THINGSEPUIKAWN

Kan khaw dai thlanmual ka han thleng chu khaw chhung thleng tluk ni tawha ka inhriat avangin ka hah te chu dam huai huai hian ka hria a ni. Hemi ni hi December 21 a ni a. Kan khuaa Christmas hman tum ka nih avang leh kum thum zet a zawna Aizawlah Christmas ka hman tawh avangin chumi kum Christmas chu ka phur zual a ni. Van boruak chu a thiang kûk a, boruak pawh a nuam ngei e. Khawpui laili, motor rik nilênna hmuna awm ṭhang tân chuan kan khaw dâi boruak thianghlim tak mai han hip chu a nawm dan a dang khawp mai. Thlanmual sir ram hnuaiah chuan naupang thinglukham pu tur ni-awm tak hi an ri nak nak a. A chang leh an inau vak vak a. Kan naupan lâia kan chêt tlatna ram vek, ka hriat chian em em kha an nih avangin ka lung pawh a lêng hle a ni.

Thlanmual lai takah chuan kawng a kal tlang a. Chu kawng chuan a thlang lawk minute sawm panga aṭanga minute sawmhnih kal vel tura hla motor kawngpui a zu pawh leh a. Chu chu kan khaw kawtchhuah, Mizoram hmun dang nena kan inpawhna awm chhun chu a ni.

Thlanmual lai tak kawng sirah chuan zin vak vel leh feh kal velte tana chawlhna tur hi a bang nei lo, sethlam an tih ang hi a ding a. Chu sethlamah chuan ṭhut chawlhna tur thingphel a inphah zai bawk a. Ka hah lutuk lo naa kan naupan lai aṭang tawha kan chawlh fona chu kal pel mai duh lovin ka ṭhu ve ta a. Thlanmual aṭanga in hnai ber pawh chiang takin a lang thei a. Ar khuang leh naupang inau chenin a hriat phak vek tawh a ni. Tin, thlanmual thlang lawk kâwn zâl nuam tak maia kal tlang kawngsirah chuan thingse kung lian pui pui, hmakhawsang aṭanga tuma khawih loh hi a ding thelh ṭhuau mai a. Chu thingse ngaw hming chawi chuan kan khua pawh hi Thingsepuikawn tih a ni a. In za leh sawmnga emaw chauh kan ni. Chu thingse ngawa thingse-mim tla chu kan nu leh pate khan an nulat tlangval laia nuam ti em ema an lo chhar ṭhin leh a nawmzia an hrilhfak kha a ni a. Chu chu keini pawh naupan lâi atanga nuam kan tih; kan khaw nawmna ve ber nia kan hriat chu a ni. Tunah pawh hian kan khaw naupangte chuan thingse-mim chhar chu nuam an rawn ti ve leh ta em em mai a.  A dik tak chuan kan khuaa haw ka chakna chhan pakhat pawh chu thingse ngaw hnuai dai ruih mai han fan leh a, naupan laia kan sulhnu han chhui kir leh kha a ni.

Tin, kan khaw hnuai, darkar khat vel kal turah chuan lui nuam tak mai leh dam tak, a hmingah pawh a lui a nawm em avanga Damdiai kan tih chu a awm a. Damdiai tih hming pu lui hi khaw dangah pawh a awm ve nual a, mahse kan khaw hnuai lui anga lui dam leh zawh nuam hi chu Mizoram te ang tlangram chhengchhe hmunah hi chuan a vang ve ngawtin ka ring ṭhin. Sailo lal lai aṭang tawha lên nen chauha sangha man ṭhin khua kan nih avangin chu luiah chuan sangha pawh a tam hle a, hlawhchham a awm ngai lo tluk a ni. A kam changel hmun leh chakawk hmunte chu chawhmeh zawn nana duhthusam a ni a. A kam zawl leilet leh anṭam hmunte chu kan khaw tinuamtu a ni. Buh leh balah kan intodelh a, ṭawngthu chhe lo Vairengte kawng hi kum khat pawh ping se keini khua chu kan mangang lutuk lo vang tih tur a ni.

Kan khua-ah hian matric ka pass hnu kum nga chhung khan tun lo hi vawikhat chiah ka haw a. Chumi ṭum pawh chuan chawlhkar hnih emaw chauh ka cham hman nghe nghe a ni. Aizawla ka awmnate chuan college kan chawlh apiang hian inhlawhna tur min ngaihtuahsak zel a. Chuvanga haw thei lo ṭhin chu ka ni. Tin, kan khua hi a Aizawl aṭang hian a lo hla bawk nen; ka haw thei zen zen lo a ni ber e.

Chutia muang changa ka ṭhut chawlh lai chuan ram hnuai kawng aṭang chuan mi pakhat mâu pû hi a lo chhuak a. Chu pa chu tudang ni lovin kan kawmchhak tlangval Tawnliana a lo ni a. “Tawna, i dam em?” ka lo ti vat a. Mi chhâng mai lovin ka ṭhutna sethlamah chuan a mau put chu a han tung tê tê a. Chutah muang ban chat hian, “Ka dam e, i dam zâwk maw? Kan inhmuh lohna a rei ta hle mai. Ka hai deuh che alawm maw le. Aizawl chu i ngeih awm hle mai; kha i hmêl pawh a sar vuah alawm. Christmas i rawn hmang dawn hrim hrim nge Mahmingi chanchin hriaa rawn haw zawk i nih le?” a ti a.

