Makimi Ka Bialnu

Mani lo maha tlangval zakzum, rualpuite pha ngai lo, nula bula âikhirh tlat ṭhin nih mah nâka laiin, a nula a zawnga nula fel ber, mi biang biak thiam si, ngaih tihṭhatna tâwk lek leka mi han seih dan thiam em em mai ka han tawng a, ka han vêi kher kher chu, phingphihlip vâi lian el, arsi lâk tum êm kan ang lo vang a, ka rualpui hlamzuiha thite ka hriat chhuah vawng vawng châng a tam zu nia!!

Amah hi a duhtu tân chuan a ke ler atanga a chhip thlêngin nula hmêlṭha Chhingpuii em chhing zova tlâng sawi ni lo mah se sawisel bo, tha chungchuangi a ni ringawt. Mahse khawvel mite hi vanneihthlâk takin kan inang lo va, kan duhzawngte, vei zawngte, kan ngeizawngte, hmêlchhia leh ṭha kan tihte a danglam a, chuvang chuan Makimi hi hmêltha ti lêm lo, a âia duhzâwk nei an awm pawhin chung mite chu kan dem thei lo vang. Amah duhtuin a duh avang ngawtin mi zawng zawngin an duh vek dâwn tihna a ni lo va, a ni ngâi dâwn bawk hek lo. Hei hi siamtu remhriatna pakhat chu a ni ve reng bawk a ni. Kan nula duhzawngte hi inang vek mai se zawng, keini ang pa phutkhat deuh, dangâwk lehnghal, kan nula duhzawngte bula kha chih tlat thinte chuan lêng tar law law ang tih hla te kha kan thunawn a ni dâwn si a.

Mihring la inhmu ngai miah lo, thisen inzawmna pawh nei lote kan inhmu a, kan han invei em em ta mai ṭhin hi enge a chhan? Kan thluak khawi lâiah hian nge hmangaihna hi a awm? Heng zawhna chhâng tur hian ka thiamnain a tlin lo va, university-a ka degree lâk vete hi an tâwk hek lo. Motor chu i khalh thiam viauin i duh duhna-ah i tlân pui a ni thei e. Mahse a khâwl hnathawh dan kimchang chu i hre vek kher lo vang. Hmangaihna pawh hi chutiang deuh chu a ni. Nula chu hmangaihin i duh duhna-ah i hruai a ni thei. Amah pawhin a duh viau che a ni thei bawk. Mahse a hnathawh lo lang chhuak atang ringawt chuan mihring thluaka hmangaihna chu i entir thei kher lo vang. 

Hmangaihna chu thil awm ngei, hmuh theih loh leh khawih theih loh, a changtute chauhin an hriat thiam, thinlung lam hnathawh, pâwn lama lo pâr chhuak thin chu a ni. Aw le, chu lam chu ka tawngkam thiamna pawhin a daih lo va, kalsan hmâ ila a tha ang e. Amah hrettute hi kan tlêm deuh e tih lovah chuan Makimi hi lar tak a ni. Khawvel hi amah hretu leh hmeltha titute hlir phei chuan lo luah khat ila Aigupta lalanu hmêltha aw mâwi Cleopatra vanglai ang vah vah tur kha a ni a. Mahse amah hretu kan tlêm leh tamah te, ram leh hnam tana a thawh tawhah te, chanchinbu-ah vawi eng zât nge a hming a lan, TV-ah vawi engzât nge kan hmuh, chawimawina vawi eng zât nge a dawn? tihte hi  a lar dan kan tehna hmanrua-ah an tel lo va, teltir pawh kan tum lo. A lar kan tih chuan a lar a ni mai. Mi tin, puitling chin tawh chuan duhzawng bik riau kan nei hrang fir fer a, chung kan mi duhzawng bikte chu kan tana mi lar ber leh ṭha ber an ni zel a, chu chu kan tehna sual thei lo neih ve chhun chu a ni. 

Khawvel lal fing ber Solomon-a chuan, “Thinlung hlim hi damdawi ṭha tak a ni,” a ti a. He thufing hi khawvel a dam a, a chhûnga chengte hi kan dam ṭêk ṭêk chhûng chuan a dik reng dâwn niin a lang. Chutak chu Makimi hlutna chu a ni. A hlim thei, a nui reng peih, fiam a dawl, huatthu a nei lo; Vana Pa farnu ni mai awm tak a ni. A bula awm chuan rilru hahnate pawh hi kangvâr khaw lum lâia Zo tlângsang thlifim dawn ang a ni a, hah a dam sawng sawng mai. Amah u Sângtea dan takin a bulah chuan patling thinrimte pawh hi Siberia ram vûr khal chang rum rût maite pawh nipui a lo thaw a, pangpâr an lo vul leh a, an tuiral duam duam ang hian kan tuiral a, kan huatthu nei lo ṭhut hlu hlu thin zu nia! Hei tak hi hmeichhe fing leh fing lo inkâr tihlatu, fur khaw cheng leh favang khaw thiang ang maia hmeichhe nikhua leh nikhua lo hmêl hmuh innawm hleizia tilangtu a ni. 

