawtlang nun inher danglam zel dan leh nupui pasal zawn chungchanga fuih ngai fê fê mi an lo pun zel dawn avangin kan sawi leh hin ang. Chhungkaw din tur kan tam tial tial a, mihring awm ho tak tak kan tam tial tial bawk a, sawi uar zel hi a la ul dawn a ni.


3.   Inrim Tur:
Nupui/pasal hi a vantla lo dawn ngawt theih a ni bik lo. Hmeichhia chu mipa tana ngaihzawn châkawm taka a awm a ul a. Chutiang tur chuan a rilru lam pawh a inbuatsaih tur a ni. Hmêl ha tak pawh ni ila nungchang lamin a zir loh chuan mi tan kan itawm tak tak thei lo. Mahni inhriat hi a har hle mai. Nula tan tlangval tana itawm tak an nih leh nih loh inhriat a har deuh mai thei. Kan incheina chu zahawm tak, fai tak ni rawh se. Lepler lam rawngkai hauh si lo hian nalh takin a inchei theih a ni.
Tin, tlangvalho pawhin nula rim sela, nupui tur chu zawng rawh se. Amaherawhchu, nupui tur a rim hmain mahni lam inbuatsaih hmsak a ha khawp mai. Mi nu leh pate tana makpa itawm tak nih hi tlangvalte mawhphurhna a ni. Nupui fanau chawm zo, chhungkaw enkawl thei nih tum sela, chu chuan a ti-itawm mai ang.

4.   Rilru Thianghlim Taka Inngaihzawn
Tumah ngaihzawng nei hrim hrim turin kan ti lo. Mahse mi piangthar ha ber pawhin ngaihzawng a neih theih tho avangin ngaihzawng neih dan hi sawi lo thei kan ni lo. Kan ngaihzawngte chungah rilru chhia, anmahni tihmualpho duhna te, tihchhiat duhna te neih hauh loh tur a ni. Kan hmangaih tak takte chu tumahin an mualpho kan phal lo va, an rilru tihnat pawh kan duh lo. Hetah hian mipate hian mawh kan phur nasa zawk ti ila kan daw hauh lo vang. Mipa tam tak chuan an bialnu ten an hmangaih leh hmangaih loh fiah nan sex hi hmanrua berah an hmang hin. Sex hmanpuiah an sawm a, an nawr a, an vau titih bawk a. Chutianga an nawr lai chuan an bialnu te tana engkim huam a, neih ngei tum angin an insawi a. A hmeichhiate lo ang ve deuh se an hmangaih tak tak lo niin an puh a. An titau der vel bawk hin. Mipa henkhat phei chuan an mittui hial pawh an titla thei. A tâwpah han vau (or thlêm) hlawhtlingin hmei-chhia chuan nau lo pai se a leha lingin hmeichhe buan chak lo, neih tlak lohah an chhuah leh thei mai bawk. Hetianga Pathian thilpêk hlu tak mai ‘hmangaihna’ hmingchhala hmeichhe bum ching mipate hi Pathian huatzawng tak an nih ka ring. Hengho avang hian hmeichhe tam takin khawvel hi hrehawm tak leh zak takin an hmang mêk a ni.
Pathian mi, adventist tlangvalte chuan kan nulate hi tisa nawmchen nan mai maia hman kan phal tur a ni lo. Zahawm tak, Pathian hnena malsawmna dil ngamin kan ngaizawng tur a ni. Rilru chhe tak leh bawlhhlawh taka ngaihzawng neite hi an hlim tak tak ngai lo. Anmahni an hlim lo chauh ni lovin an bial-nu/bialpa te nun an tichhia a, nu leh pate leh kohhran leh khawtlang thlengin a mualpho thei. Mizo nula leh tlangvalte phei chu khawvelah hian inngaizawng nasa pâwl kan ni maithei a ni. Kan fimkhur lehzual a ngai. Ngaihzawngte chunga rilru chhe tak kan put a, sex hi hmangaih leh hmangaih loh proof-na atan kan hman ngat chuan (nupa karah chuan lo ni mah se) hmangaihna a tichiri a, midang kan thlir dan a tidanglamin rinhlelhna nen mi a thlirtir a. Rilru buaina chi khat depression hial a thlen thei a, mahni intihhlum phah an awm fo bawk. Mahni intihlum chiah lo, mahni inngainepna (inferiority complex)  lian tak neih phah theih a ni.

5.   Pathian Min Hlattirtu A Ni Tur A Ni Lo
Pathian leh kohhran min hlattirtu chu ngaizawng lo ngam ila a him ber mai. Nula fel, kohhrana mi inhmang takin ruihtheih thil tihching a ngaih-zawn tlat chuan a hriat loh hlan leh a duhdan ni hauh lovin Pathian leh kohhran a hlat hret hret thei. Kohhran dang nula/tlangval ngaih-zawn hian hriat loh hlanin kohhran thiltihna leh chet chhuah-na-ah kan lo inthlahdah hret hret thei bawk. A hente phei chu an han inhriatchhuah meuh chuan an lo tlai lutuk tawh hin. He nula/tlangval nena kan inngaihzawn chinah hian Pathian ka hnaih sawt nge kan hlat sawt tiin han inzawt teh u. I ngaihzawng nena in inhmangaihna chu Pathian hnenah malsawmsak tur chein i dil ngam em? Hetiang chung-chang sawi hona-ah i inthlahrun phah em? Mahni inzawtin infiah rawh u.