Tâwnliana hmêl chu a hlim vak lo tih a hriat theih a. A thusawiah chuan ka phu deuh zawk a. Ka hamhaih dan hriain amah vêk chuan, “Chhuana, thil awm dan i hre lo a nih hmel e. Lo kal lawk teh,” a ti a. Ka banah chuan min kai lawk a, thlanmual kil khata thlan vung thar tak mai lamah chuan min hruai phei a. Tâwna chuan, “Hei hi i la hre ve lo a nih ka ring. Mahmingi, kan Mahmingi thlan ngei kha a nih hi. Enga ti nge engmah hre lo va i rawn haw theih chu le? Tuman an hrilh lo che em n?” tiin kan hma chiaha thlân vung thar diai mai chu min kawhhmuh a. A aw aṭang chuan a thinur hle niin a lang nghe nghe. “Engmah ka hre hleinem,” ka ti ringawt a. Chuta ka thil hmuh chu ka damchhunga ka theihnghilh tawh ngai loh tur leh ka nun min tichhe hlen lek lektu chu a ni.

Chu thlân vung thar deuh maiah chuan a luahtu hming chu tihian a lo intar a:

Nl. Lalhmingsangi, kum 23

Thih ni: 15.12.1990

  Kan khaw te reuh tê-ah chuan nula Lalhmingsangi hming pu mi dang an awm loh avangin chu thlân vung thar chhuahtu chu hriat loh der ngial tum chi pawh a ni lo. Mahse ka thil hmuh chu ka awih thei lo va, ka awih phal hek lo. Zawhna a tam; zawh tur ka hre si lo. |ah vak ka duh; ka ṭap thei si lo. Au vak vak ka châk a; ka au thei chuang si lo. Chu thlanah chuan ka ṭhingṭhi a, thei leh thei lo hian, “Mahming,” ka han ti a. Mahse ka aw te chu a chhuak ṭha thei lo va, boruakah chuan a thâm ral vel mai mai niin ka hria. Ka hrawkah chuan min hnawhtu a awm a ni awm e, “Mahming” tih tuma ka han âng leh zuau chu a chhuak thei tlat lo. Chutiang chuan vawi thum lâi ka ti a. Chutah a hming an ziahna thingphela siam kraws chu ka pawm a, zawi te hian ka han fâwp a. Chutiang chuan minute eng zat chiah nge ka awm ka hre lo. Ka mittui a rawn far a, a far zel a, far satliah lovin a dir zawih zawih a. Hrûk sên rual a ni lo va, hrûk pawh ka tum lo.

   Nakin deuhah chuan eng tin tin emawni harsa tak hian, “Mahming” tih chu ka han lam chhuak thei hram a. Ka bula ding Tâwna chuan ka darah mi kuah pah hian, “A khawngaih thlâk asin aw,” a ti bauh a. Ani pawh chuan thil dang a sawi zawm thei lo. Kan han ngawi leh vang vang a. Rilru a kal thui ngei mai.

 Nakinah chuan, “Tawna, thil awm dan min han hrilh teh,”ka ti ta a. Tawna chuan, “|hu phawt teh ang,” a ti a. Mahmingi thlan vung la thar tak maiah chuan thuin Mahmingi chanchin chu min hrilh ta a. Tawna min hrilh dan chuan hetiang deuh hi a ni.

 December thla tir lama Mahmingi haw chuan a châm chhunga a nu leh pa chu a theih ang tawka chhâwk zangkhai tumin hna a thawk a. Chawlhkâr khat lai buh senga a riah hnu-ah tlai khat chu a nau Lianzuali nen chuan an lo mawng lui tê tak tê-ah chuan insil paha tumbu khawr turin an chhuk thla a. Chu chu December 13 a ni. An insil hma lawk chuan an insilna tur luikama tumbu chu khawrh hmasak phawt an tum a ni awm e. An chhak lawkah chuan lungpui inchherchhuan  pakhat hi a awm a. Chu lungpui aṭanga han ban phâk mai turah chuan tumbu pakhat hi a uai nal nal mai a. Chu tumbu lâk tum chuan Mahmingi chu lungpuiah chuan a han chuang kai mai dawn a. Mahse a chuanna lungpui chu a let thut a, an thlang luiah chuan an lum dun ta a. Vanduaithlak takin Mahmingi chu lungpui chuan a awm bâwr chin hnuai lamah chuan a delh ta tlat mai a ni.

  Lianzuali chuan ṭap chungin a û delhtu lungpui chu nam sawn a han tum ṭhin a, mahse a delhtu lungpui chu chutia hmeichhe tleirawl tana han nam sawn mai mai chi a ni si lo. A pate a han auh lah chuan a ni lungchhe mangang hamhaih chu a au ring thei bawk si lo va, chutiang chuan mangang takin an unau chuan an awm dun ta ringawt mai a ni.

