ADVENTIST THALAITE LEH NUPUI - PASAL ZAWN CHUNGCHANG


                                                                                    


Thuhmahruai
            Inneihna hian mihring nunah thûk takin ro a rêl a. Mizo nunah phei chuan a inneite mai bakâh an chhûngte ve ve laina hnaia insiama, chhiatni thatni thlenga inbuaipui zui tur an nih avangin a pawimawh hle a ni. Kristian sakhaw lam thlirna atanga a pawimawhna phei chu sawi uar tâwk a har hle. Nula leh tlangval induhna ringawt hmachhuana tihpuitlin ngawt chi a ni lo; chatuan nunna thleng nghawng thei anih avangin tunhma âi khan kohhran mite chuan kan ngâi thupui lehzual ta a. Chuvangin inneih chungchang hi sawi tam lutuk a awm thei lo a ni ta ber mai.  

1. Pathian Remruat
            Inneihna hi Eden huana intan, Pathian remruat a ni. Pathian chuan amah chauha mipa a awm chu tha ti lovin a kawppui awm mi a siamsak a(Gen.2:18). Tichuan mipain a nu leh pa kalsanin a nupui a vuan ang a, tisa pumkhat an lo ni tawh ang (Gen 2:24). Amarawhchu Bible hian inneihna chu engtia kalpui tur nge tih a sawi lo va. Chuvangin Pathian inpuan chhuahna hnam Juda-ho inneih dan meuh pawh kha a hun leh hmuna zirin a inang vek lo. History atanga a lan danin inneih dan hian hun pui lian tak tak pathum a pal tlang tawh a. Chungte chu:- (a) Tih luihna leh rallak (capture) atanga inneih an chin hun lai. (b) Bungrua anga hmeichhia lei leh hralh hun lai. (c) Inhmangaih tawnna atanga inneih hun (tunlai inneih dan).
A tlangpuiin Bible hun laia Juda-te inneih dan chu arrange marriage deuh vek a ni. A inneia ten thu an nei vak lo. Abrahama’n Isaka nupui tur a zawn pawh khan amah Isaka a râwn thu a lan loh kha. Nu leh pate remtihnain an inhual hmasa a. An inhual tawh chuan nupa anga khawsak zui kha an pawisa lem lo niin a lang.
            Kristian hmasate kha culture hrang hrang inpawlh an nih avangin an inneih dan pawh a inang hlei thei lova. An hunlaia Rome ram hnam hrang hrangte tihdan an zui ve mai niin a lang. Hetih hun laia inneihnaah hian sakhaw serh leh sang a inrawlh vak lo a ni awm e. Bishop of Bourge phei chuan a bial chhunga puithiamte chu inneihnaa kal a khap hial a ni. Inneihna chungchanga tihdan mumal lo lutuk chu veiin Hincmar, Archbishop of Rheims (845-882) chuan nupa ni tura thil tih ngei tur pali a duang ta a. Chungte chu :- (a) Innei turte chu engmahin a phuar loh niin inneih an remti ve ve tur a ni. (b) Hmeichhia chu a pain a pasal hnenah a pe tur a ni. (c) Inneihna chu vantlang hriatah lawm (socially honored) tur. (d) Inneihna chu nupa inpawlna-ah tihfamkim a ni ang.
            Siamthatu Martin Luther-a chuan kum 1529 khan inneite chu kohhran chuan malsawmin inneih dan tur tlangpui (basic marriage rite) pawh duang se a tih rualin inneihna sawngbawl vel chu khawvel thil, kohhran mite inrawlhna tur a ni lo a ti. A ngaihdan chuan inneihna chu sawrkar kut liau liau a ni.
            Hetiang teh nuaih hi a la nih tho avangin Council of Trent (1563) chuan nupa ni tur chuan a innei tura te remtihna ve ve niin hriatpuitu pahnih emaw pathum emaw nen puithiamin a inneihtir tur ani tih thupek an chhuah ta a. Hei hian inneihna chungchanga kohhran dinhmun chu a rawn tichiangin a mumal ta deuh bawk.

