Engtin Nge To Deuh Zawkin Sawhthing Kan Hralh Theih Ang?

                                                                       

Eng vangin nge sawhthing rate hi a \hat theih hauh loh chu le? He zawhna hi mi lian leh tê, lehkha thiam leh thiam lo, politician leh sakhaw rawngbawltu thlengin kan inzâwt a. Hmeithâiho pawhin an buaipui hial a nih kha.

Sawhthing man tisâng reng tur hian phâi lam company lian zuk hriat \hat emaw a ni ngawt lo, tualchhung atanga bul kan \an \hat a ngâi a ni. Tunlai khawvel sumdawnna kalhmang enin sawhthing hi phâia a market hriat \hat viau avang te, foreign-a thawnchhuahna tur hriat \hat avang te leh sawrkarin min buaipui nasat em avang tea to ngawt thei a ni lo. Kan tualchhung ngei a\anga bul kan \an hmasak a ngai a. Chu chu kan sawi dawn a ni.

1. Kan Sawhthing Quality A |ha Tur A  Ni.

Khawvel sumdawnna hi inelna hlirin a khat tawh a. A ruh no no chhuakah tih ang a ni. Bazara thil kan lei hian a chhia chhia kan thlang ngai lo va, a man phû tâwka \ha si, tlâwm si kan zawng \hin. Chuvangin keimahni chauh hi khawvelah leh India-ah sawhthing thar thei kan awm lo tih hriat a, kan sawhthing hralh tur chu mi ram sawhthing aia fai, mi ram sawhthing aia \ha, mi ram sawhthing aia itawm, tûi zâwk bawk si, mi ram sawhthing aia bûk dik zawka hralh tum tur a ni. Tuna kan sawhthing hralh tum dan hi chuan khawi ram ropui mah min thlen dawn lo. A \henin ip chhûngah a tam thei ang ber leinawi an dah ru a. |henkhat phei chuan lung an lo dah belh a. Bûk dawn \êpa tui leih huh tâwk lah bo lo. Aieng, aidû, bâl leh changêl bul lo dah duh tâwk lah chu chhiarsen loh. Hetiang hian miin tise to deuh deuhin kum tin kan leisak duh ang em? Teuh lo mai. Mi bungraw chhia kan lei duh lo ang bawk hian mi pawhin kan bungraw chhia hi an lei reng duh bik lo tih hriat tur a ni.

2.  A Leituin Tlâwm A Titur A Ni.

Kan sawhthing hralh tur chu a leituin a man phû tâwk chiah aia tlâwm hret nia a hriat ni thei sela. Chutianga kan tithei chiah lo a nih pawhin a leitute lungawina zân ni sela. Entir nan, Manipur hovin Kg khat chêng sawma an hralh theih chuan keini chuan chêng kua leh duli tala hralh tumin Manipur-ho chu kan el ran tur a ni. Chêng sawm kan chhiar ve a nih pawhin chêng sawm man rau rau-ah kan sawhthing chu Manipur sawhthing aia itawm leh lei châkawm hliah hliahin kan lantir thiam tur a ni. Tin, sawhthing man kan chhiar hian keimahni lungawina lam thlir hmasa lovin a leitu turte rilru lam thlir hmasak a, an rilru man ngheh tlat emaw, kan sawhthing man pawisa hmanga an rilru kha lei tel kan tum tlat tur a ni. Helai tak hi kan hriatthiam loh zâwng tak a ni tlat. Sawhthing leh thildang reng reng pawh hralh kan tum hian a leitute rilru lam thlir lovin keimahni a hralhtute lam ringawt kan inngaihtuah a. Chu chuan kan customer turte a hnar tlat \hin.

3. Mi Rin Kan Hlawh Tur A Ni.

Sawhthing hi kum khata a to thut ringawt kha a tâwk lo va, kan tu leh fate thlenga eizawnna nghet a nih theih nân min dawrtute rin kan hlawh tur a ni. Electronic bungrua kan lei dawna Made in Japan  tih a lo inziah chuan ngaihngam takin kan lei \hin. Rin ang ngeiin Japan siam chu a tlâwm a, a \ha a, a tlo bawk a, leiman a awm viau zel. Mi rin an hlawh a, an rintlâk bawk a, chu chu an hlawhtlinna chhan ber a ni. Chutiang bawk chuan vairama kan bungraw zawrhnaten Mizoram sawhthing tih an hriata ngaihngam taka an lei theihna turin rin kan hlawh tur a ni. Mi rin ngam ni tur chuan rinawm, taimak leh tuarchhel a ngai a. Chumi tel lo chuan mi rin a hlawh ngawt theih loh.