6.   Mahni Rinpui Ngei Neih A Tha Ber
Prebyterian tlangval chhuanvawr, lehkha thiam sang tak, KTP-a inhmang tak mai chuan adventist nula, adventist zingah rau rau pawh kan chhuanvawr ni bik lem lo chu a rawn hmu tai ta tlat mai a. An han innei chu an buai teh asin. An inrim laia an boruak leh an inneih hnua an boruak chu danglam tak a ni. He tlangval hian a KTP-pui nula kha nei ha hle hle se hetiang tehhrep hian a buai lo tur. Adventist nula tlangvalte hian kohhran dang nei lo se kan duh; chutiang bawkin kohhran dang nula tlangvalte pawh hian an kohhran mi ngei nei se an buai lo ber ang. Mi vantlang tan chuan mahni rinpui ngei mai neih hi nupa nun kal zel leh chhungkaw din tak tak tur chuan a him ber a ni. Kohhran dang nula tlangvalte hi kan tana an hat lohna tluk chiah hian an tan pawh kan ha bik lo tih hriat tur.  
“Ringtu leh ringlo mi inneih hi Pathianin a khap bur mai a ni. Mahse thinlunga piantharna nei loten an duhzawng zuiin Pathian remtih loh zawng inneihna a awm fo mai.”  Fundamentals of Christian Education, p.500.

7.   Kan Hnathawh, Kan Zirlai leh Chhungkaw Nun A Tichhe Tur A Ni Lo
Vaiho anga nu leh paten an fate kawppui tur an zawnsak ang khu kan tihdan a nih ve loh avangin Mizoram-ah chuan nupui pasal inzawn tih leh inngaizawn hi thil thuhmun reng a ni. Ngaihzawng kan nei a nih pawhin kan zirlai leh ni tina kan hnain a tawrh theih ang tur zawng chuan inngaihzawn loh tur a ni. Zirlai nih laia ngaihzawng neih loh hi a himin a ha ber a. Mahse zirlai kan nih hun, kan vanglai hun tak mai hi ngaih-zawng neih nawm lai tak leh a neih hun tak chu a ni lawi si; tunlai phei chuan lehkha kan zir sangin kan zir rei tawh hlawm si a, zirlai nih laia ngaihzawng nei lo chu an khawtlai zo vek thei. Chuvangin ‘neih loh tur’ tihbur aiah ‘a neih dan kawng ha’ inzirtir ila a finthlak mai awm e. Engpawhnise kan ngaihzawngte chu-an kan zirlai leh kan chhungkaw nun tichhe lo sela. Chutiang tur chuan rilru fim tak put i tum ang u.

8.   Inawngaisak Tawn
Tawngai lova nupui pasal zawng ngam ringtu a awm theih dawn em ni? Ellen G.White- sawi dan hi lo en hmasa ila: “Nula leh tlangvalte chu nupui-pasal neih an tum hmâa ni tin vawi hnih awngai thin an nih chuan nupui-pasal neih an rilruk hnu chuan vawi li tal an tawngtai tur a ni." Thalaite Hnena Thuchah, p. 369. “Inneih chungchang hi awngai thupuiah hmang ula….” Ibid, p. 360. Adventist halai nih leh nupui pasal zawn kawnga Pathian kaihhruaina dil hi a va inhmeh em! Kan ngaihzawng, kan bialnu, kan bialpa te tana awngai tluka nuam hi a awm thei dawn em ni? Ngaihzawngte tana awngai ngai lo in lo awm palh a nih chuan i haw veleh i khum bulah hinghi la, a hming lam meuhin Pathian hnenah han hlan teh. Chutianga i tih ngat chuan a lakah i rinawm ang a, a chunga i rilru put dan a lo thianghlim ang a, Pathian leh kohhran lakah pawh i inthla-hrung hauh lo vang.
Mi tam tak chu an ngaihzawngte nen an awngai dun hin. An entawn tlak hle mai. Zahzum dan te a inchen loh avangin i sawm ngam ve kher lo thei; mahse i pindan rilah a tan hinghi hin ang che.

9.   Hma Lam Hun Thlir Dun Tur
Tisa châkna leh inittawnna hmachhuana inneihna hi puitlin ringawt tur a ni lo. I bialpa/bialnu chu hma lam hun thui tak thlirpui la. Hmeichhia chuan a bialpa chu eng tin nge a nupui fanaute chawm a tum tih te zawt ngam sela. Chu zawhna chu mipa pawhin chiang fek fawkin a chhang ngam tur a ni. Chutiang chu in la inzawt ngam lo va, emaw,  in inzawt tawh a, inla inchhang fiah thei lo a nih chuan inban hrih ula emaw, in inban thei tawh lo a nih pawhin inhnai lutuk hrih lo ula in pahnih tan a ha ber ang. A bikin mipa chuan hma lam hun thui tak a thlir pha tur a ni. Inneihna chungchangah hian zan khat rilru thawk thuta thutlukna siam chi a ni lo.