2. Inneih Chungchanga Bible Zirtirna
            “Chumi avang chuan mipain a nu leh pa kalsanin a nupui a vuan ang a, tin, an pahnih chuan tisa pumkhat an lo ni tawh ang.” (Ephesi 5:31). Hetah hian inneihna chungchang thil pathum kan hmu. Pakhatna chu ‘mipain a nu leh pa a kalsan ang’ tih a ni. Heta mipa a han sawi lanna chhan nia lang chu chhungkaw lû ber a nih vang niin a lang. ‘A kalsan ang’ tih thu sawina ‘kataleipsei’ hi chenna hmun sawn tia lehlin a ni fo bawk (Mat 4:13; 21:17). Mipa nupui nei tawh chu in hrang chang a, nupui fanaute enkawl tur a nihna lam a kâwk ti ila a sual tam awm lo ve.
            A pahnihna chu ‘a nupui a vuan ang’ tih a ni a. Mi thenkhat chuan heta a vuan ang tih, a saptawnga ‘be joined to his wife’ hian a Grik tawng ‘proskollethesetai’ tih awmzia dik tak hi letling chhuak zo lo deuhah an ngâi nghe nghe a. A awmze ril zâwkah chuan thenhran theih tawh loh tura thil pahnih (or mi pahnih) inzawm tihna a ni an ti. Chuvangin ‘a nupui a vuan ang’ tih chuan inkungkaihna nghet tak leh thûk tak, thenhran mai mai theih tawh loh a kâwk a ni.
            A pathumna ‘tisa pumkhat an lo ni tawh ang’ tih hi sex ani a tih theih rualin kawng engkima nupa inlungrualna leh thawh dunnate pawh a ni thei. Sex hi bawhchhiat hmâa awm tawh, mihringin Pathian hnen atanga thilthlawnpêk a dawn zinga nupa min phuar nghettu ber leh min tihlimtu ber a ni.
            Nupa chu damchhunga innei tur an ni tih hi Bible min zirtir dan chu a ni.
           
3. Adventist Kohhran Bika Nupui Pasal Zawn Chungchang Sawi A Tulnate

  1. Conference Secretary record-bu atanga a lan danin kum 1998 atanga 2008 inkar hian biak ina innei tuak 125 an awm a. He record bua lang loho nen belhkhawmin innei tuak 150 vel kan chhui thei a. Heta tanga a lan dan chuan kan thalai za zela 48 velin kohhran dang thalai la lûtin nupui/pasal an nei a ni.
  2. Tin, hemi chhûng vêk hian kan thalai engemaw zatin kohhran chhuahsanin nupui/pasal an nei a. Tin, biak ina innei lo, kohhran chhuahsan chuang lova kohhran dang thalai nei an awm bawk a. Chung zawng zawngte nena belh khawm chuan adventist thalai nupui-pasal nei zinga a zahve aia tam daih, zaa 60 velin kohhran dang thalai an nei a nih chu!  
Heti taka kan thalaiten kohhran dang an neih tam nachhan hi hetiang hian han sawi ta ila.
Tuna Mizo adventist thalai, nupui pasal nei rual hi sanghnih vel niin khaw za velah kan awm darh a. A tam zâwk chu kan inhmu khât hlawm hle. Chutih laiin kohhran dang thalai rualin min chim reng bawk si a. Hei hian kan hriat lem lohin adventist ve ve inneihna turah harsatna min siam thei a ni. Tin, thalai tlêm tê si, a awm chhunte hi zirna lamah kan inthlau ang reng viau mai a. Hei hian nupui-pasal zawn kawngah harsatna min siam thei bawk.
Tin, khawvel hmasawnna hian hausa leh rethei inkâr a tizâu thei khawp mai a. Chuvangin khawpui leh thingtlâng mâi bâkah khawpuia mi rau rau pawh sum leh pâia kan inthlauh lutuk chuan nupui-pasala inzawn a harsat phah thin. In chhûng khawsak inthlau lutuk thalaite tân inngaihzawn a harsa deuh mai thei. Mi hausa chhungkua tlêm tê, middle class tlêm tê, chu mite âia hnuai deuh tam vak bik si lo chu kan indaih lo deuh a ni thei bawk. Khawsak dan a inthlauh lutuk chuan Pathian thu pawhin min phuar khawm tak tak thei thin lo. Tin, mi thenkhat, hmêltha ve tâwka inhria, hausa inti ve tâwk, lehkha thiam bawk si chuan pâwl tlêm zingah anmahni phu tâwk awm lovin an hre ve thei tlat bawk. Chutiang mi chu an awm ngei em kan hre hauh lo; thil awm thei erawh chu a ni.
             Sâp thufingin thenawmte huana hnim a lang hring a tih hi nulat-tlangval lai hian a dik viau mai. Mahni vênga mite âia vêng danga mite hmuh hmêl that riau hi khaw tin nula-tlangval dan a ni. Hetiang deuh hian kan kohhran nula-tlangval aia pawl dang nula-tlangval hmuh that riauna hri hi vei theih a ni a. Chung mite chuan kohhran dang nula-tlangvalte chu zei zâwk, hawihhawm zâwk leh hmêltha zâwkin an hmu tlat thin.
            Heng kan han sawi tâkte zinga a khawi ber khi nge kan harsatna ni ve le? Harsatna kan han sawi thenkhat hi chu ram pum huap thil, khawtlâng nun leh ram ei leh bar hmasawnnain a ken tel, mimala lo chin fel ngawt theih lohte an ni hlawm a. Chuvangin kan sawi zui vak lo vang.

