Ka Tlin Ta Ngang Lo Ve

Fate fahrah tur pawh ka dâwn thei ta lo ve. Tunah zawng a vawrtawp a thleng ta; ka dawh peih ta ngang lo a ni.

Kan intawn tirh chuan khawvelah nula dang awm thei hian ka hre lo va. An awm a nih pawhin ani tluk tur awmin ka ring lo. Ka chhungten min duhpui lo te chu an hriat chian tâwk loh vangah puhin ka hre thiam lo va, ka hmangaihna tizualtu mai an ni. |hian ṭhaten nei lo tura min tite chu min thik vang leh an bialnute aia a hmel ṭhat zâwk vangah dahin ka duhna an tizual ting bawk. Hlim taka inneiin a zarah fanaute kan la nei ve ang a, chhungkaw duhawm tak kan la din ang chu tiin duhthu ka sam ṭhin.

Mahse mihring hi duhthusam ang diak diaka awm a lo harsa khawp mai. Khawvel nula dang zawng zawng aia ka thlan, ka rose pâr, chhungte leh ṭhiante min duh pui vak loh chunga ka neih tâk chuan ka tum ram – vanram tlafual lei Eden, chhawrpial rûn nuam chu min thlen zo lo chiang ngei mai.

A mo thar tûka a tho tlai chu a hmâ nia a hah em vang leh zan lama kan khawsak danin a zir em vang a nih ringin ka hre thiam a. A tûk hnihnaa a tho tlai pawh zan lama ṭhian ṭhenkhat an rawn len rei deuh vangah ngaiin ka la hre thiam viau. A tûk thumna-ah pawh a lu nâ chhuanlamin chaw ei dâwnah a rawn tho chhuak a. Damdawi ngaihtuahsakin ka lo khawngaih viau mai a. Keh thei dawm takin ka lo dawm a ni. A chhan hre chiah lovin ka chhungte lakah chuan ka vui pui lek lek zâwk lehnghal.

Mahse chawlhkar khat ralin thla khat a han ral leh a, chhuanlam siam sên a ni ta lo. Khum kotlangah nupui te thingpui lum sa inin patlingin ro ka rêl ang a, ka duh duh ka kâwk kual dâwn emaw ka ti a; mahse a teuh lo lutuk. Tuk tin thingpui lumin keimah zâwkin khumah ka va pe ta ziah mai a. Han sawisel dâwn ila a ṭeu ang hlar a. Inneih hlima han inhauh nghal vak lah chu chhungten ‘Kha maw! Ka tihreng kha,” an tih a hlauhawm bawk si, rilru chhungril lam hmin si lovin ka ngawi leh ngal ṭhin.

Thla riat kan inneih hnu chuan ka chhungte nen an inbe tlêm hle tawh tih ka hre chhuak ta thut mai a. Thil awmzia han sawifiah dawn ila a taksa khawi lâi emaw hi a lo na hman ziah a, sawi thui pui theih pawh a ni lo. Chutiang thil velin ka rilru a tihbuai lâi tak chuan tlai khat a office bâng chuan a hnathawhna bul lawka a chhungte in hnuai luah tur remchang ṭha deuh mai hi a rawn hmu haw ta tlat mai le. Midangin an dil ve avanga hmanhmawh a ṭul thu te chu a la sawi ta deuh deuh; kan tilaklawh tawh si a, mang zawng a ang ṭhin teh e. Engpawhnise kohhran leh khawtlang pawh an zahawm a, kan la innei rei si lo, chhungkua a buai âi chuan tiin ka chhungte hnenah chuan in luah hran chungchang chu ka han sawi dêk dêk a. An lo phur phian lehnghal. Chutia an lo phur phian mai chu a chhan hre chiah lo hian ka han haw dâwn dâwn a. Keimahni sawi chhuah hmasak a ni a, thinrimna chhan han sawi chhuah mai tur ka hre bawk si lo.

In chu kan luah hrang ta. Kan awm hran tûk atangin a chhûngte chu an rawn inlawr chhâwk chhên a. Rawn awm tum nghal ringawt pawh hnar sên an ni lo. Ka chhungte ve lah chu bungrua min thiar pui ni bâk kha an rawn lang leh ta mang reng reng si lo va. Patling kan hui kan hui ta mai a ni. A chhungte leh ka chhûngte inkâr thu han sawi dêk dêk ila a mittui a tlâk loh leh a ṭeu ang hlar a, ngam rual a ni lo. Governor tih loh Mizo milian chin hi chu an chhûngte an nih loh pawhin an chhûngte chhûng leh chhâwng, an ngamtlâk tak an lo ni thei deuh zel lehnghal. Ka chhungte chanchin han sawi ve ila an retheih berhzia leh chhawmdawl an ṭulzia a lo sawi ri ve ziah bawk. Chawhrualin a chhûngte chu pahnih aia tlêm lo awmpui reng ang kan ni a, kan awmpui lohho pawh rawn lawr zing tak an ni. Christmas thawmhnaw leisak phûta min book lâwk ringawt pawh hlui hnih daih zet an ni ang chu.

