Vairam Nuam Ka Tihna Chhan

          Kum 1993-1995 khan Pune-ah lehkha zirin ka awm a. Kan vanglai a nih vang nge ni, nuam ka ti viau mai. Nuam ka tihna chhan tam tak zinga pakhat chauh han sawi ila. Chu chu  thil man a tlawm, a ram leilung a nuam, mi an fel, an fel lo, a sik leh sa a nuam tih mai mai a ni lo. Nuam ka tihna chhan ber chu ‘zalenna’ a ni. Zalenna hi mihring rilrua awm a nih avangin a tehna a awm thei tak tak lo va, in tehsak tak tak theih pawh a ni lo.

         

Vairamah khuan mihring rilru a zalen hle. A duhin zu an in a, a duh lovin kan in lo va, a duh kan inkhawm a, a duh lo an inkhawm lo mai a. Tu mitmei mah kan vêng lo. Khawhar ina kan kal leh kal loh te, kan inkhawm leh khawm loh te, thlan kan laih leh laih loh te, kan tlawmngaih leh tlawmngaih loh te tuman an buaipui lo va. Keimahni tlat tlatin kan tlâ a, nuam ka ti riau.

          Mizoram hi chu khawtlâng mitmei vên tur a tam em em mai a, zalen viaua kan lan ang hi a ni lo; mi ang pangngai ni tur chuan ka duhzawng ni lovin vantlâng (social institution hrang hrang) duhzawng ka zawm a ṭul tlat a ni. Kohhran mitmei vên vangin mahni duhthu ni chiah lovah pawh thui tak kal a ṭul a. YMA mitmei vên avangin peih lo chung chunga zan chhuah a ṭul chang a tam mai. Tlâwmngâi lo bik nih te, inkhawm peih lo bik nih te kan hlauh va, chu hlauhna chuan kan khawtlâng hi a ṭhuikhawm a, khawvela khawpui zalen lo berte zingah a siam ta a ni ti ila kan daw tamin ka ring lo. Kan mihring pianpui zia dik tak kha kan lanchhuahtir ngam loh avangin kan inup bet a, fel lo pui kha fel anga awm luih a ṭul a. Kan sun pui miah lohte kha sunpui awm taka kan lênpui a ṭul a. Phal vak lo chung pawha thawhlawm thawhna tur a tam em em bawk.

          Khawvel khawi hmunah mah mahni duh duha tal theih chu a ni hauh lo va, mahse Mizoram ang em ema mahni duhthu ni lo, vantlang duhdan, social norms lalna hi a awm awm lo ve ka ti \hin. Hetianga mahni duhthu ni lo, vantlang duhdan, \henawm khawveng leh bul hnaia mite duhdan nia ngaih kan zawm zawk leh mahni duhdan ni lo va, mi duhdan nia kan hriat kan thlang zâwk hi a sap \awng chuan abilene paradox an ti.

          Hetia kan inphuar ṭût avang hian mi zalen deuh chu kan hmu thei lo va, kan thik tlat a, mi hlim deuhte hi kan hmu mawh hma riau. Kan thikthu a chhiatna chhan pawh hi keimahni lam zalen loh lutuk vang a ni fo.

          Mizo pa tam tak hian an tlangval laia an tih duh, an tih fo ṭhin, naupang ṭha leh se an tih duh leh tho tur rawn tive ṭhin ṭhalaite hi an thik a, an mit ngo râng an hmuh a, a khap beh dan ngawt an ngaihtuah mai a ni. Anmahni an zalen loh em avangin midang zalen deuh chu an ngaithei lo hma hle. Mite hi rinhlelhna nen an en a, sual dawn riau hian an hre zel mai a ni. Chutianga rinhlelhna nena an en \halaite chuan rinhlelh an hlawh tih inhriain an rinhlelh ang taka awm kha an tum lui deuh fo bawk.