 Lungpuiin Mahmingi a delh hun hi chawhnu dar thum vel a ni awm e. Hemi ni kher kher hian an ramriahpui te chu mual letliamah an lo bung hlauh bawk si a. Lianzuali tihngaihna hre lo chu ṭap chungin zualko tur chuan a kal ta a. An rite a han auh a, thil awmzia an han hriat meuh chuan a lo tlai tawh hle a. Chung lai hnaia mi an theih theih chu an han inau khawm a, Mahmingi delhtu lungpui an han nam sawn a, an lâk chhuah theih meuh chu dâr ruk hnu lam daih a ni. Thlâma nachhawkna awm ang ang chu an han pe a. Damdawi dang awm hek lo, chutiang chuan a tuar tlawk tlawk mai a ni.

 Zan dar sawm velah Mahmingi chu in thlen pui a ni a. Thingsepuikawna nurse awm chhun Pi Rosiami chawlh lai a lo ni hlauh mai a. Ani chuan nachhawknain a chiu vat bawk a. Aizawl lam panpui chi a nih leh nih lohah chuan mi rilrua buai hle mai. Pi Rosiami chuan pan pui chi ni tawh lovin a hria a. Mahse a sawi thui duh lem lo. Aizawl pan dawn se kawng a hla lutuk a, mihring inchan loh mai pawh a hlauhawm zâwk a ni. Duhthlan tur a awm lo a ni ber e. Chutia an inngaihtuah buai lai leh a ṭhenin motor an ngaihtuah that that lai chuan a hniam hret hret a. Tichuan a ni hnihna ni 15 chawhma dar sawm leh a chanve-ah a boral ta a ni.

  Tâwna chuan ti’ang hian a sawi zawm zel a. “Mahmingi te nena kan inkawm ngeih dan chu i hriat vek kha. In thlen pui a nih hnu chuan a khum bulah ka va ṭhu ve a. Thei leh thei lo hian min rawn melh ṭâwk ṭâwk a. Sawi duh a nei a nih ringin a hmui bulah chuan ka beng dawhin ka zu kûn a. Zawi tê, hriat theih chang chang hian i hming hi a lam sap sap a. ‘Ka hmangaih reng a, ka thih tlengin ka rinawm tih hi min han hrilhsak dawn nia. Ka dinna ngaiah ka ding reng tih pawh hrilh ang che,’ a ti a. Chu chu ka hriata a ṭawngkam hnuhnung ber chu a ni. A hnuah midang hriat theih tura a ṭawng leh a nih chuan ka hre tawh lo le,” a ti a. A hnuk ulh chu a ṭawng zawm hlei thei ta lo va; kan ngawi leh ta vang vang mai a ni.

Nakinah chuan Tâwna bawk chuan, “Chumi zan chuan kan tlaivarpui a. A tûk chhunah Upa Ramsangkima’n a vui a. Vuitu pawh kan tam ngei mai. Kan khaw mitthi vui ka hmuh tawhah chuan kan la tam ber hial mai thei a ni. I lo haw hun hi kan lo thlir kan lo thlir a. Nang lahin engmah i rawn sawi si lo. Eng vanga ngawi veng veng nge i nih reng reng? I rawn haw tur te hi chu mi han hrilh ve awm tak a nih nen! I inzir â zo vek tawh a nih hi. |hiante thil awm dan hrilh nachang pawh hre lo. Officer i nih hunah phei chuan kan be ṭha ngam dawn hauh lo che a nih hi,” a tihzawm ta hrep mai a.

 Ka lung han chhe thar leh chuan, “Mahming, min ngaidam rawh. Ka lo hre chiang lo a ni,” ka han ti ṭha leh a. ‘Min ngaidam rawh. Ka lo hre chiang lo a ni,’ ka tih nachhan chu ril tak, sawi harsa tak, sawi loh theih ni bawk si lo a ni. Chu chuan ka rilru chu a tihrehawm lehzual bawk. Inchhirna te, pawi tihna te, zahna te, inthiam lohna te leh a chhe dang zawng zawng chu ka inbel a, ka inhmusit thar thut bawk a. Chu chuan min tihrehawm hle; min la tihrehawm dawn chauh pawh a ni thei. Ka la zak ngawih ngawih dawn nge pawh ka hre thiam chiah lo.

   Tâwna chuan, “Mahmingi chu i lakah hian a rilru a na hle niin ka hria. A rawn haw tirh khan min hrilh zauh a. Thil awm dan hre chiang tura han zawh belhna hun lah chu ka nei thei der si lo. A rilru a na hle tih erawhchu ka hre chiang khawp mai. Eng vanga khatiang nula fel leh thianghlim, henglai vel kan nula hmuh phâka nula duhthusam, tuma el rual loh, khawtlangin an chhuanvawr leh an en bik rilru kha tina thei nge i nih hi ka hre thiam pha lo a ni. Mahmingi te angin an duh che chuan lawm hlum lo chauh tur i ni asin. Nang hian a lakah eng nge chhuan tur i neih?,” a ti ta zêk mai a. A sawi zawnga a thutakzia leh a tih mai mai lohzia lo lang chhuak chuan min tizak kher mai. Mipa ka nih avanga ka chapona zawng zawng te, ka lo inchhuan vena zawng zawng leh ‘kei’ ni vea ka lo inhriatna zawng zawng pawh chuan awmzia a nei lo.

