TUNLAI KHAWVEL HMASAWNNA LEH KRISTIAN THALAITE.


                                                                       

Introduction.
            Kum 1991 July thla-a Economic Policy thar a hman atang khan India ram hian khawvel ram dangte awh thamin hma a sawn a. Chu chuan khawsak a tiawlsam ringawt  lo va, hmasawnna a kal chak a ni satliah lo; hnam nunphung leh khawsak dan a sawi nghing a, thalai nun a nghawng em em mai a ni. He Economic Policy thar avanga kan hmasawnna hian culture thar min pe a, chu chu a thenin an chhiat pui laiin khawvel thila changkan pui fê fê pawh an tam hle. Adventist thalaite hian khawi lam kawng nge kan zawh ve dawn tih hi ngaihtuah tlan a tul khawp mai.

Tunlai Kan Dinhmun
            Mizoram pum huapin han sawi ta ila. Kan khawtlang nun hrim hrimah hian kan lungawi em? Mizote hi khawvela inkhawm tam ber, Pathian fak nasa ber, kohhran program ngah ber kan ni mai thei. Heti chung hian sawrkar hnathawk leh politician zingah corruption a hluar em em a, sumdawng lian leh tê, bazar chawhmeh zuar zingahte kan inkhawm tam leh Pathian kan fak tamin awmzia a nei lo emaw tih theih a ni. Sawrkar laka lungawi lo pawl thar an ding sup sup a, sawrkar hnathawk an nuar reng bawk a. Heng kâra awm, khawvel hmasawnnain a nuai mêk Adventist thalaite dinhmun chu lo thlir hmasa ila.

  1. 1. Ngaihsan Tur Hre Lo Thalai.
            Kan ngaihsan zawngte awm dan anga awm kan châk thin. Kan thalaite hian khawtlang hruaitute leh kan politician-te hi an en a, tling zovin an hmu bik lo. Chutah kohhran an han en leh a, kohhran thenkhata mi phusa tak takte chu an hnathawhna lama rinawm reng reng lo, an in leh lo din dan pawh  rinhlelh kâi an lo ni a, an beisei an hmu chuang lo. In ropui tak takte hi an han thlir a, a sak dan leh a sakna sum leh pai lo luh dan turte an ngaihtuahin an nuih a za ve tlat a; nuih tiza tur tingin in ropui tak takte hi corruption building tih mai theih an ni fur hlawm a, chutiang chu an awt a nih pawhin an ngaisang bik lo. Khawlaia motor nalh tak tak tlan thinte hi hnung lam atangin an nuih zui ve fo tlat asin.
Khawtlang nu leh pate zinga kan thalaiten ngaihsan tur an hmuh vak bik loh avang hian sim tura inzilh pawh a harsa hle a ni. Anmahni zilhtu tam zawk hi an ngaihsan bik loh zawng tak, thalai an nih laia tuna an tih ang tho lo ti thin, an lo puitlin tak avang leh khawtlang leh kohhrana nihna an lo chelh tak avanga ti lo chauh an ni ve fo bawk si a; an hai bik lo.
Zu dapa phur em emte hi hman ni lawka in ve thin, tunah pawh la in hreh vak lo an ni fur mai a. Anmahni hlauh vang chuan han ti lo deuh mah se thinlung chhung taka inngaihsan a awm loh avangin zalen taka an tih theihna hmunah chuan thangawk chhuak ang mai an ni.

1.2. Misual Damleh Kan Lawm Dan Dik Lo.
            Mizorama kan kal danah hi chuan naupan lai atanga mi tha ziktluak aiin misual damlehin chawimawi an hlawh nasa zawk a, chuvangin thalai tan han sual hmasak fê phawta pianthar kha ropui ta zawk leh testimony pawh ngaihnawm zawk tura ngaih a awl hle ang. Thalaite tana mi fel pangngai, nu leh pate thu-awih nih zahthlâk rum rum khawpin mihring felnain min chhandam theih lohzia kan inhrilh piap piap a( a dik viau bawk si). Zuk leh hmuam leh ruih theih thil dang kan tih loh avanga chhandam kan nih chuan loh turzia te, chawlhni kan serh that avanga engmah kan nih lohzia thudik pui puiin kan invawm a, hei hian thalaite a tichi-ai a. Sual hmasak fê phawta pian thar tur emaw kan tih niin a lang fo.
Pathianin misual sim  a ngaidam tih hi kan sawi uar tur zawng a ni meuh mai; mahse misual sim kan lawm dan kha a dik loh chuan thalaite tan sual hmasak fê phawt kha a chakawmin ropui ta zawka inhriatna a neihtir ang tih a hlauhawm a ni. Misual dam leh Nicky Cruze-a te ho aiin naupan lai atanga Pathian tihmi Josepha, Mosia, Enoka, Davida, Daniala, zawlnei Johana, Timothea….etc te hi an entawn tlak zawk daih a. Kan entawn tur Isua ngei pawh a naupan lai atanga sualna nei lo a ni.…
           