          Vairam nuam tihna chhan sawi turin Mizoram chanchin hlir ka sawi. Mahse vairam nuam ka tihna chhan kha Mizoram a\anga sawifiah loh theih a ni si lo. A ni lo zawk kan sawi ta \euh mai a ni. Vairamah kan zalen, mi mitmei kan veng lo kan ti a nih chu. Mi mitmei ven hi hrehawm deuh a ni. In ropui tak taka mikhual zakzum deuh, mi mitmei veng reng reng nih ai chuan duh duha kan awm ngamna keimah ni in chu chhe zawk daih pawh ni se nuam kan ti zâwk a, kan lung pawh a tileng zawk. Mi ina naupang kan lenpui chuan haw ngenin an \ap fo \hin. An rilru a zalen lo va, chêp tlatin an inhria a, nuam an ti thei lo va, chu chu an thup thiam ve tawh si lo va, an \ah phah ta \hin a lo ni. Naupang takngial pawhin an zalen lohna hmun chu nuam an ti lo a nih chuan puitling phei chuan kan ti lo lehzual.

          Zalenna hi rilru lam a ni kan tih kha. Damlo pakhat, pawn chhuak thei miah lo a awm a. Officer hrisel tak pakhat, duh duha khawlai leng thei, eiruk thubuai avanga sawrkarin Mizoram chhuahsan lo tura thu a pêk a awm bawk a. A hausa bawk a, Mizoramah na na na chuan a duh duhna-ah a tei thei. Mahse a rilru-ah phuar nia inhriatin a zalen lo em em; a zalen theih nan ukil te a ruai. Pawn chhuak thei lova dam lo erawh kha chu a rilru a zalen thung. A takin pawn chhuak thei lo mah se a rilru a zalen miau a ni.◊◊

A Kâr Awl Hnawh Khahna

Thil Awm Ve Thei: {Ka hriat si loh}

- Mi thenkhat chu zalen takin zuk leh hmuam bawihah an tang a. Zalen takin an nung a. Mi thenkhat thung chu zuk leh hmuam bawih atanga tal chhuakin tihsual hlauhna leh hrisel loh hlauhna bawihah an tang a. Puipun nikhua pawha mi dang bula awm tha ngam lo khawpin an nun a chep a. Inveng reng renga mihring nun hi an hman avangin an tih ang tive lo, zalen taka nun hmang site chu an ngaithei lo fo. An ngaihdan trawmpui lotute bulah pawh an awm tha peih lo. Engemaw an tihsual hlekah Pathian chuan hrem dawn tlata an hriat avangin Pathian khi nuhrawn sual hlauhin an hlau va, lal sual chibai bûkin chibai an buk thin. Vanram pawh han kai se tuna an rilru ang hi chuan an han eiin an han in tha mai ngam awm lo ve. Nunna thing rah pawh sil fai a, a hawng vel thlap duh mi, a vitamin awm zat hriat tum tlat, Nunna tui pawh chhuang so kher tur, van rangkachak leh lunghlute pawh han inbel \ha duh lo khawpa incheina lama duhtui te an ni.

          Zûk leh hmuam tingai loho hian zûk leh hmuam tihchinghote hi zûk leh hmuam bawiha tâng nghet viau a, nun chêp tak leh zalen lo taka awm ni hian kan puh fo thin a. A nihna chen pawh a awm khawp mai. Amaherawhchu, kohhran thenkhat zuk leh hmuama insum, an insum nasat poh leh Pathian lawmzawng sawi nasaa inhreho nun chêpzia leh thil tihsual zeuh hlauhnain an nun a tihchepzia hi kan man pha em aw! Heng mite sal tanna hi sal tanna zawng zawngah chuan a nghet ber awm e ka ti hial. Zûk leh hmuam tih chingho chu an tih dik loh pawm law lawin mi zingah rilru zalen takin an awm mai a. Mahse zûk leh hmuam tingai lo thenkhat chu mi zinga awm nuam ti lo khawpa rilru lamah an chêp bâkah anmahni hlanga an awm pawhin an zalen chuang lo. Heng mite hi an sal tanna-ah hian zûk leh hmuam ti thin tam tak aiin an sal tanna-ah an tâng nghet zawk daih.