          Assam khu khawvela thingpui thar chhuak hnem ber an ni thin. Vailen hmâ daih a\anga sumdawnna lo in\an tawh chu tun thleng khuan nghet takin a la kal muah muah mai a. An fakawm hle a ni. Assam-in thingpui an lar pui a, eizawnna nghet leh rintlâk, khawvel hriat an hlawh phah thei ang khuan engtin nge sawhthing hi kan tu leh fate thlenga eizawnna nghetah kan siam theih ang? Mahse ka ti \hin, Mizo hian tuna sawhthing kan hralh ang hian Assam thingpui huan khu zuk enkawl ila, kum hnih khat lekah kan tichhe vek ang a, tuman min dawr rei duh loh vang. Sawhthing ipa aieng, bâl, lei, aidû, lung leh changêl bul kan telh ang hian thingpui hnah kârah thinghnah dang kan khung tel \euh \euh ang a, Sunday Sikul kan inkhawm kim leh \hup ang a, camping leh revival  nikhua-ah lu lam leh mawng lam pawh hre hrang mang lo khawpin kan tal leh ang a, duah fê fêin kan \awng\ai bawk ang a,  tichuan a kum leh atangin min dawrtute chuan min hlat hret hret ang a, kan tichhe vek ang. Chuta kan hmabâk chu sawrkar ding lai sawisel a ni mai.

4.  Min Dawrtute Kan Lo Duat Tur A Ni.

Kan sawhthing min rawn leisaktute chu sâp anni emaw, vâi anni emaw, Tuikuk anni emaw, Dumka anni emaw  kan en dân leh lo dawr dan a danglam tur a ni lo. Nakum sawhthing thar hun ni leh thuai thuai se an tihna tur khawpa lo duat thiam tur a ni. Inbumtir tur tihna erawh a ni lo. Kan sawhthing min leisaktute hi vâi ngal ria tê tê an nih \hin avang hian kan lo dahhniam viau zel a. Hei hian kan sawhthing market a tichhia a ni thei em? Min dawrtute kan tihlungawi vak loh chuan an ngamna diktak aia hniamin min dawn chhen mai tur asin.

5.  A Dahna Fimkhur Tur.

          Sawhthing hi ip-ah dahin kan hralh deuh ber a. Hei hi tihdan \ha ber a ni em? Buara-ah a muk thei ang berin kan hnawh a, kan tlawh chawrh chawrh mai a. A dahsawn leh motor chunga hlân vel thleng hian kan dim lo em em bawk a. Hetiang hian mi ramin sawhthing  rawn tawlhlût se to deuh deuhin kan lo leisak reng duh ang em? Duh teuh lo vang. Mi ram sawhthing chhia kan lei duh lo ang bawk hian kan ram sawhthing nawi neih nuaih, bawlhhlawh nena inpawlh hi miin an lei reng duh bik lo vang tih hriat tur a ni. Vaihovin him pialin tomato an rawn phur thleng thei a. Hetiang deuh hian bâwmrângah  uluk takin rem thlap ila. Kolkata a thlen hnu pawha la him \ha \hah ni thei sela, chutiang a nih chuan vawikhatah hlâwk pui thûr thûr lo mah ila zawi zawiin miin min rawn hria ang a, kum thum hnu-ah chuan Mizoram sawhthing inchuhin Lengpui thlawhna tumhmunah vâiho an inpêl sup sup mai lo vang maw?

6. Sawrkar Inrawlh Lo Se.

          Adam Smith-a te chuan ei leh bar zawnna kawngah mimalin kan tana \ha tur kan hriat ber avangin sawrkar chu inrawlh miah lo se \ha zâwkin an ring a. Karl Marx-a zuitute erawh chuan sawrkar kutah engkim awm se \ha zawkin an ring thung. India hi socialist rawngkâia hun rei tak inenkawl tawh kan nih avangin sawrkar chu engkim hria, engkim tithei hmuhin kan hmu a. Hei hian kan rilru a sûk hneh tawh em avangin engemaw han ti hlek ila mahni mimal inrintâwkna kan nei tawh lo va, sawrkar puih ngai riau hian kan inhre thin. Officer lian pui pui leh lehkhathiam thil hre awm pui puite pawh hian sawrkar chu belte phâi thei lo neia eirûk zawh sen loh pawisa nei emaw an tih tlat loh leh thil engkima fing em em hmuhin an hmu tho.

          Hetiang hi a nih avangin mimal sawhthing thar hralh leh lei thu-ah pawh sawrkar chu thil hre zâwk, fing zâwk leh thiam zâwk hmuhin kan hmu a. |ul miah lovah kan hnûk lût a, chu chuan thil a tibuai zo ta a ni. Sawhthing chingtute hian sawrkar a inrawlh hi phal lo tawp mai ila, tichuan kan sawhthing chu market price diktakin (demand and supply force) kal se a fuh zâwk ang. Serthlum leh hatkawra leh thlai dang ang hian sawrkar hian kuangkuahin thlir mai mai se, mipui thlavang hauh a ngaihna chinah lo che zauh zauh chauh sela a tâwk a ni. 