Chhuat nawh, thleng sil, insûk te hi chu patling tân hahthlâk tham an ni lo va, ka tihreh lo va, ka phût bawk lo. Nau awi chunga Vanglaini chanchinbu ka chhiar chhuah tûk pawh a tam zâwk a ni. Thawmhnaw a lei chuan tunlai dan a ni a, hmeichhia chuan mipa aiin thawmhnaw an mamawh tam zâwk daih tihna a ni. Thawmhnaw ka neih thar ve chuan mipa tân thawmhnaw ngah hi thil zahthlâk a ni a, a tul ve lo va, a pa lo bawk. A thawmhnaw duhzawng a sawite lah chu kan pawisa lakluh phu tawk ngahtuaha rilru tihah tham zet hi a ni deuh zel lehnghal. Bangkok thuite zawng a thing tawh lutuk, Hong Kong thui ngat lo chu tih zawha a ṭhiante thawmhnaw neih ṭhatzia a sawi zui ziah pawh hi a ninawm zawnga lak dawn chuan ninawm tawh tak a ni.

Kum khat leh a chanve a han ral meuh chuan ka naupan lâia min duat em emtu ka pi leh pu te bâkah ka niteho pawh an hla hle tawh a. Chhiatni ṭhatnia kan inhmuh zauh tih loh chu kan in rawn chuangkâi ṭha peih an awm tawh lo. Tun hma lama duhsak taka hmeichhe fel awm dan min hrilhtu ṭhian ṭhate pawhin min ral thlir mai mai tawh a ni.

Kan in chhungah chuan patling tana han sawi chhuah tham em ni si lo, a tuartu tana tawrh harh tak si thil eng eng emawni hi a thleng zan tin a. A dik tak chuan nupa min tinupatu hmeichhiat mipatna te chu dan ang lek a ni a, nawhchizuar mutpui nen a danglam tam awm lo ve.

Tunhmaa hmelṭha ka tihna te chu ngeiawmah a chang zo va, tawrh zawh rual loh khawpa min hnehtu a aw mâwi tak tṭhin te chu bûr chhe inkhawng ri tluk lek a ni ta. Ka thinlung vit tlang a, titui ral vektu a mittui te chuan thinur a tizual ting mai a ni. A heh sen mawi tak, ling hlar ṭhina ka hmuh te kha sen huam hian ka hmu tawh a. A sam sei lêng siau siau ka huikhawmsak ṭhin, mawi ka tih em emte kha buk chhup hian a nia ka hmuh tawh ni. Nula zaidam, ṭhûro anga nun nêm, mi pawisawi thei lo tura ka hmuh kha inhnial thei zet mai, a duh loh zawng a hmuha khaw hmu miah lo, mipa ngam zet mai leh inhauh chang pawha ngawi zawk nih tum miah lo a lo ni reng tih te chu han sawi mai mai ila. |henawm nuho zingah nise fel tih reng reng a nei lo. Kan kawmchhak nu chu mi rel hrât a ti em em a, kawt nu lah chu dawheh tiin kawm tlâkah a ngai lo va. Kan pastor nupui meuh pawh chhuah chhe tak a ni. A sawi ang ni tak tak phei se kan kohhran chu inkhawmna tlâk pawh a ni lo.

Chutiang e tilo chuan a inti Pathian thuin a ring nghet ber ang chuan a ṭawng fo lawi si. |awngṭaite lah chu a sava hram thiam ang zel a, a tih tawh vek vek chuan missionary kal tur nive maia mawi a ni; mahse a kal dawn teuh si lo. A thawhna office atanga therhlo eng eng emawni, a han hawn ve mai theih awm tawk vel a rawn hawnte chu han sawiselin thurawn han pe dawn ila, midang pawhin an tih nasatzia leh ani tih ve te chu sawi tham a nih lohzia min hrilh zêk bâkah a leha lingin mi mawl, thil chinchang hre lo leh rualawh nachang hre lovah min puh a. Sawi rik mai mai ngam pawh a ni lo.

Thil dang chu thil dang a ni, chhungkuain engemaw harsatna han tawh deuh apianga an in lama a nawmsakzia a sawi ziah hian ka thinlung hi a vit na ṭhin. Inṭhen lah chu a cho mai pawh ni lovin a châk zâwk emaw tihtur a ni lehnghal. Chuvang ringawt pawh ni chuang lovin tlai khat ka haw chuan  ṭhiante inah a man to chi ngei mai chu ka han dawm hmasa tê tê a, tichuan ka rilrua thil awm, ka harhfim laia ka sawi duh loh leh tihduh loh chu ka ti ta chiam mai a. Chu chu keini nupa inlungrual lo zet mai tawp dan chu a ni ta a ni.    