 Kan ngawi vang vang a. Rilru a kal thui duh ngei mai. Chu hun rei vak lo chhung chuan a tir atanga a tâwp thlengin thil ka ngaihtuah a. Hetiang hi thil awm dan tlângpui chu a ni.

 Pâwl sawm selection result a chhuak a, Mahmingi chu dan pangngaiin pakhatna a ni a. A mark pawh a sâng fâl kher mai. Kei chu hnuai deuh tak, Mahmingi aia mark engemaw zata hnuaiah pathumna ka ni thung. Exam dawna ka dam ṭhat loh leh kan chhungkaw buai chuan min nghawng naa Mahmingi chu chhuanlam nei miah lova kan exam ho lai pawhin ka tluk chuang lo va, chuvangin rilru nat phah nan emaw, lungawi loh phah nan emaw ka hmang lo. “Khawi maw i mark chu ka lo en ve chhin,” tih pahah min han nuih seih chu ka lawm tawk a tling a, chu aia thil hlu chu a hun lai na na na chuan a awm lo a ni.

  Zak rilru tak, tluk lo inti takin ka mark chu ka entir a. “Zaninah i lawm dawn em? Min rawn sawm ve ta che,” tih pahah min han nuih var var te chu ka hlim em em a, a aia nuam dang hi a awm mawlh lo va. Chunglai vel chu thil bul inṭanna chu a ni.

    Mahmingi lehkha thiam theihzia chu tlang hriat a ni a. Kan khaw private high school mai maiah pawh a thiamzia chu a lang thei a. Kan headmaster pawhin English grammar ngat phei chu amah ai maha thiam zawkin a sawi hial a ni. Chumi kuma kan matrict exam pawh chu first division-ah a passed a. Keini chu second division kan tling ṭawk ṭawk a ni. Pachhunga University College-ah pawh a tiṭha pâwl ni mai lovin pakhatna a ni a. Mathematics a thiamzia chu a zirpuite titi a tling ve hial bawk. BSc-ah pakhatna a ni tluan a. Final exam-ah pawh NEHU-ah top a ni.

   Kan khaw nula hmelṭha chhuanvawr, doctor emaw engineer emaw pawh zir duh lo va competitive exam tuma inbuatsaih mêk Mahmingi leh kei hian eng nge inzawmna kan neih a, a thihna-ah hian eng mawhphurhna nge ka neih ve? Thawnthu sei tak a ni.

   Kan sikul matric result chu Mahmingi zarah a chhe lutuk lo ve. Sawi tawh ang khan a ni chu Mizoramah pawh a tiṭha pawl a ni a. School  ṭha pangngai deuh aṭanga inzir ve ni se top ten pawh tling ngei tura ngaih a ni. English-ah leh Mathematics-ah letter mark a hmu pha a. Science-a letter mark a hmu lo chuan a lawm a tikim lo hle thung. Keini erawh chuan kan pass ve hrim hrim kha kan thawven pui hle a. Result kan hriat zana sawmna ka dawn chuan tunhma kum hnih kal ta vel aṭanga ka lo mangphan thin leh duhthusam chu mumang mai a ni lo tih min hriattir ta a ni.

   Result kan hriat zan chuan khawlaiah kan râk chel chul a. A fail-ho tana ngaihthlak a hrehawm turzia ngaihtuah miah lovin kan ri teng tung mai a ni. Mahmingi chuan lawmpuitu a ngah lehzual a. Min sawmna umzuia an in kan va thlen chuan mi an lo awm ṭeuh tawh a. Paho fiamthu zawmin Mahmingi pa chuan ar a buhchiar a, kan hawp laih laih mai. Chutiang zanah chuan engemaw tia lo interek hran tum ngawt chi a nih loh avang leh kan in lamah ka nu leh pate pawh an lawm ve tho avangin ka haw thuai a. Ka haw tur chu an kawt thleng min rawn thlah a. “College khatah kal kan tum dawn nia aw,” tia inthlahin chumi zan chu kan hmang liam ta a ni.

College khatah chuan kan kal dun ta a. Ni tin deuhthaw inhmuin kan inkawm a. Kan inngaina tial tial a. Ni khat inhmuh loh zauh chang chuan ni a rei duh hle. Pathianni takngial pawh ka awm thei lo a ni ber; engemaw harsatna bik a awm a nih loh chuan chawhnu inkhawm ban apiangin an vêngah chuan ka va lêng phei ziah a. Inkawm tam hman lo mah ila a hmel ka hmuh hrim hrim khan ka lungawi a, a bak thlenpui ka tum lo.

