Isua Rilru

Isua Rilru kan hre pha lo. Bible aṭangin tlêma zawng kan hria. Chu pawh chu kan hre tlêm hle, kan hriat chhun pawh hi kan hre dik vek lo maithei lehnghal. A thusawi ṭhenkhat phei chu kan hriat dan te, kan lo dawnsawn dan te, zawm ngei ṭula kan hriat dan te leh kan thlir dan te a inang lo nasa.

Kan awmna ram, kan mimal mizia, kan awmna kohhran, kan kum zat te hian Isua rilru ni tura kan ngaihdan a tidanglam nasa thei hle. UPC-ho chuan baptisma, hnimphum ngeia chan hi an sawi uar hle. Hnimphum ngeia baptisma inchantir ve tho kohhran dangte aiin an sawi uar a, an ta ber emaw tih tur a ni. Isua pawhin ngai pawimawh ve ngeiin an ring a, a sawi pawh an sawi tam; an sawi huai hle bawk. Chutiang bawkin Adventist kohhran-te chuan Sabbath serh leh vawksa ei loh te hi Isua rilru ni hliah hliahin an hria a, chutiang kalh zawnga awmte chu Isua rilru nena inmil lo hle-ah an ngai bawk.

Presbyterian, Baptist, Catholic leh a dangte pawh hian Isua rilru ni tura an duh leh an hriat chu an lo puangzar ve mêk bawk a. A inang lo hlawm hle. Isua rilru nia kan hriat tlan, kan inhnial ngai lohna chu ‘Pathianin khawvel a hmangaih em em a, chutichuan a Fapa mal neih chhun a pe a,” tih chin hi a ni. “Tu pawh a ring apiang chhandam an nih theih nan,” tih laia ‘a ring apiang’ tih chin aṭang hi chuan kan inmil vak tawh lo. He laia ‘ring’ tih tak maiin a ken tel, rin avanga kan tihtur nia kan hriat hi a inang ta lo va, chu chu kohhran hrang hrang lo awmna chhan pakhat pawh hi a ni.

Kan awmna ram leh kan culture-a zirin Isua rilru ni tura kan ngaih hi a inang lo thei khawp bawk mai. Sap kristian hmasate chuan Isua chu sâp hliah hliahin an hria a, sâpho tâna piang, sâpho tana rawngbawl, sâpho tana thi, sâpho tana tho leh ni ngeiin an hria. Hnam dang min huam tel vak lo. Isua rilru ni tura an duh dan leh an hriat dante chu an tisap em em vek mai a. Chutiang tak chuan kristian sakhua hian vun rawng dang pûte hi a huam tel ve tih an hriat hnu-ah pawh sap rilru puin chanchin ṭha chu khawvelah an theh darh a, an theh darhna hnam ṭhenkhat chuan sâp awm dan leh tihdan apiang chu chanchin ṭhain a ken mihring nun dan tur emaw kan lo ti tawh mai ṭhin. Chutah chuan keini hi a tâng rei pawl kan ni awm e.

Mizote pawhin Isua rilru hi kan culture mil turin kan her hret hret a, chu chuan eng chen nge kan sakhua hi a khawih danglam dawn zawng, zawlnei kan nih loh avangin kan hre pha hrih lo. Ram dang zau zawk chu lo dah ṭha ila, Norh East India-a hnam dangte ai hian Isua rilru chu hnaih deuh zawk leh hre deuh zawkin kan inhria a, kan inti neitu riau asin. 

Philosopher hmingthang Bertrand Russell-a chuan tlang chunga Isua thusawite kha midang thusawi aia a ropui zawkna a hre lo a ni awm e. Ropui a ti lo a ni mai; a chhan sawi zau ka tum lo va, Russell-a beih zui pawh ka tum lo. Isua chu chatuan mi a ni a, a ngaihtuahna pawhin chatuan a hawl kual a, a thil thlir dan pawh chatuan daih zel a ni ang. Kan mimal nun leh thil tawna zirin Isua rilru tur nia kan rin dan leh kan tawn dan te hi a inang lo fur awm e. Chatuan mi a nih avangin keini  ang rei lo te dam tan Isua rilru tak leh a ngaihtuahna han hriat fiahrual a ni lo.  “K^a lûtin min tibawlhhlawh lo,” a tih ringawt pawh hi inhnialna tham a ni. Kan inhnial phah nasa bawk.