            Tichuan tlai khat thil thu-ah pathlawi ka lo ni ve ta reng mai. A tuk zinga ka rui han reh ṭan chuan thinrim laia ka insawi pawr ang em em kha chu ka ni dawn hauh lo tih ka inhre ṭan ta a. Mahnia chaw ei insiam ringawt pawh chu tihthan loh chuan a lo buaithlak fu mai a. Chaw ei khama a han seng fel leh te hlei hlei chu ka ning ṭan tih tih der mai. Chumi ni chuan rilruin rawngbawl leh chaw thleng sil pumpelh nan chaw ei sawnna tur a han dap nghal pang a. Ka rilru chuan tlai office ban paha thil awmzia hrilhin kan in-puiah zanriah chu ei haw mai ila ka ti a. A ni khatna chu.

            A ni hnihna aṭangin ṭhenawm khawvêngte chuan kan nu awm loh chhan chu min zawt ṭan ta a. Zêp theih ni tak tak hek lo, ka sawi ngai chu ka sawi ka sawi ta mai a. Ni hnih khat lekah ‘Hmanah khân mâk daih tawh zawk awm alawm’ tia ka dinhmun min hriatthiam puitu chu dawrzawn khat zet tur ka han hmu nghal pang a. ‘Ko tawh reng reng suh,’ tia min fuihtu pawh pâwl hran din tham zet an ni. Kan nu hlui (titawh mai ang) te chhungkuain min rel zui dan mi hrilh tura rawn lêng vang vang peihte pawh an awm; sawi tur lah an ngah. “Ka tih reng kha” ti niawm taka min en leh ṭawngkama sawi chhuak bawng bawng pawh an bang lo.

            Kan nu hlui te vêng lamah chuan zu ngawlvei, tlai tina rui haw, nupui te kutthlâk ching, pa phunchiar leh khirh, sawisel tur zawng reng, thawhpuite ngaihzawn ching tak ka lo ni awm e. A enga pawh chu nise ka ning tawh hrim hrim a, an duh duhin min lo sawi rawh se. Patlingin thutlûkna ka siam tawh a, chuti mai maia rilru thlâk leh ka tum lo tiin ka han inti paukhauh lui ve a. Eng chen tak daih ang maw? Ka thinur vanglâi tak tak kha chuan dam chhunga a hmêl hmuh tawh loh kha ka duh a ni lawm ni?

            Mahse mihring taksa hnuai lam kilkhawr laiah hian langsar si lova ro hran nei ve tlat hi a lo awm a; a duh a chhuah tawh lah hian dan a har zek lehnghal. Tichuan ka chhia leh ṭha hriatna kalha duhdan hran nei ve, châkzawng tina tak mai a hnuai lam leh a chunglam chu an indo nasa ta mai a.  A rei tial tial a, hnuai lama mi chu a chak tial tial a, dan zawh mang loh châng nei dâwnin ka inhre ta hial mai. Chu mai a la ni lo, ka thinurna aiin hnuai lam mamawh ngaihtuahsak ṭul tihna chu a sâng tial tial a. Chu chuan mi ti ṭawng dawihtir tial tial bawk a. ‘|hen hlen law law rawh,’ min titute ṭawngkam aiin ‘Ko leh ngei ngei ang che. Inṭhen hlen zawng a ṭha lo ve. Fate an khawngaih thlâk lutuk,’ titute ṭawngkam chu hriat a nuam ṭan ta.

            Thla hnih a han ral leh meuh chuan ka harhfim tawh khawp mai. Ka thinrimna aiin hnuai lam kohna chuan min hneh nasa zâwk a, chu mawlh chu hai der a har. “In nu pawh a lungleng khawp asin,” tih ri han hriat thawi veih te chu rimawi a ni. Ka tlawmngaihna zawng zawng sawmkhawm chuan inthup ka han tum sa teh a, mahse tlang chunga khaw awm a thuruk theih loh ang tluk hi a ni mai e. Ka intih paukhauh vena zawng zawngte chu keimaha chak lohna awm, ‘Sual a ni e,’ han tihdawt dawna ni chiah lo, a neitu leh a hmangtu a zira chimawm ve tak si, kan pastor chhuanvawr ber berte leh kan revival speaker ropui deuh deuhte meuh pawhin an hnar phal bik loh chuan a vaw mit hmiah hmiah mai si a, mualpho leh mualpho ni mai se ka ko leh mai dawn em ni?

