Vanduai Vannei Mary Winchester
Hman deuh lawk atang khan tunhma lama kan hriat dan ang lo deuha
Mary Winchester-i chanchin sawina kan hre ta zauh zauh mai. Mizo history-a
pawimawhna nei miah lo, Meitei nu pakhat laka sâp sâwn mai mai tihte pawh a ri
ta fo bawk.
Mizoho khan khawthlang lama an run phâk
Tuikuk leh hnam chekhnawk dang tu tute emaw chu an lo zu rûn fo va. Salah tam
tak an man bawk ṭhin. Chung sala an man hnamte chuan an mi leh sa Mizo kuta
tângte chhanchhuah tuma a ram pum an rawn tihbuai emaw, chanchin nei hat thama kan pi
leh puten an buai phah emaw kan hre
lo. Mary Winchester-i erawh chu ni tla sêng lova roreltu British sawrkar chuan
Meitei nula rethei Mira-i laka James Winchester-a tlangval fa (sâwn) mai mai
alawm tilovin a siruk laa rawn chhanchhuah an tum ta a. Chuvangin Tuikuk sal
dangte nen kha chu tehkhin chi an ni awm lo ve.
British sawrkarin Mary Winchester-i
thlavang an hauh natzia leh keinin sâwn mai mai kan tihdan
rilru inthlauh turzia hi ka ngaihtuah ṭhin. Mizo tlangval, mi huan enkawla
inhlawh pakhatin Bengali nula lakah sâwn thlâk se, chu naupang chu Tuikukho
khuan ru bo se, a chhan turin kan fate kan tir
phal awm lo ve. He laia pa fing pui pui hian, “Vai sâwn mai mai,” kan ti
duh ang em? Ka hre chiah lo.
Tunhmâ chuan hnam tinin sal emaw, bawih
emaw kan nei
vek a. Chuvangin kan pi
puten sal an neih avang khan hnam sual lutuk bik anga inngaih tur a ni lo. A
dik tak phei chuan kan pi
leh pute khan sâpho sal nei angin an salte kha an tiduhdah ve ngai lo tih chu
Mary Winchester-i an enkawl dan aṭang ringawt pawh khân a chiang viau zâwk a
ni. Tin, hnam dang sal neiho tihdan ang lo takin an hmeichhe mante pawh an
pawngsual ve mai mai ngai lo bawk.
Tin, Mary Winchester-i kha chanchin ṭha kan dawnna
chhan a nih leh nih loh pawh hi inhnial theih tak a ni. Amah kha awm lo pawh
nise chanchin ṭha chu kan dawng
tho ang. Khawvel kristian ram dang zawng zawng hi Mary Winchester-i nei miah
lova chanchin ṭha dawng vek an ni kan tih
pawhin za-ah za a dik. Khatia Mary Winchester-i an man vel lai khan Khasi ram
leh Burma ramah
te kristian-na a lût tawh a. An hmabâk chiah kan ni.
Mary Winchester-i kha lo piang lo tawp pawh nise chanchin ṭha chu kan dawng
tho ang an tih hi ka pawm. Chumi rual chuan Kristian missionary-te chu engtikah
nge an rawn luh dâwn a chiang ta lo va. Meite-ho leh Arunachal Pradesh mite ang
sâwn sakhaw dang (Hindu emaw Hindu lo emaw) kan pawm
nghet hman ang a, Mary Winchester-i vang ni lova missionary rawn lût tlai khaw
hnuho thusawi chu kan lo
awih ṭha duh tawh mang lo vang tih pawh a sawi theih chuang bik loh.
Mary Winchester-i chanchinin British ram a
zu dêng chu Pathianin mak tak maiin a hmang a. London mi hausa Arthington-an Arthington Aborigine Mission a din phah a. Chu mai ni lovin
lemziak thiamin chanchinbua Mary Winchester-i thlaphang hmêl an ziah tel chuan
sâp tleirawl J.H.Lorrain-a thinlung muhil a kai tho va. Pathian hnenah
Mary Winchester-i mantu hnam hnena chanchin ṭha puan theihna hun remchang a dil
ta ngar ngar a. He sâp tlangval hi a hnua Mizovin Pu Buanga kan tih
tâk kha a ni. A chanchin sawi tam a ngai lo ve.