Isua khian eng tiang chiaha awm turin nge min duh le? Kan awm dan tura a duh chu a sawi tam viau mai. Thuthlung Hlui lama a mite awm dan tura a duh leh Thuthlung Thar Bu lama a sawite hi a inang lo deuh em tihte pawh hi inhnialna tham vek a ni.

Isua chuan mihringte hi a thu awih a, ṭha taka awm turin min duh ngei ang. Chu chu a lo kal chhan pakhat pawh a ni. Chhandam ni a, chatuana nung vek turin min duh tih pawh a chiang. Chu chu kan pawm vek bawk. Chhandamna chu a thlawn niin kan hria a, kan lawm tlang hle. Kan tih ve leh kan tih theih miah lova chatuan nunna kan han nei ringawt tur chu a lawmawm bawk a ni. I lawm ang u.

Amaherawhchu chhandam ni tura qualification ng^i kan sawi leh chhandam kan nih hnua ringtute awm dan tur kan sawi hi a inang ta lo va. Hei tak hi kohhran hrang hrang kan tamna chhan leh kohhran pakhata mite ngei pawh kan inhnialna chhan ber chu a lo ni ta a ni.

Isua chuan mihring awm dan tura a duh chu a sawi fo. A thusawite chu keini tan chuan thupêk a ni. Thupêk tam tak neiin kan hria a, kan chhiar bawk. Ani erawh chuan tawi têin a khaikhawm mai. “I thinglung zawng zawngin, i thlarau zawng zawngin Pathian hmangaih rawh,” tih leh “Nangmah i in hmangaih angin i vengte hmangaih rawh,” tih hi a ni. Min Siamtu leh min enkawltu a nih avangin Amah hmangaih leh a rawngbawl chu kan tihtur a ni a. Chutiang tur chuan min phût bawk. Amah kan hmangaih loh a, a thu kan awih loh chuan a hmêlma Setana kutah kan tlu lût dawn tih a hre sa a, chu chu a duh lo a ni.

Pathianin Setana kuta kan awm a duh lohna chhan chu kan ṭhatna tur a ni. Setana kutah hian awm ila a hrehawmin a retheih thlak dawn lutuk. Khawvel hi Setana lalna ni bawk mah se Pathian nena an inchuh lai mêk a ni a. Setana lalna pum hlum a ni bik lo. Setana kutah phei chuan awm pum hlum ngat phei ila chuan a hrehawm dan tur hi sawiin a siak lo. Hei hi Setana mize hre chiang Pathian chuan a hmu lawk vek a. Chuvangin Setana kuta awm tur chuan min phal lo a ni.

Pathian chu eng tin nge kan hmangaih theih ang? Mihring hian kan duh duh kan hmangaih ngawt thei lo. Tlangval chuan nula hmelṭha deuh chu a hmangaih mai thei e. Chu pawh chu tisa init tawnna maia bul ṭan a ni thei. Nu leh pate chuan an fate an hmangaih zel. Naupangte pawhin an nu leh pate chu an hmangaih mai. Hetia chhungkhat kan inhmangaihna chhan hi kan awm ho reng vang a ni. Kan awmpui loh mihring, kan la hmuh ngai miah loh kan hmangaih ngai lo. Kum sawmhnih chuang zet (2016 aṭanga chhiar letin) kal ta khan Aizawl damdawi in pakhatah hian nu pakhatin nau a nei a. Chu damdawi ina nurse thawkte chuan fiamthu an thawh ta a. Naute pa chu a fa lo zawk an pawmtir a. Ani chuan a fa emaw tiin lawm takin a lo pawm a. A han lawm vel ṭhin a. Kil khat aṭangin an lo nuih an lo nuih an ti. A fa nia a hriat chu a hmangaih nghal mai. Kha nausên kha nei hlen phei se chu a hmangaih em em dawn tihna a ni. A fa tak tak a nih leh nih loh lam a ni lo. A awmpui chuan a hmangaih mai ang.