1.3         Computer, Internet leh Mobile Culture
Tunhma lama thlemna ni ngai lo kha tunah chuan thalaite tân thlemna do harsa tak an ni ta. Hengte hi adventist thalaiten neih ve miah loh tur tih chi lah a ni si lo. Mahse computer, internet leh mobile atang hian thalaite tana thlemna do harsa tak, a bikin zahmawh lam hawi milem hmuh tur a tamin mi tam takin an hmang sual mêk a. Chuvangin adventist thalaite hnenah hei hi ka zâwt duh: I computer leh mobile-phone-ah khan eng milem nge awm? tih hi. Games khelh nan i hun hlu eng chen nge i khawhral?
Hemi ruala ka sawi duh chu; kan kohhran hi office-a computer hmang hmasa pâwl kan ni a. Mahse a hman dan turah dan fel tak kan nei em? Synod lam chuan kum 2001 khan an office-a computer hman dan tur an lo siam daih tawh a, chutah chuan game zawng zawng paih vek tur, hla pawh ngaihthlâk mai mai loh tur an ti. Hei hi ramthar field thlengin an thawn chhuak vek a ni.

1.4   Mita Kan Thil Hmuh leh A Tak Ram A Inthlau Lutuk
Ram changkang zawkte nunphung chu ban pha tak tak si lovin kan hmu phâk a. Mita kan hmuh phâk leh benga kan hriat phâkte hi a tak ramah kan hlat lutuk a. Chu chuan rualawhna thûk tak, a taka chan phak si loh suangtuahna khawvelah thalaite hi a hruai nasa a ni.
            Hetianga kan hmuh phâk leh a taka kan chen phâk inthlau lutuk hian thalaite rilru-ah a tha lo zawngin a thawk thei a ni. Thalaite duhzawng two-wheeler-te chu thla tin deuh thaw a chhuak thar tawh a. Bazarah ennawm chi tin reng (vcd/dvd) a inkhai tlêp tiarh tuarh bawk a. Hengte hian adventist thalaite pawh a bei nasa hle ang. A mala sual a ni tihngawt harsa si, mahse miin Pathian thu aia an buaipui zawk theih tur thil a tam em em a. Hei hi kan tuar zo lo a ni thei bawk.
           
1.5         Mipa Kan Hrilhfiah Dan A Dik Lo.
            Mipa kan inhmuh dan leh kan tehna hi a dik lo a ni maithei. Mizo thalai zinga mipa kan hmuh dan leh mipa nungchang  ni tura kan ngaih hi a dik hma chuan kan tha mawh viau ang. Mipa chu mahni mawhphurhna hlen zo, hma lam hun thlir thiam, chak lo zawkte dimdawia thlamuan thiam leh mahni intodelh satliah ni lo, nupui fanaute chawm zo ngei a ni tur a ni. Mahse tuna thalai tam tak intih mipat dan chu nu leh pate pawisa dil huai, pek lohva huaisen taka inhrosa ngam, hna thawk lo ngam, bike khalh huai, duh duh huna zing tho ngam, inchiu huai, damdawi ei huai bawk, mahni thawhchhuah chu sawi loh, rûk khawm hial pawha inchei zah loh hi a ni. Mi zawng zawng phei chu kan ni hauh lo. Mahse he ngaihdan hi kan thalaiten an bansan a, khawvel letliama an rualpui tlangvalte inthlir dan an entawn ngam hunah chauh hma kan sawn ang.


1.6 Kan Pawisa Thawhchhuah Leh Kan Lei Duhzawng A Inthlau Lutuk.
Tunlai thalaite thil lei duhzawng leh kan rama hnathawktu tlangpui ni tin hlawh hi a inthlau lutuk a. Chuvangin taimâk a harsa em em a ni. Entirnân America ram ang khuan kan ni khat hlawh hian sana te lei ve theiin, kan kar khat inhlawhna hian Kolkata zuk lehlang thei ngat ila chu hna thawh tur kan zawng ve huai huai mai ang. Kan ni tin hlawh leh kan lei duhzawng kan han bûk a, inman lovin kan hria a, a inman lo reng bawk a, kan thatchhe mai a ni. Hei hi third world ramte harsatna a ni ve reng a. Taima rawh u intih ngawt theih a ni lo. Kan pawisa hlawhchhuah leh kan lei duhzawng bungrua, a bikin kan basic needs ni lo, kan it zawng (luxury)a inthlauhna ramah mi a taima ngawt thei lo a ni.

