Miller of Dee

England leh Wales inrinaah khuan lui pakhat Dee an tih chu a awm a. Lui lian vak lo, lên sin pangngai han vawrh maina atan nuam tâwk vel tur hi a ni. Chu lui kamah chuan chhangphut hertu pakhat hi a awm a. Sâp pa naran ve mai, khawvel thil chhuan tur nei lo ve tak mai a ni. Chu pa chu pa hausa a nih kan hre lo va; an veng kohhran upa a ni em tih te leh Young English Association-ah hruaitu a tlin leh tlin loh te kan hre hek lo.

A chanchin pakhat kan hriat chian chu a chan tawka a lungawi em em thu a ni. A chhangphut herna khawl rûm chur chur kârah chuan a zâi rût rût a, a chalsamah te chuan chhangphut a kai vâr lei luai a, a kekawr bal ve fahran, a lei kuma nau piangte pawhin thing lukham an pu nal nal thei tawh awm e tihtur khawpa hlui tawhte chu a vâr pheng phung bawk a. A pheikhawk bal fahran mai, kum engemaw zât nawh ngai tawh lo, a ding lam ke-artui hêk bui tawh te chuan pa challang tak a ni lovang tih hairual lohin a tilang a ni. A khâwl dahna in pawh a hlui tawh khawp mai. A bang thlang lam phei chu a âwng deuh huau va. Duh se misual tân awlsam taka luh mai theih a ni. Mahse a bang hlui tawh tak leh a kawngkhar kalhna hlui zet tawhte chu siam that a tum awm reng reng kan hre lo. Miin a chhangphut herna in chu an rawk duhin a ring lo va, a ngaih pawh a ngaihtuah ngai lo.

Amah hian mi hriat a hlawh hran lo va, mi pawh a hre vak lo. A chan tâwkah chuan a lungawi a; chu chu a tân chuan a tâwk a ni.

Kâwla ni chhuak chhiarin a thawk a. Hna a thawh pah chuan, “Tuma ka itsik lova, tuman min itsik bik lo. Ka eikhawp ka hmu a. Ka nupui leh ka fate pathum leh ka \hiante hi ka hmangaih a. Ka rulh theih loh tur tu pawisa mah ka ba si lo,” tiin a zâi rût rût a. Chutiang chuan ni tin khêl lovin a hna thawk chu lungawi takin a zâi nileng thin. Thil dang awh a nei hran lo va, insawi theih nan hrim hrima thei leh thei lova foreign kal a tum kan hre hek lo. Tlin lo chung chunga lirthei neih ve hrim hrim te pawh a tum ve lo ani awm e. A nupui pawh an vêng tuikhur bul nula naran ve mai, England ram chu sawi loh, Dee luikam khua-ah takngial pawh hmêltha thana thang pha lo a ni. Chuti chung chuan a nupui chu a hmangaih a, midang a melh ngai lo. A fate pawh mi fate aiin an fel bik kher lo vang a, an sikul kalnaa a thiam thei ber ber leh hmel\ha ber ber pawh an ni kher lo vang.

Mahse he chhangphut hertu hian hriat loh a nei: ‘Tuma’n min itsik lo,’ a ti hi a dik lo. England lal Henry VIII (1509-1547) chuan mi hausa leh thiltithei pawh ni lo, chhangphut hertu mai si chuti taka a han hlim thei bik chu a lo itsik em em a. Ani lalber lah chu a hlim ve thei der si lo.

Lalber chuan chhangphut hertu hnenah chuan, ‘Tuman min itsik lo i ti hi a dik lo; keiman ka itsik che a ni. Theih nise kan dinhmun hi inthleng ila ka ti asin,’ a lo ti a. Eng vanga ni lênga hlim em em thei nge a nih a zâwt nghal a. Chhangphut hertu chuan, “Tumah ka itsik lova, tuman min itsik bik lo. Ka eikhawp ka hmu a. Ka nupui leh ka fate pathum leh ka thiante hi ka hmangaih a. Ka rulh theih loh tur tu pawisa mah ka ba si lo,” tiin a lo chhâng a. Lalber pawh chuan a hrethiam nghal a. Hlim takin a haw ta a ni.

He poem hi high sikulah khan ning em emin kan zir a. Ka ngaihtuah zui ngai lo khawp mai. Mahse \hangkhat liam hnua ka han en leh hian ka thinlung zu khawih ta riaua mawle!

Mihring hi hlim thei chi ve hrim hrim leh a \ha lo zawnga inngaihtuah a, hlim thei hauh lo kan awm; inang lo tak kan ni.