Hnam hrang hrang hian mi fel tehna kan nei hrang vekin a rinawm. Vai nula fel leh Mizo nula fel chu awm ho se an inbakkaih fo loh pawhin engemaw ti tal chuan an hmeichhe rilru a chhuak fo ngei ang. Mizoin nula fel kan tih chu zing tho hmâ thei, khawsak ṭha, eirel thiam, huanthlai enkawl thiam, taima leh mi biangbiak thiam an ni tlângpui a. Vai nula felte erawh chu chutiang ang chu an ni ang tihna a ni ve kher lo. Muslim ramah te phei chuan a ni lo lehzual. Eskimo-ho leh Red Indian hnam zinga an nula felte khawsak dan phei chu zuk hriat kher a ṭul awm lo ve. 

Makimi erawh chu Mizo nula dik tak, a hawiher leh ṭawngkam, a fuke leh awphawi, a silhfen inbel inbel aṭang reng pawha sâp emaw, vâi emaw, Chinese emaw tia hai tur awm miah lo; Chhinlung chhuak hmêl hliah hliah hi a ni. Chutiang taka Mizo chu a nih avangin Mizo nula fel awm danin a tho hmâ thei, ei rel a thiam, hmangchâng a hria, taimâkna lam kawngah a thatchhe lo, mi biangbiak a thiam, a hawihhawm si, mahni hmâ a sial lo va, sual lam kawng a ngaihtuah lo, a dawhthei a, ngil a nei bawk. Heng zawng zawng âia ropui ber chu min hmangaihna hi a ni.

Mipate hian chak zâwk, huaisen zâwk leh fing zâwkah inngai ṭhin mah ila hmeichhe hmangaihna leh enkawlna tel lo chuan sera mu kan thur tak tak thei lo. Chul thlâm ang chauh, kan rawp thuai mai a ni Tin, keimahni chauha kan awm chuan kim lo riauva inhriatna a awm ṭhin. Kan rilrute hi ruak huaiin kan hria a, chu hmun ruak luah remtu tur chu zawngin sakeibaknei riltam a sa seh tur zawnga a phi ruai ang mai hian kan phi ruai a, ṭhenkhat phei chuan an seh hnem hle awm e.

Hmangaihna hi mimal, mi pakhatah ringawt a famkim thei lo va. Chu famkim lohna tifamkimtu hmeichhiate hian duat an phu hliah hliah a ni. Hmeichhiate chu awm nêm zâwk leh chak lo zâwk anni angin an rilru pawh a novin a nêm a, an lungchhe hmâ a, an lawmna pawh thil ho tê a ni. An rilu natna leh an lawmna inkâr a zim a, chumi hre lo chuan mipa tam takin an kawppui hmeichhiate rilru an tina ṭhin.

Thil danga kan kual thui hmâin Makimi chanchinah bawk lût leh ila. Amah hian a hmeichhiat pui dangte aia danglamna engemaw tak a nei lo maw? Science lam aṭanga chhâng tur chuan ka hriatna leh thiamnain a daih lo va. Philosophy lam atang pawhin eng ruai ka ang chuang lo. Khawvel hmeichhe dang zawng zawng ang bawkin a âwm a pawng a, a tawng nêm a, ding chungin a zung ngai lo. Thla tir lamah emaw, thla tâwp lam ni sawmhnih leh pariat dan velah i hman chuan dawra a thil lei tur lo chang la, a rawn thawnven (Care Free) viau emaw, a rawn phut sap (Whisper) emaw chuan hmeichhe dang aiin a danglam bik lo tih i hre mai ang.

Sawi tawh ang khan hmeichhe danglamna hi science ṭawngkam (biological nature of female) atang chuan ka chhâng thei lo ka tih tawh kha. Khawvelah hian mihring inang chiah chiah a pian theih loh va, an piang ngai dâwn hek lo. Mihring inan lohna ber chu rilru lamah hian a ni awm e. Hei hi mihringte min timihringtu,  Pathianin nungcha dang zawng zawngte aia min siam danglamna a ni bawk. Makimi pawh hi a taksa chu element chi hrang hrang, oxygen, carbon, iron, etc., inbelhkhawm atanga siam ve mai a nih lâiin tumâ anpui ni lo a rilru chuan khawvel hmeichhe dang zawng zawng zinga mi danglam bikah a siam ta a ni. 