4. Mimal Mawhphurhna
            Mimal mawhphurhna hi kan sawi tam ber tur chu a ni. Nula-tlangval nupui-pasal neih tumte chuan heng a hnuaia mite hi hre reng ila.

4.1. Thawh Chhuah Tur A Ni: Hmangaihna hi a van tla lo dawn tum ringawt tur a ni lo. Engkim mai hi thawh chhuah ngâi a nih avangin nupui-pasalte pawh hi thawhrimna nena hlawh chhuah ngâi an ni. A thawk rim apiang an to thin. Zirna lama mi hlawhtling heng engineer, doctor, MA, IAS etc., te tân chuan nupui hmuh zawh loh a awm mang lo vang; an thawh rim rah a ni.
            Kawng danga mi hlawhtling heng zaithiam, infiammi, sumdawng etc., te pawh hi an to zâwk emaw tih tur an ni bawk. Tin, heng bâkah hian mi naran zingah pawh an nungchang a that vanga to riau an awm thei a. Chu pawh chu thawhrimna rah chi khat chu a ni tho tho mai. Chuvangin 'Min duh tak taktu chuan engtin paw'n awm ila min duh tho vang,' tihte hi mi chak lo beidawng tawngkam a ni tih hriain adventist thalaite chuan tih miah loh tur. Mi duh tlâk nih ngei tumin kan phâk tâwk zelah kan thawk rim tur a ni.

4.2. Inhriat Chian: A hmasain mahni kan inhre chiang hmasa tur a ni. "Inhmangaihte kârah phû lo a awm lo” te chu han tive bawk mah ila a tak takah chuan inphû lo deuh hi chu kan awm chiang a ni. Chuvangin kum lam thu-ah te, hmêlah te, thiamna leh eizawnna kawngah te mahni phû tâwk hriat tur. Mahse mahni inhriat chian leh mahni phu tâwk hriat hi a harsat em avangin miin min sawi hmuh thinte atangin mahni phu tâwk awm chu hriat thiam mai tur a ni. Chutianga mi sawi hmuh atanga inhre chhuak zo lo, mi sawi hmuh ang ang lo iai ve tlatte hian â nih an hlawh châwk.
Mahni inhriat chian ringawt chu a tâwk lo; kan nupui-pasal turte chu kan hre chiang tur a ni. Ruihhlo ngâi leh zungawlveite hi chu an hriat mai a, mahse a rûka thinchhe fê mai te, a rûka nun chhe hrim hrim te, phunchiar deuh mai te, pawlawh zet mai te, thlahtute atanga belhchian dawl lo deuh mai leh hri thalo lo vei ru tlatte hi awm theih a ni a. Chuvangin kan damchhûnga min tihrehawmtu emaw min tinuamsatu emaw ni thei tur nupui/pasal thlan thu-ah hian inhriat chian hmasak hi thil pawimawh ber pâwl a ni.