Tunhma deuh, tuna SDA headquarters office pui ber awmnaa Helen Lowry School hostel a awm lai khan mi kan la thâwl deuh bawka a thlang lawkah chuan nu pakhat hian vaimim hmun a siam a. Tuk khat a vaimim kêk tura a kal chu a lo bo vek mai a. Ani chuan thinura la ta lo chuan, “Helai lawkah naupang râwp tak tak an awm tih hre rengin pêkna chang pawh ka lo hre lo va, ka thiam lo a ni,” a ti daih mai an ti. |henkhat chu nise an ang phiarh phiarh ang chu!

Thil thleng pakhat rau rau pawh hi kan dawnsawn dan a inang lo khawp mai. Kan high sikul kal ve lâi khan vawikhat chu Seling a\anga rawn kal Chhanhima uniform vârah chuan miin chirh an theh palh a. Chutia a kawr vâr nalh lai taka chirh kâi ta chu thinur pui ta lo chuan, “Ka inhmeh zâwk daih alawm,” a ti a, amah leh amah a insawi sa a. A thinur duh reng reng lo.

A ngui zawng leh a tha lo zawnga thil ngaihtuah ching tân chuan huat tur a lo tam hle bawk. Thenkhat chuan sawisel tur an hre thei riau; an hriat tam poh leh fingin an inhria a, fel riauvin an inhre bawk.

Dee luikama chhangphut hertuin ‘tumah ka itsik lo’ a ti thei hi a ropui hle a ni. Tunlai khawvelah chuan inelna a nasa a, mi kan el nasat poh leh in itsikte hi a awl dawn a lo ni. Kan tlinna ngei tura kan ngaihah keini aia fing zawk leh fel zawka kan ngaih bik lohte an tlin chuan itsik an awl riau. Keini aia fel zawk bika kan ngaih loh, a châng phei chuan kan hmuhsit zâwk lek lekten kum a lo veia kan ban phak loh hlawhtlinna an han dawn chuan itsik mai a awl a, nun tinuam lo khawpa mahni inhmuh hniam a awl hle bawk awm e.

Rawngbawltu lar tan chuan mahni aia midang an rawn lar tur lo itsik a, mi hmuha tihlan mawi ti si lo leh tilang ngam mang si lova za lo fê fêa lo nuih tawi tak takte pawh awm thei a ni ve tho mai. Chutiang sawi tâkah chuan keini laymen suihlung mawl mi narante hi chuan pastor-te chu inngeih dial dial a, inhmangaih tlang dial dial a,  in\an tawn \ham a, vanneihna leh malsawmna an dawn pawha inlawmpui tlâng dial dial a, harsatna an tawh pawha lungngaihna inṭawmpui dial dial turah kan dah a ni. Amarawhchu pastor-te meuh pawh hi an lo inlawm pui vek lo fo a ni awm ma’ng e ka ti \hin.

Pastor pakhat motor thar \ha deuh mai nei pawhin a tia law’m, “Ka pastor puite hian min lawmpuina thu reng reng an sawi ngai lo. Sawi ahnêkin ka motor lei dante hi an rin thu thu (a tawngkam chiah ka hre tawh lo), a \ha lo zawng ngawta sawi an tum,” a ti. Hei hi dâwt ni hlauh atan a va \ha em! Mahse a sawi dik hmêl viauin an sawi si. Nia, pastor-te meuh pawh an thil thar neiha an inlawmpui hleih theih loh a, an initsik deuh \hâm emaw, an inhmangaih dial dial a, thawmhnaw intawm thei hial khawpa an inhmangaih tlâng lo emaw a nih chuan keini ang pa naran suih lungmawl mai mai tân zawng – sawi thui lo teh ang.

Eizawnna kawngah mahni aia fel zâwka kan ngaih bik lohte an hlawhtling a, kan neih phâk loh pui pui an han neih chuan Pathian laka vui rûk rauh rauh châng a tam thei ang.

Politics-ah pawh tling zâwk ngeia inring, tling si lo tân chuan mahni aia mi biang biak thiam lo zâwk leh mawl zawka ngaihte an han tling luah mai chu itsik loh a har hlein ka ring.  Tin, fa enkawl thiam loh hmel ve tak takten fanu/fapa fel tak tak an neih lai a, ni tin chhung inkhawmna neihpui thin fate leh rawngbawltu fel tak tak, an thusawi atanga mi tam tak an piantharnaten fa sual deuh deuh an neihte hian mak tih a awlin vui rûk rum rum a awl hle bawk ang. 