6. Kan Specialisation-ah Kan Siam Tur A Ni.

          Switzerland sawi rik ruala kan rilrua lo lang chu sana a ni a. Japan hming lamrik rualin rilru-ah electronic  bungraw \ha tak tak leh car man tlâwm, tlo bawk si a rawn lang a. Hengte hi an specialisation ani kan ti thei ang. A hma lama kan sawi tawh ang khan Assam chuan thingpui an lar pui thei a. Assam tihrualin rilru-ah thingpui a lo lang \hin. Specialisation  nei lova ram siam tum chu keini ang ram te reuh tê, leilung hausakna sawi tham nei lo hi engtikawng mahin kan hlawhtling dawn lo. Chuvangin sawhthing hi kan la ching reng dawn a nih chuan Assam-in thingpui an lar pui ang khuan engtin emawa lar  pui kan tum tur a ni.

          Sawhthing hi kan specialisation-a siam tur chuan a hma lama kan sawi tâkte khi kan zawm kim vek tur a ni. Sawhthing man a  to theih nan sawrkar chuan theihtawp han chhuahin min leisaktu tur eng company emaw chu han dawr hlawhtling ve \hin bawk mah se tuna kan kal dan ang quality product awm lo hi chuan rei a daih tak tak thei dawn chuang lo. Sawhthing chhia, lei nena inpawlh, sawi tawh ang khan aieng, lung, changêl bul, etc., nena inpawlh hi kan sawrkar hian to deuh deuhin eng company mah a lei luihtir thei dawn chuang lo va, chuvangin keimahni a chingtute lamah rinawmna te, uluk peihna te, min dawrtu duat thiamna te, quality sân lama mi el nachang hriatnate a awm loh chuan sawrkâr hmachhuana hlawhtlin ngawt theih a ni lo. Sawrkarin min buaipui hma hian a chingtuten home work kan ngah lutuk.

          Mizoram sawhthing chingtute i harh ang u.

         

Sawhthing leh Kei

(A Kar Awl Hnawh Khah Nan)

Sawhthing nen hian inzawmna em em pawh kan nei lo. Mahse sawi duh ka nei tho si.

            Kum 1983 kum tawp lam khan sawhthing kg khat cheng thum a ni a. Khatih laia pawisa vanzia ngaihtuah chuan to tak a ni. Chutia sawhthing a han to takah chuan a tro zawn te kha a lo nuam ta khawp mai a. Mi sawhthing hmun hluiah kan vak huai huai mai a ni. Kei pawh sawhthing tro zawngin ka vâk nasa ve khawp mai.

           

Khatih laia ka thil hriat chhuah tak chu Mizo rinawm lohzia leh kan sakhua kristianna-in min siam that lem lohzia hi a ni. Sawhthing hralhtu tam tak chuan \hahnemngai takin ip chhungah lei an rut tel a. A then pawh an thianfai tha phal lo. Ip chhunga lungtum lo telh ru te, changel bul phum ru te, aieng leh thil dang dang lo bûk ru duh mai kha kan tam khawp mai a. Kohhran ua pakhat sawhthing hralh pawh a leitu sawi dan chuan an han bûk nawn leh a, kg sawmah kg thum zet chu lei nawi a ni. A leitu vaiho kha khawngaihthlak tak an ni. An ramah an thil lei chu an han bun ang a, sawhthing ip atang chuan lungtum te, changel bul te, vaivut te a rawn chhuak ang a, in lama anmahni tir chhuaktu an pute chuan an va hau nasa dawn em! Eng tin nge a kum lehah an rawn kal ngam tawh ang?

An rawn kal ngam ta lo reng a. A kum lehah chuan sawhthing chingtu tam tak chu an beidawng a. Mawhpuh tur an zawng a, a tâwpah sawrkar an sawisel a. Anmahni tuhrah an seng tih reng an pawm phal lo. Sawrkarin sawhthing chhe pui pui lei turin eng company mah a tilui thei lo. Japan camera siam, Nikon leh Canon te hi sawrkarin min leitir ngai lo, a tha niin kan hria a, kan lei mai a ni. Sawrkarin a market pawh a ngaihtuahsak lo.

Sawhthing chingtuten sawhthing an hralh theih loh chuan midang mawhphurhna a ni thei lo; anmahni mawhphurhna a ni. Dawra i thil zawrh i hralh theih loh chuan mi lei duhzawng i zuar lo tihna a ni mai. Mi lei duhzawng zuar la, i hralh hem hem mai ang.

Sawhthing hi mi lei duhzawng thar chhuak ila, a lei duh chuan an rawn pan vang vang ang. Mi lei duh zawng kan thar a, a bûk a dik a, rin kan hlawh bawk chuan lo hnar teh pawh tum ila min dawn lui char char zawk ang.

Tichuan khami kum tawp lama sawhthing tro kan zawng chu kan hlim ve thei khawp mai. Kristmas duhzawngte pawh kan neih theih phah ve a, tihchi tak a ni. Mahse sawi tawh ang khan a kum lehah chuan a to ta vak lo va. Mi tam takin an hlawhchhampui ta niin ka hria.

Hna thawh hi a hlawk chuan taimak a lo awl khawp mai. Amarawhchu taimak loh chuan hnathawh hi a hlawk ngawt thei lo bawk. He lai thil bial hi sawifiah tur chuan hun tam tak a duh si a, chutah chuan duh tawk phawt mai ang.