1.7. Minority Kan Ni.
            Mizo khawtlang dan leh kalphung (norms and values) siamtu leh kengtu ber chu hmar lamah Presbyterian, chhim lamah Baptist an ni deuh ber a. Keini, mi hnathawh nia inkhawm, mi ei ang ei lo ho hi chu India rama hnam tlêm zawkte ang hi kan ni.
            Hei hi kan dinhmun anih avangin keini pawl tlêm zawkte zirtirna leh nundan phung hian vantlangah huhang a nei pha lo viau a. Neih a hnêkin pawn lam huhang hian nasa takin min rawn chim fo zâwk a ni. Minority kan ni a; chu tlêm zawk nihna rilru chuan mahni inngaihnêpna te, inkiltawihna te, rual pawl nuam tih lohna te min pe thei a. A bikin thingtlang lama kan thalai tam tak  phei chuan minority nihna rilru pu tih inhre miah lovin inkhawm thatchhiat leh tihthat duh lohah an tlâk phah thin a ni.

2.           A Siam Thatna Lam
Tunah kan kohhran thalai bikte lo inbuatsaihna tur lamah han insawr bing dawn ta ila. Chuta tanga zawhna lo awm chu, “Eng tin nge tunlai hmasawnna hi adventist thalaite hian kan lo hmachhawn ang?” tih hi a ni. Chhan pawh a harsa nangiang e. Rin thu mai lo chuan chhan theih a ni lo va. A peih chuan rin thuin chhâng ang u hmiang.

2.1. Lehkha Zir Uar Ila
Pawl tlêm tê nih hian kan chenna khawvel pawh a zim deuh lo thei lova, kan rilru pawh a zim deuh nge nge thin; chu chu pawm ngam hmasak a ngai. Pawl tlêm tana khawvel tukverh zâu ber chu lehkha zir uar a ni.  Zirna hian keini pawl tlêm zawk hi mi  pangngaiah min siam ve thei mai ni lovin mi aia changkang zâwkah min siam thei bawk. Chuvangin a hranpaa program siama Mizo Conference hi campaign-a fan chhuah a tul a ni. Lehkha kan thiam phawt chuan pâwl tlêm tê ni mah ila miin min hmusit thei lo va, keimahni pawh kan inngâinêp thei lo. Mahni inngaihnêpna hi pâwl tlêm tân hmêlma hlauhawm ber pakhat a ni si a.
Tin, kan lehkha zir dan pawh her danglam hret a ngai ang. Sawrkar laipui economic kalphung en hian sawrkar hna hi a vang tulh tulh dawn. Zirna tluang pangngai ringawt hian hna tha min siam sêng tawh dawn lova, chuvangin sawrkar laipui Economic Policy zul zuia zirna lamah kan mit a men ve a ngai a. Hetah hian keini kohhran hian Pathian zârah hma kan hruai thei a ni.

2.2 Economics Dinhmun Chawisan
Ei leh bar zawnna kawnga kan hnufum miau chuan engahmah a changkan theih loh a, chanchin tha pawh a hrilh darh tak tak theih loh. Chuvang chu a nia, Pathian pawhin khawvel puma chanchin tha theh darh thei tur ram hausa America ramah ngei vantirhkoh pathumna thuchah hi a puan chhuah hmasak ni. Bangladesh rama intante chu nise thudik hi kan la hre kher awm lo zawk e; kan inhnai viau na a.
Ei leh bar kawnga kan intanpui tawn theihna kawng hi dap ho dan awm sela. Sum chang thlai chin dan leh a chin tur zir hona te, dawr hawn dan, industry tênau deuh leh eizawnna hlawk zâwk zawn dante ngaihtuah hovin, chumi lam hawi zawnga paper buatsaih ni ta sela. A tul chuan mithiamte pawh sawm ni se, a hlâwk phian mai thei e. Tripura-ah te, Chakma District Council lamah te, Cachar phai leh Arakan lam thlengin chanchin tha puanna tur kan la ngah mai. Vawi khat revival neih fuh deuh laia inhlan thup kha a tawk mai lo va. Kum rêi tak daih tur rilru nghet neih a ngai a, kut dawh chungin rilru a nghet thei si lo.

2.3. Seminar Neih Fo A Tha
            Kan thalaite harsatna tawh mêk leh kan hmabak chho zel tur hi mi pahnih khat finna ngawta inkawhhmuh sen chi a ni lo va. Chuvangin tunlai khawvel changkang chho zel umpha satliah lova a hmahruaitu kan nih theih dan tur dap ho a pawimawh tak zet ang. Chumi tur chuan mithiam rawn kual a, seminar changkang deuh leh traningte pawh neih a tha hial mai thei a ni.