  College-ah chuan kan subject lak a inan tawh loh avangin duh ang chuan kan inthurual hlei thei tawh lo va. Chuti chung chuan kan inhmu zing khawp mai. Kan period neih dante chu kan inhriatsak vek a. Library chu inhmuh nan kan hmang deuh ber; a remchang ber bawk. In lamah chuan inkawm a remchang lo hle. A awmna te an chhangchhia a, an strict bawk a. Tin, ka awmna te pawh chhangchhe lutuk lo mah se kan inchhun dan a hla deuh tawh a, mitmei ven tur a tam bawk nen; zan lam chu kan inrim thei meuh lo a ni.

Heng hunlai hian inngaiin inthlahlel viau mah ila hmangaihna thu kam khatmah kan la inhrilh hauh lo va. Mahse kan awm dan leh kan mitmei atang chuan engkim a chiang a, chuvang chuan kei pawhin ngaiṭhat lohna engmah ka nei lo. Zirlai kan la ni miau avang leh Mahmingi chuan zirna lama ṭhahnem a ngaih theih em avangin a zirlai tibuai khawpa lo vir vel chiam chu ka duh lo a ni. Tin, kei pawh hi Mahmingi ang ema thiam theia sawi chu ni lo mah ila pa tum ruh ve tak leh chapo ve tak, hmeichhe chawma awm tum bik miah lo hi ka ni ve a, chuvang chuan a che chhe bika tṭn chu ka tum hauh lo.

  Vawikhat erawh chu chawlhkar hnih lai kan inhmu lo ve hlauh mai a. Chumi hnu kan inhmuh leh hmasak tum erawh chuan ka ngaih thu leh ka lunglen thu chu ka sawi ve a. Inthiam lo ni-awm tak hian, “Kan chhungkaw hrisel loh a chhuah vang alawm mawle. Kei pawh ka lung a leng lutuk asin,” tiin zak sen ap ap hian a lunglen thu chu a sawi ve a. Chu bâk chu pre-university kan zir chhung zawng khan hmangaihna lam hawi emaw, inngaihzawnna lam hawi emaw ṭawngkam kan nei ngai miah lo.

   BA final year kan zir kum erawh chuan tlemin kan lo puitling ve ta deuh bawk a. Tunhma ang em em khan kan zakzum ta lo deuh. Mahmingi awmna chhungkua tichhangchhetu an fapa upa ber chu a sawrkar hnathawhna Lunglei lamah an chhungkuain an insawn hlauh mai a. An tlangval pakhat leh an nula pakhat phaiah an awm ta bawk si a. Tunhmaa kan inrim hleih theih lohna chhungkaw chhangchhia kha an reh ta duak mai a. Mahmingi nen pawh chuan awm falna hun kan ngah ta hle mai a ni.

 Mahmingi chu lehkha zir taima leh thiam thei a nih hre rengin a awmnate chuan Bsc final a zir kum chuan an in hnuai pindan pakhat chu an pe tawp a. Chu chuan inkawm falna hun ṭha pawh min pe nasa hle. Amarawhchu ka sawi tawh ang khan zirna lama ṭhahnemngai em em ka nih ve tho avangin chutia va rim tlut tlut chu ka ni bik lo va, ka hman bik lo va, a duh lah ka duh hek lo.

  Za khat chu mitmei ven tur an awm lo bawk a, insi rial hian ka ṭhu dun a. Chumi ṭum chuan a boruakin a zir chho bawk nen ka luangliam lo thei ta bik lo a ni. “Mahming, kum hei zat hi kan lo inzui ve ta a. Ka awm dan aṭang hian nang ang mi pangngai chung lam chuan ṭhian ṭha pangngai enin ka en lo che tih chu i hai hauhin ka ring lo. I hnenah hian sawi tur tam tak, sawi chak tak tak ka ngah mai a. Mahse kan la naupang ema ka hriat avang leh zirna lama ka duhsak em che avang hian hetiang lam sawipui che hi ka duh ngai miah lo va. Tunah erawh chuan kan lo puitling ve ta bawk a, insawi pawh law law hi ka ṭhain ka hria a ni. Ka thinlung zawng zawng hian ka duh che a, ka hmangaih bawk che a. Chu chu i duh phawt chuan sawi lo mah ila i hre chiang ngawt ang,” ka ti ta a. Ka thusawi chu a hmaa ka lo phuah lawk dan ang chiah chu a ni lo va. Mahse sawi chhe lutuk bik chuan ka inhre lo.

   Tu pawh ni ila hmangaihna boruaka kan inchim tawh chuan mihring hi kan lo danglam vak lo. Lehkha thiam leh thiam lo, sakhaw mi leh mi lo, hmeichhia leh mipa, mi hausa leh rethei, kan zavai hian inanna kan nei vek. Chu chu hmangaih tur leh hmangaihtu tur kan mamawh ṭheuh hi a ni. Mahmingi pawh hi nula lehkha thiam thei chungchuang, nula fel leh hawihhawm, a lo chhuahna khua ngaihtuaha nula hmelṭha tak a ni a. Mahse mi mamawh ang chu a mamawh ve tho va, mi duh ang chu a duh ve tho tih ka hai hauh lo. Hetia mi chung en a nih vang tak hian mi aiin chu thil chu a mamawh nasa zawk thei bawk. Hmangaihna mamawh lo tumah kan awm lo va, min hmangaihtute hmusit thei leh nuihzat thei tumah kan awm hek lo vang. Mahmingi pawh hi nula khawhar tak, a nu leh pate leh chhungte dang reng reng hmu pha lo a ni a. Chuvang chuan a rilru chhungril bera a khawharna zu hnem tak tak theitu hnai ber nih kha thil manhla tak a ni dawn tih ka hria.