Dee luikam chhangphut hertu erawh chuan midang hlawhtlin leh hlawhtlin lohah te, mi fate fel leh fel lohah te, a dinhmun aia mi dinhmun a sân leh sân lohah te a nun chu a teh lo va. An pâwl inthlanna-ah ni se, tling zâwk ngei tura a inngaihna hmunah mi an tling zâwk em tih te a ngaihtuah lo; a hna chu ni tin rinawm takin a thawk a. A nupui fanaute a hmangaih em em a, a \hiante a itsik lo va, itsik ahnêkin a hmangaih a, a duhsak a, a ei âi a pe phal a, a thenawm khawvêngte tân a hnawk lo va, a \henawmte pawh hnawk a ti lo. Amah pui theitu tur sâp hmêlhriat \ha deuh neih a, mi naran neih ve theih loh thil engemaw a thlâwna dawnte pawh a beisei kher lo a ni mai thei. Mi hnen a\anga thil engemaw beisei hian tul lovah rilru a hah a, tul miah lovah vui a awl tih leh mi laka engmah beisei lo ila mi laka vuina tur reng reng a awm lo tihte pawh a hre chiang hle a ni ang.  A thawhchhuahah a lungawi a, chu chu atan chuan a tâwk a ni.

Nia, \hiante leh chhungte laka kan vuina chhan leh kan nun hrim hrim a hlim lohna chhan tam zâwk chu keimahni insiamchawp a ni fo. ‘Tumah kan itsik loh a,  mite hian min itsika kan hriat loh bawk a, mahni nupui fanaute leh \hiante kan hmangaih bawk a, pang a dam a, chhungkua leh khawtlangin chhiat kan tâwk a nih bawk loh chuan hlim hle tur kan lo ni.’ Chu mai a la ni hleinem; keini phei chu Krista zârah a thlawna chhandam kan ni lehnghal!

He chhangphut hertu a\ang hian sâpin paradox of hedonism an tih hi ka hre chhuak bawk. A awmzia chu ‘Miin hlimna a zawn a, hlim tuma a beih vak chuan buaina a tâwk tam a, mahse hlim tum em em pawh ni chuang lova thildang ngaihtuah lova engemaw a thawh vak khan a hlim zâwk \hin’ tih hi a ni. A dik viau mai.

Kâwla ni chhuak chhiara chhangphut her ringawt mai chu tam tak chuan han hlimpui vak turah pawh kan ngâi kher lo vang. A chhangphut her hrim hrima kha a hlimawm a ni chuang lo va, thil nuam tak pawh va ni suh. Mahse he pa hi chuan a nawm leh nawm loh lam a ngaihtuah lo; a hna a ni a, rinawm takin a thawk a, a thawh chhuahah a lungawi a. Chu chu a tân chuan a tâwk a ni.

Mihring nun min tihrehawmtu tam tak chu kan nihnaa kan lungawi loh vang te, kan neih phâk loh kan neih châk em em vang te, kan phu lo pui kan ngaihzawn vang te, mi malsawmna dawn kan lawmpui theih loh vang (itsik vang) te, mi neih ang nei ve zo lova inhriat vang te, keini aia fel zâwk bik lova kan hriat ten hlawhtlinna an neih vang te a ni fo bawk.

Tin, tûnlai \halai tam tak chuan hlim emaw, nawmsak emaw tumin chutianga an hlim theihna tur nia an hriat chu an ûm a, mahse an thil ûm chuan lungngaihna a thlen zâwk fo va, tam takin an beidawn phah a, intihhlum phah pawh an tam; Dee luikam chhangphut hertu ang hian a hrana hlim tum em em lovin an hna chu rinawm takin thawk se, an chhungte leh an \hiante hmangaih bawk se, an hriat loh hlanin mi hlim thei tak an ni mai dâwn a lo ni.

Ni e, han sawi nawn leh hram ila: Mahni hna-ah mi a lungawi a, midang a itsik loh a, midangten itsik lova a inhriat a, a chhungte leh \hiante a hmangaih a, mi chunga rilru chhia a put miau loh chuan han hlim loh viauna tur tur thil dang vak engemaw awm ang le? Mahni chan tâwka lungawi leh rinawm taka mahni hna thawh hi hlimna bul ber a lo nih dâwn hi. Mi chu piangthar \hain lâwm hle mah se rinawm taka Lalpa hna a thawh zawm loh a, a \hut mai mai chuan a hlim rei chuang lo vang. Hna thawk rim apiangin chawlhna nuam an hmu \hin a lo ni. □□□

Ka Pa Kha

Ka pa kha pa ropui leh thil tithei, pa lar leh fing a ni hran lo tih hi ze thu a awm lo ve. Mahse a hun laia pa tam tak tihngai loh tih a nei ve. Ka pa te ang rual, indopui pakhatna zawh hlima piangho kha chuan mahni fate kilkawi vak loh leh puak loh te kha intih patlin nan an hmang thin a. Ka pa erawh kha chuan a duh ve hauh lo. A fate kha min awm nasain min kilkawi nasa thei khawp mai.  Zanah awh min lensan mai mai ngai lo. Min pawm taimain min paw peih em em mai a ni.