Nulate tiduhawmtu leh titotu chu hmêl zawng a ni nameuh mai e. Khawvel film star lar ni tura hmêl pawimawhzia ka hai lo va, model hlawhtling ni tura hmêlṭhat pawimawhzia leh tangkaizia pawh hai bik chuan ka inhre lo. Mahse heng zawng zawngte hi ropuiin awhawm thin viau mah se lehkhabu kâwm timawitu leh bungraw fakna tâwk chauh an ni. Hemi hmêlthatna phêna hmangaihna, rilru ṭhatna leh hawihhawmna neitute hi khawvelin a ngâisâng a, a chawimâwi ṭhin. Mi rilru thate bula awm chu tlângsâng ngaw kâr zotui fim dâwt ang mâia mi tiharh thei, thlaler thingbuk hnuaia chawlh hahdam ang mai a ni.

Tu emaw kan hmangaih hian kawng pahnih, khawi zâwk zâwk emaw loh theih loha zawh tur a awm. A kawng pakhat zâwkah chuan hlimna nun, vanram tlafual lei Eden ram a awm a. Hemi kawng zawh fuh tawh vêk vêkte chuan an kawppui,an hmangaihte chu he khawvel mai ni lo, pialral chawlhna ram nuam thlenga zui an duh a. An nun hlimna lo pâr chhuakah chuan khawvel a lawm a, engkim hi an hmu thar sur vek mai a ni. Chutiang hmangaihna chu tuiluang kianga thingphun, a hun têa rah thin, a hnah pawh uai ngai lo ang chu a ni.

A lehlamah thung, hmangaihna la sual vêk vêk leh vanduaipui thawhte vêk vêk chuan khawvel hi ṭah leh haṭhialna ramah an chantir a, an tân khua reng a vâr lo. Tlangval pakhat pawhin a nula hmangaih em em, engemaw avanga a then tâk chu a ngaihtuahin a tuar zo ta lo va, hlain:

“Suihlung lênin raltiang lam saw ka  thlir a,

Nang ngaihlâi banni a awm thei lo,”

   a tichhuak ringawt mai a ni. 

Hmangaihzia thûkzia, mihring tawngte leh vantirhkoh tawngte meuh pawha sawifiah theih a nih lohzia hre chiangtute chuan:

“Aw hmangaihna ka sawi thiam    

lo,

  Ka tuarah a na em e!
 I zunlênga uai chu,”

te pawh an lo ti a. An demawm hauh lo.

Kan thupui Makimi aṭangin kan pêng hla leh lek lek ṭhin. Kan thu a saisa hmâin Makimi chanchinah bawk chuan lût leh ila. Amah hi a hmêl te a ṭhâin a nungchang te a mâwi a. Ama ler vang ni hauh lovin duhtu leh rimtu a ngah a. Chuvangin, “Ka ralthuamna ka duh ngam lo, aw ka chenna raltitna hmun,” tih hlâ ang mai khan inring renga ven a ngâi a, ka inring reng mai a ni. Amaherawhchu ven a ngâi ka tih avang hian nula lepchiah, duh duha pawh pharh theih a ni ka tihna a ni miah lo a nia. Chinghne kawlh rual laka beram no pawi sawi lo vên ang a ni.

Tin, Mizo nula-ah chuan Makimi hi nula ngo pâwl, hleitling ve tâwk tak, inkhaithli zaih mai hi a ni a. A âwmbâwr invuahte a fuhin a khûp hnuai lang thei chinte a nalh a. A lang thei lo chin a chunglam awm dan tur pawh za zela sawmkua pakua leh a chanve vel chu a rin hriat theih a ni. A nui hmêl te hlei hlei tawrh a har. A hmêl leh a fuke ka en changa ka suangtuahna hi a taka chantir theih ni se, vante khi pit dawr tia lek lekin ka hmu mai awm e. A bula awm hi chuan chanchin ṭha Luka ziak theihnghilh palh awl tak a ni.

Hetiang taka nula duhawm, famkimna thuam inbel, nula ṭhenkhat Bethel haw anga mo thar fel ve ringawt lo, pian leh murna aṭanga mi belhchian dâwl, vantirhkohte meuh pawhin mak an tih hial tur hi, he khawvel Setana vawk lal lênna ramah hian awm tak takin ngaizâwng tak tak ta ila, kan va vannei dâwn em!□□

-      He thu hi kum 1993-95 inkar, Pune-a lehkha ka zir laia ka ziah a ni. He lehkha ka ziah lai hian tlangval ka la ni a. Ziah chhan bik pawh ka nei a. Chu chu tunah chuan ka ziahchhan ang ngei hian ka ta a ni ta. A hming erawh chu khatih lai khan phuahchawp a la ngai a, khata hming dang ka phuah kha ka hmang chhunzawm ta zel a ni.