A nih leh a hmel pawh kan hmuh ph^k loh leh hmu pha pawh ni ila kan hmuh ngam loh tur Pathian chu eng tin nge mihring fate hian kan han hmangaih theih ang? Aman kan thinlungah Thlarau Thianghlim hmanga hna a thawh loh chuan Pathian meuh pawh khi kan han ralkhat hmangaih ngawt thei lo. Pathian chu a awm ngei niin kan hria a, a duhdan ni tura kan ngaih hmangin chibai kan bûk a, a lawm zawng mi nih tumin kan nunte kan uluk bawk a. Pathian meuh chuan engkim mai hi a ṭha thei ang ber hlir a duh kan rin avangin a ṭha thei ang bera nun kan tum ṭhin.

Thupêk ropui pahnihna chu kan mihringpuite hmangaihna chungchang a ni. Isua chuan kan mihringpuite hmangaih a, an chunga thil ṭha lo reng reng thlentir lo turin min duh  bawk. Eng vangin nge ‘uirê’ lo tura min duh? Kan uirê chuan kan kawppuite rilru a na dawn lutuk a, chu chu Pathian chuan a phal lo a ni. Kan kawppui te chauh pawh ni lovin kan fate b^kah kan chhungte dang rilru pawh a na ang. Midang tihnat hi a phal lo. Tual that lo tura min duhna chhan chu kan thiltih avanga midang rilru a na tur leh midangin an tuar tur chu a phal lo bawk. Mi thil kan rûk chuan tute rilru emaw a na tlat bawk. Miin hah tak, thlan far dir zawih zawiha an thawh chhuah kha kan va ruksak daih mai chuan an rilru a na dawn lutuk a, chu kan thiltih avanga mi rilru na tur chu Pathianin a phal lo a ni. D^wt kan sawi a, hretu dera kan ṭan phei chuan mi pawisawi hauh lovin thil hrehawm tak a tuar thei. Nu leh pa kan chawimawi loh hian nu leh pate rilru a na bawk. Awhna hian midang a tibuai nasa. Mi thil kan awh ngawih ngawih a, thil tihsual hial pawh kan pawisak loh chuan midang tan kan hnawksak ṭhin.

Isua rilru kan sawi mek a nih kha. A rilru tak tak chu kan han hre thei lo kan ti a ni. Bible-a a nungchang kan hmuhte hi a rilru zawng zawng a ni kher awm lo ve. Chatuan mi, engkim siamtu leh enkawltu, engkim tithei, khawi hmunah pawh awm a nih avangin a rilru zawng zawng chu Bible hian a sawi kim seng lo. A rilru, a duhdan khaikhawmna chu Pathian hmangaih hmasak a, kan mihringpuite hmangaih leh hi a ni. Thupêk sawmah hian a duhdan tlangpui chu a inziak a. Hetia a lan dan mai chuan amah Pathian hmangaih hmasak phawt hi a phut niin a lang. Thupêk sawm zinga a hmasa palite hi Pathian hmangaih tura thupêk, Pathian nena kan inlaichinna lam hawi thupêk a ni a, a dang parukte hi kan ṭhenawm khawvengte nena inlaichinna inlaichinna ṭha, thlamuang tak leh hlim taka kan khawsak ho theihna tur dan a ni. Heng dante hi Isua rilru lo lanchhuahna langsar ber an ni lo thei lo.

Tichuan Isua chuan kan ṭhenawm khawvengte hi hmangaih a, an chunga rilru sual pu lo va, ṭanpui an ngaih huna ṭanpui a, an lungngaihnate tawrhpui a, an rilṭam chang pawha eitur pe turin min duh a ni. Kan hmelmate meuh pawh hmangaih tura thupek kan ni hian kan mihringpuite chunga ṭhat chhuah a pawimawhzia a lang chiang hle. Chu chu Isua rilru chu a ni.