A han thaw huai a. A sam chu a chhip lamah a han hui chho leh pawk a. Chutah a ngawi leh vang vang a. A nghaktu tan chuan rei hma tak a ni. “I van sawi har em em ve? Ka nghak rei tawh lutuk che a, ka beidawng lek lek tawh asin. Ka khawhar theihzia leh lunglen theihzia hi chu hria la hmana hmanah khan hetiang hian kan awm tawh tur,” tih pahin ka awmah chuan a rawn bei thlawp a. A ngik faih faih a. Chutah beisei nei tak hian ka khabe hnuaiah chuan a rawn hawi chho va. A hmui sen vam hiam mai leh a mittui tling par mai chu a va hmuhnawm tehlul em! A vawikhat nan duhthawh em em hian a hmui chu ka fawp a. Ka nghawngah chuan nghet takin min uai a. A chik nghar nghar bawk a. Kei ai mahin a uar zawk a ni.

  Hetiang hmeichhia hi chu sawi leh sawi hnu, naupan lai aṭanga naupang fel leh thu-awih, lehkha thiam thei si an nih avanga mi en rawn hlawh an ni a. An rualpui mipa naupangte takngial pawhin ngaihzawn ena an en ngam loh leh an rualpui hmeichhe naupang tam takin an kawm phak loha an dah an ni a. Mahse mihring ve tho an nih avangin hmangaihtu leh kawm hlimtu an mamawh em em a; mi naran aia mamawh zawk chang pawh an ngah mai. Chuvang chuan an khua a har ru ngawih ngawih ṭhin. An tân chetsual a hlauhawm em em bawk. Mi awm ang deuhin han awm ve se ‘mak’ tih an hlawh hma bik a. Sawi an kai hmain an mualpho hma bawk. An thinlung chhungril lama an mamawh ngaihtuahsak lova chung en laklawh reng an awl em avang hian an leng rei duh phian a nia.

   Mahmingi chu mi vantlang chunglama ngaih ni mah se mi vantlang mamawh ang tho mamawh ve thei mihring a nihna chu hai rual a ni lo. Min fawhna chu thlahin, “Tunah chuan ka thlamuang ta huai huai mai. Hmanah khan min lo hrilh la zawng; ti em em hian ka khawhar lo tur. Chhuana, kei pawhin ka thinlung zawng zawng hian ka hmangaih che asin,” a ti a. Ka awmah chuan thlamuang takin a bei ta hle hle a.

   Chumi zan chuan pasaltha hlawhtling hawin ka haw a. Khawvel hi a nuam veng veng mai a ni. Mahmingi chu ka ta ni hliah hliah hian ka hria a. Kan inkârah chuan midang hi inrawlh theiin ka ring lo va, ka ring phal hek lo. Chu hmangaihna pangpar zu chu ka rui a, awmngaihna reng reng ka hre ta lo. A hma zawng zawnga tlangval rilru fim ve pangngai, amah Mahmingi ka hmangaih avanga eng tin mah tibuai duh lo inti kha ka â zo ta tlat mai a. Ka han harh chhuah leh meuh chuan a lo tlai lutuk tawh si.

  Mahmingi chu zirna lamah tluk lo enin ka en a; ka tluk lo bawk reng a. Hmêlah leh chhungkaw khawsakna leh mihring mihrinna hrim hrimah phû lo deuh zawka inhriatna ka nei a, chu chu chuan min ti â tlat a; awmdan chin tâwk reng reng ka hre lo a ni ber.

  A hma zawng zawnga rilru fim pû kha, inngaizawng tak tak anga kan han insawi pawh hnu chuan awm dan ka lo thiam awzawng lo. Zan tin lên phei a, inkawm a, inpawm vawng vawng ka duh a, ani thung chuan lehkha zir a, theihtawp chhuaha a hma lam hun atana inbuatsaih a duh a; chutiang tur chuan a rilru a siam nghet tlat a. Kan induhna leh inhmangaihna vang mai maia kan hmabâk ram êng mâwi zâwk leh ṭha zâwk hloh chu a duh lo. Kei erawh chuan ‘tun’ bâk hi ka thlir pha lo va. Tûn hun tawi têa kan hlim dunna leh kan lawmna chauh lo chu ka ngaihtuah thei lo a ni ber. “Hetia theihtawp chhuaha lehkha ka zir hi kan pahnih atan a ni a. Ngaih loh lamah ngai suh,” a tih zan chuan hnial ngaihna tak hre si lovin ka thinur haw hle a. Ka hmangaih ang leh ka duh ang zahve chauh tal pawh hian min duh ve lovin ka hre thar ta thut bawk a. “Lehkha zir sauh sauh la. Tuna kan hlim dunna ngawt aia nasa hian kan la hlim dunin kan chhungte ve ve pawh an lawm zâwk ang,” a tihte chu keia inngai hniam, inferiority complex nei chuan min hnuaichhiahna ṭawngkam ni deuh tlatin ka hre bawk.