Mary Winchester-i khân sawi tawh
angin engmah a ti lo va, ti tham pawh a ni lo reng bawk. Mahse amah avangin
Mizoram a nghing a, amah avangin indona a chhuak a, mi tamtak an thi a, in
tamtak a kang a, amah avang vêkin chanchin ṭha kan dawn
hma phah a, chuvangin Mizo history-ah hian a pawimawh lo thei lo. Kum za chuang
tawha a pawimawh leh pawimawh loh thu ringawt pawh inhnialna tham a nih chuan
eng ang pawhin sawi nêp ila a pawimawh thawkhatzia entirtu a ni tawh hrim hrim
a ni.
Mizoten sâp kan ngaisang
hi kan tisual
hran lo. Kan tilutuk
ṭhin tih deuh chauh a ni. A hrim hrimin Sâp ngaihsanna kawngah hian hnam dang
âia uchuak ta viau hian kan insawi
ṭhin; mahse kei chuan ka pawm chiah lo. Japan-ho khian an ṭawng khi sap ṭawnga
thlâk an lo tum tawh a, an hlawhchham. America ram
pâwn lama Holywood film hralh kalna ber pawh Japan ram
a ni a. Sâp zaithiamho pawhin nuam an ti. Japan nulahovin
David Beckham-a an âtchilhzia lah tlâng hriat.
Vaiho zingah khuan an hnam ṭawng aia sâp ṭawng hman nuam ti an va tam em! A
intichangkang chin khu chuan intihtheih nân an hmang emaw tihtur a la ni reng.
Naga-ho leh Khasi-ho ten sâp hming inphuah an uarzia pawh kan hria.
China-ho meuh pawh sâp ngaihsanna lamah an ṭhangharh tlat zu nia. Sap ram kal
tuma visa dil an tamzia ngaihtuah phei chuan
Mizote hi chu tinêp tak kan ni.
Anni chuan a mihringah pawh Francis
Drake-a te, Nelson-a te, Wellington-a te, William Shakespear-a te, Charles
Dicken-a te, William Worthwords-a te, Isaak Watts-a te, Charles Darwin-a te,
Isaak Newton-a te, David Livingstone-a te, Churchill-a te, John Lennon-a te, David
Beckham-a te an nei tlat mai a. Hetiang mi ropui neitu hnam hi chuan ngaihsan
pawh an phû ve reng a ni. Cambridge leh Oxford avang
ringawt pawh khuan kan ngainêp
thei lo. Heng mi ropuite hian an hnam an tizahawm a, anmahni avangin hetiang ni
ve pha lo pawh an zahawm phah ṭhin. Hei tak hi hruaitu ṭha neih ṭhatna chu a ni
reng a ni. Keini pawh hruaitu ṭha kan neih
chuan khawvel khawi hmunah pawh awm ila miin min hmusit thei lo. Chuvang chu a
nia engmah titham lo Mary Winchester-i pawh kha kan thlang
lawk Tuikuk sal tam tak âia a lar zâwk ni.
Pune-a kan awmlai
khân Mizo police officer fel tak mai hi a awm ve a. Kan va
pawh em em hran lo va, a tul lah a tul hek lo. Keini zirlai maite phei chu a
hriat pawh min hre kim hauh lo va. Amarawhchu harsatna kan han
tawh hlekin a Mizo puite chu mi a ngaihvenin kan tlangmi
pui hnam dang nena innghirngho deuh chang leh Maharashtra police
laka engemaw buaina han tawh deuh pawhin kan thlamuanpui
em em mai a. Nuam tak a ni. North-east aṭanga hnam dang kal vete pawhin amah
hre hauh lo pawh kha min zah phah ve a. Kan thlamuanpui
ṭhin khawp mai. Hei hi Mary Winchester-i dinhmun pawh hi a ni. Amah kha naupang
kum nga mi lek a ni a, ngaihsan tham pawh a ni lo. Mahse a thlavang
hauhtu British sawrkar avang khan a zahawm a, a hlauhawm bawk a, khatih hun
lâia kan pi
leh puten sal atana hnam dang an kawiho nen chuan tehkhin chi an ni lo a ni.
Thenkhat chu pian leh murna aṭanga miin midang aia an ngaihven leh ngaihsan sa
an awm. He lehkha ka ziah lâi hian Beckham-an a fate home work a tihpui ṭhin thu chanchinbu-ah ka hmu
a. Chakma paho zingah pawh fate home
work tihpui ṭhin an awm ve ṭeuhin
ka ring. Mahse chanchin thar an siam ve
si lo. Hman deuh tawh khân England lal
tupa Prince William-a chuan kawng sira nu pakhat car nung thei lo chu a nawr
sawn pui a. Chu pawh
chu chanchin thar a tling. Motor-te chu kan nawr
zing zâwk daih ang chu. Mahse keini chu kan pian
leh murnain a zir ve lo va, chanchinbua inchhuahtir ve ngawt chi a ni lo.