Isua rilru tak tak, a thuchah ken hre lo hian thil dangah kan buai vak thei. Kan ṭhenawm khawveng, kan mihringpuite chunga rilru chhe deuh pu chung hian mahni taksa tihhrehawm leh ei leh ina inhrek vak avanga Pathian tihlawm tum tlatte pawh kan awm niin a lang. Taksa hriselnate hi ngaih pawimawh tur zawng an ni tehmeuh e. Hriselna kan ngaih pawimawh loh a, duhdah taka kan awm a, kan lo dam loh phah hian midang kan tibuai tih hriat tur a ni. Uluk taka kan inenkawl a, theih tawp chhuaha kan inuluk chung pawh hian nat theih, dam loh fo theih a ni. Mahse mi inuluk leh invawng ṭhate an dam loh hi chuan enkawl an nuamin a phurawm deuh nge nge ang.

Amaherawhchu taksa intihhrehawm vak vak leh ei leh ina insum vak vakna aṭanga Pathian tihlawm tum chu a dik chuang hauh lo. Isua chuan kan ei leh in chu kâ-ah a lût a, dailenna-ah a chhuak leh mai a, mihring nun ṭhatna tak tak chu ei leh ina kan insumna leh kan duh ulukna hi ni lovin kan mihringpuite chunga kan rilru put hmang dik leh dik lohah hian a innghat zawk tih a sawi. ‘Kâa lûtin min tibawlhhlawh lo,’ tih a sawi hi a lehlam lehlamah lâk fawr lutuk theih a ni a, an la fawr fo bawk. “Kâa lûtin min tibawlhhlawh lo’ kan tih hian duh duh eia in lam a ni lo va, ei leh inah inkhap tur a ni lo tihna a ni hek lo. Chutiang bawkin ‘ei tur eng awh ei a thiang tih hi huam zimtir lutuk a, insum lutuk leh ei leh ina duhkhirh lutuk theih a ni ve tho bawk. Mihring pangngai, Isua chanchin ṭha hre pha a, a thuawih pangngai chuan ei leh in ṭha pangngai, kan taksain a huat tur leh a ngeih tur ang chi hi chu kan hre vek a, kan chhia leh ṭha hriatnain thiam loh min chantir loh chuan ei mai tur a ni.

Isua rilru a lian ber chu mihringte hi tumah boral lo va, chatuan nun kan neih vek theih hi a ni. Le i leh van siamtu meuh tan chuan kan tê tham khawp mai. Universe ropuizia leh makzia, a inrel felzia leh thûkzia ngaihtuah chuan mihring hi kan tê chem chem mai a ni. Mahse Isua chuan chhandam tlâkah min la ngai a, thihchhan tlâkah min ngai bawk a. Chuvangin Isua rilru-ah chuan mihringte hi kan tê lo a ni. Chutiang taka thihchhan tlâka min ngaitu chuan min chhandam hi a châk zek zek ang tih hai rual a ni lo. Vanram kai tur hian eng ang criteria nge a hman ang le? Seventh-day-ho inzirtirna anga sa nghei kher, kuhva nghei kher, thingpui in ngai lo kher leh thinlung thianghlim ṭha famkim kher hi an lût dawn nge UPC zirtirna anga Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim an awm hran ring lotu kher te hi vanram kai ang? Isua rilru kan hre lo va, ka sawi thui lo vang.

Isua rilru nia ka rin leh ka suangtuah ang hian vanram gate ka han inventir a, mi ka chhuah chho hnem thei riau mai. Chuvang chuan vanram gate veng tlaka min ngai lotu an tam hle awm e. Seventh-day tam tak phei hi chuan an mi rin loh deuh deuh, chhandam ni ve thei lo tura an sawi ṭhinte kha ka luhtir nasat dawn avangin min ngaithei lo zawk hial mai thei. UPC pawhin min duh lo vang. Presbyterian leh Baptist-te hi an lawm ber zawk hial mai thei a ni. Heta Isua rilru nia ka rin pu chung ka vanram veng hi mi dangin Isua rilru nia an hriat hmangin min rawn thlak se vanrama lut an danglam daih thei.

Kei chuan mi zawng zawng chhandam hi Isua rilru niin ka hre tlat mai a, chuvangin amah ringa a thu awih tawh phawt chu a chhandam ngei ang tih hi ka ring tlat a ni. A thu awih kan tih a, a awih tur ‘a thu’ kan tih taka erawh hi chu a inang lo thei khawp mai.ΔΔ