   Khang lai khan a puitlinzia leh a dawn thuizia te kha lo ngaihtuah thiam ila tun hi kan thleng lo tawp ang. Keiin vawiin chauh ka ngaihtuah a, ani’n naktuk a thlir thung. Harsa titak chungin chawlhkar hnih ka leng duh lo lui a. College-a kan inhmuh chang pawhin a biak pawh ka be lo. Ni khat chu a hmuh tur ngeiah kan class-a nula hmelṭha ber tihngam, kan college-ah pawh lang tham ve Lalrinawmi chu kalpuiin a ṭhiante nena an thingpui inna bulah chuan ka han ṭhutpui lui ngat a. Mahmingi chuan min hmu lo der niin ka hria. Engmah sawi lovin a kal chhuak a; a rawn kir leh tawh lo.  

   Chawlhkar hnih zet harsa titaka ka len duh loh tauh hnu chuan ka awm thei ngang lo chu ka va lêng leh a. Ka lên loh kâr khân eng tin nge a awm? A lunglêngin a hrehawm a tive ang em? Lehkha te a zir theih loh phah ang em? tih te ka ngaihtuah a. Awm thei lovin min rawn ko sek se chu ka lo induh khum emaw, ka lo be ṭha duh vak lo emaw ang ka ti rilru a. Mahse a reh veng veng si. Lunglêng ve mang lo leh lehkha zir pawh ṭhulh phah miah lo anga a awm chu ka chai tâwk a tling der mai. Ka va luh leh lai pawh chuan eng emaw hi a lo ziak mawlh mawlh a.

  "I buai ve viau a ni ang maw? I lo lêng khât em mai. Kei pawh tunlai chu essay competition-ah khan tel ve ka tum a, ka buai thei lutuk maw le. Eng dang mah ka ngaihtuah thei lo,” tiin ṭha takin min lo bia a. A hmêl duhawm tak leh a aw mâwi tak mai ka han hre leh chu ka thinrimna leh a chunga ka vui rilrukna zawng zawngte kha an bo leh duak si. Mahse ka tlawmngai laklawh chuan,  “Ka duh angin min ngaihsak lo. Kei aiin i lehkha zir hi i ngaihsak zawkin ka hria. Hetiang ringawt chuan kan inngaizawng thei dawn hlei nem mawle,” ka han ti tawng mai a. A meng phawk nasa mai! “I thusawi chu ka va hre thiam lo em! Lehkha ka zir ṭhat avang hian nangmah ngaihsak ta lo viau-ah min ngai em ni? A nih eng tiang chiahah ngaihven nge i duh ka va hre châk em!” a ti nghauh a.

 Min chhan huai dan ka ngaihtuah chuan ka tlawmngai zual a. “Min duh tak tak ni la i lehkha zir chauh hi i ngaihtuah lo vang,” ka ti leh a. Min han en chiang lehzual a. “Chhuana, mipa i ni lawm ni? Mipa awmin awm ta che. Tunah hian nupa em pawh kan la ni lo va. Eng tin nge nangmah hlir ngaihtuaha i duh ang diak diaka awm turin min phut? Zan tin inkuah hleuh hleuh reng mai ila i duh em ni? Chu chuan eng ram ropui nge min thlen ang? En teh, heng ka lehkha zir zawng zawng hi nangmah ka hmangaih vang che vek asin. Nupui chhuanawm tak, mi zinga zahpuiawm lo i neih theih nan tlaivar dawn dawnin lehkha ka zir a. Ngaihzawng chhuanawm tak i neih theih nan essay competition-ah te hian lawmman lâk ngei ka tum ve asin. Nangin eng nge min tihsak? Keimah min hmangaih avang hian zan khat tal lehkha zirin i men rei phah tawh em? Pasal chhuanawm tak i nih theih nan eng nge nih i tum?” a ti ta ṭeuh mai a. Aw ki zaidam taka sawi chu a ni naa mi deng na khawp mai. Mahse ka la harh chhuak zo chuang lo.

   Mipa ve ngat hi a lo puitlin loh theih khawp mai. Kan inkarah chuan a ngiau nger zawk, a thawi dam ngai zing zawk leh dawh ngai zawk ka ni fo. Hun chu a kal duak duak a. Essay competion result chu a lo chhuak a. Mahmingi chu pakhatna a ni. A sawi ang khan bialnu zahpuiawm lo tak ka nei a nih chu.

   BA final kan exam zawh zan chuan ka va lêng dâwn a, mahse a lo awm lo tlat mai. A kalna chu zawh mai theih a ni a, mahse zawt duh lovin ka haw leh a. Beisei anga ka awm lo chu mut hmâ-ah ka tlak a, ka mu ṭeuh mai a ni. A zan lehah erawh chuan kan inhmu thei ta a. Hlim takin kan inkawm a. Kan hma lam hun tur te kan sawi bawk a. Ani chuan December thla thleng an in bul lawk English medium-ah chuan inhlawh a, kum thar veleh Delhi-ah competitive exam tura coaching class kal a tum a ni. Kei chuan sawi tur ka nei mumal lo hle. Vanneihthlak taka ka pass chuan khawiah emaw zir zawm ka tum ve mai theih thu ka sawi nawi vel mai mai a ni.