Roger Federer-a fanu phirte chu khawvelin kan hre nghal ṭhup mai a. Kei hian
fanu pahnih ka nei ve tho, enge an nih bik tiin ka fate chu tihlar lo tum ve
ringawt ila mi â ka ni ringawt ang. Hetiang tho hi a ni Tuikuk sal rual tam tak
aia Mary Winchester-i a larna chhan chu. An phêna awmte hming han en hian
tehkhin chi rual an ni lo.
Amah Mary Winchester-i kha naupang khawngaih thlâk tak a ni tih loh
rual a ni lo. Nu leh pa kâr lova awm a niha hnu, kum nga mi lek a nih lâiin a
pa chu a mithmuhah ngei rawng taka thah a ni a. Chutah mi kawlh hmêl pui puiin
salah manin hriat ngai loh ramah an tihlum dâwn nge dâwn lo pawh hre lovin an
hruai a. Amah mantute ṭawng a thiam si lo; chu bâkah a pa kha a ngai hle ang
tih a rinawm bawk.
Sâphovin an rawn lâklêt leh hnu pawh khân chhungte hrawn mai tur nei lovin
tuifinriatah a hmêlhriat chawp sipaiho nen sâpram lam an pan leh a. Nu leh pa
kârah awm se la pangchang rual lek tur kha inzir chawpin a pi leh pute bulah a
zu awm tha leh a ni a. A rilru lamah engtiang chiahin nge a tawrh hriat phâk
rual a ni lo. Amah anga awm tur hian miin, ‘I fanu hi salah kan hruai
bo ang a. Kan tilar
vak dâwn nia,’ min tise kan phal
hauh lo vang.
A lehlamah chuan hetia thil a nih ang tur tur a nih tawh hnua kan chawi
lar ta vak mai hi a vannei tih loh rual a ni lo. Mi tinin lar leh history bua
chuan ve phâk kan châk
a. Chutianga lar châkna châng pawh la hre thiam lo tur, hre thiam pawh nise
engmah tithei lo tur hmeichhe naupang a han lar ta viau mai hi retheih phah hle
mah se a vannei ngawt mai. Amah anga fahrah mi hriat hlawh lem lo an tam nen;
ani zawng, kum za hnu-ah pawh inhnial nân kan la
hmang luih luih a, khua leh khua inhmuh sakhi phah lek lek an lo awm bawk a. A
vanduaina chu vanneihna-ah a lo chang ta a ni; keinin chanchin ṭha kan lo
dawn hmâ phah bawk si.◊◊◊
Bawih Neih leh Bible
Bible
hun lai khan bawih an nei thin. Hei hi hmanlai dan a ni a, tumah indem bik tur
an awm lo. Bawih nih hrehawm dan tur hi kan hre pha chiah lo va. Thawnthu atang
erawh chuan kan mitthla thei viai viai e. Bawih chungchanga thawnthu ka chhiar
hmasak ber chu zirlaibu atana kan hman thin American hmeichhe ziak mi Harriet Beecher Stowe-i
ziah Pu
Tawma In (Uncle
Tom’s Cabin) tih kha a ni. Mittui tla zawih zawihin kan chhiar a, kan khawngaih
thei khawp mai.
Canada
ramah tlanchhiat an tum a, nasa takin an bei a, a tawpah bawih awm phal ve
lohna Canada ram chu an va thleng ta a. Kan lawmpui ngei mai. Canada ram chu
nawm hmel bik hlein kan hriat phah bawk.
He
lehkhabu hi kum 1852-ah an chhuah a. Kumkhat chhungin 300,000 an hralh
a.Britain-ah phei chuan 1,000,000 an hralh a ni. Bible tih lohah chuan a hun
laia lehkhabu hralh tam ber leh lar ber a ni bawk.
Bible
hian enga ti nge bawih neih hi a khap loh? Khapa hnêkin bawihte chu an pute thu
awih turin a tizaw mah a ni. Bible hi tunlai huna ziak ni se bawih neih leh
nupui pahnih neih hi a khap nasa viauin ka ring.
Comments
Post a Comment