2.4. Ram Danga Adventist Mite Zawm That
            Khawvel huap kohhran kan nihna hi hman tangkai thiam a tha hle bawk. Internet hmangin khawvel changkang zawka kan ringtu puite chanchin hriat pawh zung zung theih an ni ta a. Hei hi a tha zawnga hman tangkai dan ngaihtuah a tha ngawt mai. Engtin nge zirna lamah te, ei leh bar zawnna kawngah te hial pawh khawvel huap kohhran kan nihna hi kan hman tangkai ang? China, Africa, Russia etc-ah te missionary, zirtirtu, driver tih ang reng hna thawh tur a awm em?  Hmalak chhoh a tha hle mai.

2.6 Hmalam Hun Thlir Thiam
            Pathian a lo kal thuai dawn tih leh rikngawt thin hian (hman thiam loh chuan) mi a tichangkang lo mai ni lovin mi a tihnufual zawk thei hial a ni. Khawvel tawp a hnai tih hi hai rual zawng a ni mawlh lo; mahse ringtute chuan khawvel hi kum za pawh la awm se lo hmachhawn thei tura kan inbuatsaih a tul zawk a ni. Mahni tui pheng avanga midang la piangthar ve lote Pathianin hrem nghal mai duh tura rin hnaih thut thut hi a fuh
ber lo fo. Hmalam hun thui tak thlir chunga kan pianthar dan, camping dan leh kan lehkhazir dan thlenga kan her rem a tul a ni. Naktuk lawka rawn kal tur ang maia engemaw lo tih that duh loh vel hi a Pathian thu lo zawk daih tih hriat ngam hi a tul hle tawh mai. Chutih rual chuan ringtute hi chu naktuka thi tur ang tluka tawngtai reng tur leh nun uluk tur kan ni.

2.7.  Kan Ngaihsan Zawng (Value System) Thlâk A Ngai.
            Mizo Adventist-te hian engnge kan ngaihsan ve? Mi rinawm, rinawm avanga rethei ngam, tuar ngam nge kan ngaihsan hlemhlêtna nena in lian pui pui sa thei leh tunlai motor changkang ber ber khalh chhuak theiho hi? Corruption te hi it rilru deuh hian kan sawisel ve mai mai a ni lo maw? Kan ngaihsan zawng leh kan mi awh zawngte an dik loh chuan adventist  kan nih avangin kan tha ringawt dawn lo. Chuvangin kan value system hi kan uluk a ngai hle a ni.

3.  A Tlangkawmna

            Ka sawi tam ta. Heng ka thusawite hi ka pawm nghet bur chuang lo; ka rin thute an ni ve mai mai a. Chuvangin kan ngaihdan ni lo laite a awm a nih pawhin a pawm dan tâwk thiam tur a ni. A duh duhin han sawi ve teh u.


Ngaihtuah Ho Tur:

1.  Tunlai Mizoram thalaite harsatna lian ber engnge ni? Chu chuan   
      kan kohhran thalaite a  nghawng nasa ve em?

2.  Kan kohhran hian lehkha zir hi kan uar tâwk em? Uar tâwk ta lo ila
     engtin nge tun aia nasa hian lehkha hi kan zir theih ang?

3.  Ei leh bar zawnna kawngah kohhran mite hi engtin nge kan inpuih
     tawn ang?

4.  Ram danga  kan kohhran mi leh sate engtin nge hei aiin kan zawm
     that theih ang a, engtin nge kan thalaite hi ram dangah kan tirh
     chhuah theih  ang?

5. Chanchin |ha hrilh darhna kawnga Mizo Adventist |halaite
    mawhphurhna leh kan hmabâk engnge ni?

6. Tunlai thiamna thar, computer, Internet, Mobile Phone-te hian eng chen chiahin nge kan kohhran thalaite a tihbuai? Eng tin nge kan tih ang?

Nu leh Pate Hnena Zawhna:

  1. Kan fate hi IAS, doctor, etc., ni thei hial khawpa fel ni ta se Lalpa (kohhran) hnathawk turin kan pe phal tho ang em? Nge kan enkawl theih mang loh, engemaw vanneih thila inhmu chhuak ve mialte an tlûk leh mai hlauh avang chauhin kan pe phal dawn?

2.   Kan fate hnenah kan pawisa lâkluhna diktak kan hrilh ngam em?

3    Kan fate nungchang ni tura kan duh angin keimahni hian awm kan tum   ngam em?

Tlangvalte Hnena Zawhna:
            Han inngaihtuah vang vang la, nangmah ang chiah (nungchang leh ei    leh bar zawnna kawngah) tlangval dang i hmêlhriat kha mâkpa atân i             duh em?





Comments

Popular posts from this blog

KA LO TAWN VE - REMRUATI

A LOVE STORY