10.               Inphû Lo Lutuk Inngaihzawn
‘Hmangaihna-ah chuan inphu loh tak tak a awm lo’ te chu han tiliam ve puat hin mah ila zirna lama inthlau lutuk te, sum leh pai hausakna lama inthlau lutuk te, inupat hleih lutukte hi chuan harsatna an tâwk tam deuh nge nge hin. Nasa taka inngaihzawn vul chûkte hi hetiang avang hian nasa takin an buai leh thei. Tin, mahni phû tawk hriat a har hle bawk. Miin min sawihmuh hinte aangin mahni in teh thiam tur a ni. Phû tâwk hre lo chuan mi â nih an hlawh. Mahni level pui hriat a ha e.  

11.               Bialnu/Bialpate Inthununtir Lutuk Loh Tur
Nupa kan la nih hma chuan kan ngaihzawngte chu inthununtir lutuk lo ila a him ber mai. Hetah hian hmeichhiate hi invêng nasa lehzual rawh se. Nula i ni a, induh ve ngauh rawh. Nangmah chawm liantu leh enkawl seiliantu che pawh ni hlei lo, in hrang daih ami lehnghal tlangval lakah khan tlâwm lutuk lo la, i zanlenna leh i nihna te kha vawng-him tlat ang che. I bialpain, “Kal ang. Ti ang. Thu ang. Ding ang,” a tih apianga ‘Aw’ tizel ringawt turin i chungah thuneihna a la nei lo tih hria ang che. Chu chu i zahawmna a ni. I intih zahawm thiam poh leh a ngai-sang tulh tulh ang che.
Mipa pawh kan bialnute kan duh luatah leh neih loh kan hlauh lutukna lamah kan ngaihzawngte nu leh pa thu thuin kan awm thei. Kan ngaihzawngte chhungkua, a bikin an nu leh pate chu kan zahsak tur a ni; an thu thua awm nghal ringawt tur erawh a ni lo. I bialnu nu leh pate chu zah thiam la, ngaisang der thiam bawk la, an thu pawh zawm thiam rawh. Mahse an thu thua awmin tihuam kher lo la i zahawm zawk ang.


12.                Kan Ngaihzawng chu Pathian Pawmpui Ngei Niin Kan Hria Em?
Tuna i ngaihzawng kha Pathian pawmpui tlâk ni ngeiin i hria em nangmah leh nangmah kha ngun takin han inzawt teh. Pathian hnena malsawmna i dilpui ngam loh chu Pathian hming vêkin bansan ngam rawh. Nakinah i la inchhir lo zâwk ang. Hmangaihna te chu a piang nawn zel a, Pathianin midang fel zâwk a rawn pe leh mai ang che.

13.               Naupang Lutuka Inneih Loh Tur
Ellen G.White-i thusawi hi lo en hmasa ila:
“Hmanhmawh suh u. Naupang têa nupui pasal inneih hi sawimawi tur a ni lo.” Thalaite Hnena Thuchah, p. 350
“A hun lo lutuka inneihna hi tunlai sualna tam takin a hrin an ni. Naupang lutuka inneihna hian rilru puitlinna lam emaw taksa hriselna lam emaw a kâwk lo.” Ibid, p. 363.
          Kum tling lova nupui pasal inneih hi ram dan bawhchhiatna a ni tih hria ila. Hmeichhia kum 18 aia naupang, mipa kum 21 aia upa lo chuan nupui pasal la nei suh se. Hemi ep chiah hian kum sawmthum chuang tawh chu hmanhmawh ve deuh tawh rawh se; muanchan lutuk hi a awm ve thei. Fa neih hnu-ah rual-awh a na duh.

Sawi Ho Tur:
1.   Nupui pasal zawn kawnga hangtharte harsatna nia i hriat han sawi teh.
2.   Sakhaw ngaihsak lohna leh inthliarna lo tlêm tial tial hian sakhaw hrang leh kohhran hrang daihte inkarah inneihna a tipung a, chu chu kan tuar ve nge kan hlawkpui zawk? 
3.   Tunlai khawvelah hian Adven-tist ve ve ngei inneih hatzia hi sawi a ul tawh lo nge a la ul zual zel dawn?

Note: He thu hi Lunglei Chanmari Adventist thalaiho min sawmna angin  April 30, 2016, Saturday khan biak inah ka va chhiar chhuak a. Sawi honain a zui nghal bawk.


Comments

Popular posts from this blog

KA LO TAWN VE - REMRUATI

TUNLAI KHAWVEL HMASAWNNA LEH KRISTIAN THALAITE.

A LOVE STORY