            Chutihlaia ka duhthusam ṭhenkhat chu a tuartu tan lo chuan a patling lovin a naupang chhe thil awm ngawt nia. Ka nu leh pate chuan Mama te nufa chu ko leh ngei ngei tur hian min nawrlui vak mai se te ka ti rum rum tawh a ni. ‘Min nawr lui se, phur lutuk anga lang si lo, an nawrluihna vang chauha ko leh ang khan lang ila,’ tih te ka ngaihtuah a. Min nawr lui ṭha duh lo te chu ka dem dâwn dâwn mai. ‘A duh chen chen tlan rawh se,’ tia ngaih dan huai deuh deuh lo sawi ve chhen tute chu kawm ngeih an har hle.

            Tunah zet chuan ka lungawi lohna lam aiin hnuai lam mamawh chhanna chuan min hneh ta. A tir lama “I bungrua zawng zawng pawh hi la chhuak nghal vek rawh. Mark sawmsarihin ka ma a che,” ti ve pung pung khan bang thlang lam tlangbana a thawmhnaw inbâng, a ngai ngaia la awmte chu hmuhnawm tiin ka thlahlel hliah hliah mai a. Zan mut dawnah nise a lukham te chu ka pawm vawng vawng a. Khum lu zâwn tlangbana a fênhnuai theihnghilh inbângte chu ka hnim leh ringawt ṭhin. Ka thinrim vanglaia ka hmuh sen huam ṭhin a hmui inhnawih te chu sen no chek, fawh atana itawm ngawih ngawih hian ka han hmu thar leh a. Chu mai a ni lo, a aw nêm ngaino-bei tak mai leh thâm mawi takte khan min han ko leh se dam sawng sawng dawn hian ka inhre thar ta bawk a. A powder inhnawih bang la awm chhun, ka thinrim laia ka vawm kehsak leh a inhnawih rimtuina hmanrua eng eng emawni a kalsan takte chu an rimtuiin an ngainatawm leh ta hliah hliah bawk.

Chutihlai vel chuan a nu leh pate pawhin inṭhen hlen ṭha an ti bik lo tih  thawm chu tute kâ atangin emaw ka lo hre thawi hlauh mai a. An thil thlir zauzia leh dawn thuizia te chu ka ngaihtuah a, fel ka tiin an makpa hlui tlaktlai lo zet hi min lo hmangaih hle niin ka hre thar ta bawk a. An vêng mi hrim hrim ka hmuhte hian engtin emaw taka chanchin ṭha lam min hrilh theih mial ring hian ka hnaih ru fo va, ṭul miah lova an kawt zawn kal pelh thuak thuak pawh ka ngah ta mai. 

 Nupui te mâa lunglêng leh nih chu tlâwmngai thlâk tiin han intipau-khauh viau dâwn pawh ni ila a theih ngang loh a ni. Chutih lai ngat chuan nupa inṭhen lunglêng lehte chanchin pawh ka hre thei khawp mai. A bikin mipa ṭhenkhat nupui titlan lungleng chanchin chu ka hre thei lehzual a. Chutia han ngaihven takah chuan kan vêngah ngawt pawh kut zungtang thliah tham an lo awm reng mai a. Khawvelah hian keimah chauh ka lo buai bik lo a ni tih han hriatte chu mi tân ho viauin lang mah se a tuartu tan chuan inhnemna ṭha tak a ni zel mai.

Reunification Chu

            Hnuai lam kohna sâng tial tial chu chung lam tan dan zawh rual a ni ta lo. Tichuan, ‘Mama te nufa an rawn haw leh duhna a nih phawt chuan,’ tia sim ngai zawng zawng sim tura ka intiam fê hnu-ah ṭhiante chuan reunification chu hlawhtling takin min neih pui thei ta a. Keini ang nupui tihtlan ṭhin leh politician-ho hi chuan inanna riau kan nei; kan duhzawng kan hmuh theihna a nih phawt chuan thil hi kan han intiam thlazen a, a lo awih duh tawk an awm ve zel bawk. Chumi zana kan han inhruai haw leh chu thil thar tehchawk a chang bawk a, ‘Val hi,’ ka va hah tehreng em!◊Δ◊

  

Thu Belh:

Kan khua Thingsuthliah-ah khian nu pakhat a awm a. Kan naupan lai chuan a hmeithai thin. Kan in piah lawkah hian in te reuh tê an saksak a, mipa naupangho chuan len luh nan ber kan hmang emaw tih tur a ni, kan awm deuh laih laih thin.

Kan veng a chhuahsan hnua a chanchin an sawi danin pasal a nei a, a pasal nen chuan an inthen a, a hnu deuh fêah a pasala pa chu a nei leh a, hmana a lawina inah bawk khan dinhmun sang zawk changin a va lawi leh ta a ni an ti. Tak tak ni maw? Naupan laia thil hriat hi chu a chiang lo duh riau mai a. Mahse an sawi dan ni ve ngeia ka hriat chu a ni si. Mi pakhat chauh sawi a ni lo lehnghal. ◊◊