 Mahmingi chu an in bul lawk English Medium-ah chuan a inhlawh nghal a. Kei chu ka awm deuh mai mai a ni. Ka awmnate chuan in an sa a, ka pui nasa ve viau. Chutianga engmah ngaihtuah lem lova hna ka thawh ve mai mai lai chuan result a rawn chhuak ta a. Ka pass ṭâwk ṭâwk a. Mahmingi erawh chu NEHU-ah top a kai pha a. Lawmpuitu a ngah khawp mai.

 Tunhma deuh aṭang khan zu han in ve zeuh hi ka ching a. Ka in tam ngai loh avang leh ka ruihpui ngai loh avangin miin zu ka in ve zauh zauh ṭhin tih hi an hre meuh lo. Kan vengah chuan innei tur an awm a. A hmeichhe lam kan ni. A hmeichhe lam kan nih dan chu khaw dang daiha miin ka awmna pa ber chu pazawnah a rawn neih vang a ni ber. Chumi tlai chuan tlêm kan lem ni maiin ka hria; mahse a lo tlêm lo deuh a ni mai thei e. Zana Mahmingi ka va rim chu kan boruak a chhe ta viau mai a ni.

 Chumi zan chuan mittui tla chungin, “Chhuana, hetiang hi i lo ni maw? A va mak ve! Ka rin ang i lo ni lo tawp mai a! Hetiang te chuan eng tin nge chhungkaw ṭha leh thianghlim kan din theih ang?” a lo ti a. A rilru sânzia leh thianghlimzia te, a tum ruhzia leh thil a tih mai mai lohzia te chu ka theihnghilh a. Ka bialnu a ni a, hun rei tak ka ngaizawng tawh a, intih thu ve te pawh hi hun tawhin ka hre bawk a. Chutih laia ka tlai khat han nam deuh mai mai a ngaihaw viau mai leh chhungkaw chungchang thleng thleng a sawi kai chu ka ngaihdan a ni ta hauh lo mai le.

            Zan dang ang bawka pawm leh fawh mai ka han tum chu a lo duh ta hauh lo mai a. “Chhuana, zanin chu i bialnu Mahmingi kha ni lovin, Thingsepuikawn nula Lalhmingsangi nih mai hi ka duh tawk hrih a ni. Min ngaidam rawh. Hmeichhe luhlul ve tak, tumruh ve tak leh chapo ve tak ka ni tih i hriat kha. Ka thinlung zawng zawng ka pe che a. Tunah pawh hian ka thinlung hi i ta a la ni reng. Midang tumahin an la luah lo va, an luah leh theih pawh ka ring tawh lo hial a ni. Mahse chumi avang ringawta ka nihna leh ka rilru hloh hi chu ka tum miah lo a nia,” tiin min lo nam sawn a. Keia rui lungpuam tlawmngai, rilru mumal pu mang lo chuan, “Ngaihzawng dang i nei a ni chiang. A ṭha e. Keini te chu nangni ang mi lehkhathiam duh tlak kan ni lo reng a ni. Ka hre thiam e,” tih leh chhuah ka rual a.

    A dik tak chuan Mahmingi nen hian haw dun tur kan ni a. Mahse ka bulah pawh haw duh lovin a hna aṭang chuan December thla tirah a chawl a, amahin a lo va haw hmasa ta a ni. Kei chu ka han inngaihtuah harh a, rilru fim ka put leh hnu chuan sâwt tawh miah lovah ka inchhirin bân a pêl a. Mahmingi thinlung thianghlimzia te, min hmangaihzia leh ka tana a rinawmzia te chu rilru fimin ka han ngaihtuah kir leh a, ka inchhir takzet a ni. Ani chuan kan hma lam hun thui tak thlir chungin min ngaizawng a. Kan damchhung daih hlimna mai bâkah kan fate thlenga mi pangngai an nih theih nan zahawm tak, thianghlim tak leh fel taka inngaihzawn a duh a, a tum bawk a. Mahse kei, a mipa zawk, rilru puitling zawk tur leh thil thlir thui zâwk tur hi a che zawk leh nêp zawkah ka ṭang zel a. Ka duh luatah ka vir pilh a, mipa azawnga mipa vannei ber tur kha heti mai mai hi ka ni dawn ta a ni. Zan hnih khat nawmsakna chauh ka thlir chu ka tisual chiang ngei mai. Kan rilru a va inthui hleihin a van han inpuitlin hleih tehreng em!

            Hengte hi Mahmingi nena kan chanchin tlangpui, hmun ngaa ṭhena hmun khat vel chauh, tuna ka han ngaihtuah kir leh thuak thuaka ka rilrua rawn langte chu an ni.

            Tâwna chuan, “Kal tawh mai ang hmiang,” a ti a. Harsa taka ding chhuakin mittui nen Mahmingi thlân chu ka kalsan ta a ni.

-          29 July, 2013