E.G.White’s Comment: “Nupui-pasal neih rilrûk mêkte chuan damchhûng kawppui atana an rilrûk deuhte nungchang insiam mêk leh an thil ngainat zâwngte chu ngun takin thlir reng rawh se.” Thalaite Hnena Thuchah, p. 348.

4.3. Inzawn Tur: Nupui-pasal nei tur chuan inzawn a ngâi. A bikin mipain mawh an phur nasa zual. Nula tân pawh a mâwi tâwka zawn a sual lo ve. A vantla lo nghah ringawt tur a ni lo. A mâwi tâwk chuan kan inzawng tur a ni.

5. Tlangvalte Mawhphurhna
            Mizo khawtlang nun hi mipa lalna a nih avangin nupaa insiam tur chuan nulate mawhphurhna âiin tlangvalte mawhphurhna a sâng zâwk lo thei lo. Tlangvâl chuan a bialnu tân damchhûnga innghah ngamna tlâk, mi rinawm, rilru nghet, dawh thei leh thinnel, hmeichhe dinhmun hrethiam, nupui fanaute châwm zo ngei tur nih tum sela. An phu tâwk hmeichhe nu leh pate tâna mâkpa itawm tak nih tum rawh se.
            Nula rimnaa TV remote control chuh ve tlat te, CD player, radio etc., khawih zut zut te, nula mut chhuah thlenga lên te, thutthlengseia mut zun zun te, rui chunga lên te, lehkha zir an awm tih hre reng chunga lên ve reng te hi a tih chi loh khawp mai. Chu bâkah nula bula midang rel zut zut te, mahni chanchin tha lam sawi zuah zuah te hi a mawi lo bawk. Mahni chanchin kan sawi a nih pawhin inngaitlâwm takin kan tlin lohna lam leh a nuihzatthlâk lamte sawi ila, chu chuan mi rilru a hneh zâwk a ni. Tlangval insawi thei chiho hi an to duh lo khawp bawk. Hmun danga kan ching a nih pawhin bialnu te bula thil hre ber ni-awm taka a tawng tam ber nih te, mi hnial zut zut te hi tih loh tur a ni.
            Tin, America rama an zir chianna-ah chuan nupui pasal zawn kawngah nula hmêl that leh that lohin kori a tu ang em emin tlangval hmêlin kori a tu ve lo. Nula tam zâwk chuan hmêl aiin tlangval mizia (personality) leh a thiltihtheih lam an ngâi pawimawh zâwk bawk. Hei hi Mizoramah pawh a dik ve tho ang. Chuvangin tlangval chuan a hmêl that leh that loh aiin a mizia (personality) leh engnge a tih theih lam ngâi pawimawh se a tifuh zawkin a rinawm a ni.
           
E.G.White’s Comment: “Tlangval pawhin amah thlâwp reng theitu tur leh a phurrit phurh pui a, fel taka pasalte tithianghlima tiropui thei, hmangaihnaa tihlim theitu tur chu thlang rawh se.” Thalaite Hnena Thuchah, p. 348.

6. Nulate Mawhphurhna
             Thufingte 31:10-ah chuan, "Hmeichhe khawsak tha tunge hmu thei ang? A man chu lunghlu sen mi aiin a sâng zawk daih si a," tih kan hmu a. Heta 'khawsak tha' a tih hian nun nêm, zaidam, inngaitlâwm, eirel thiam, zing tho hmâ thei, taima, fate enkawl zo ngei tur han kawhtir ila. Chu chu tlangvalten nupui tura an duhthusam ngei chu a ni. Nula chu inchei fai peih tak ni rawh se. Leplerna lam hawi miah si lova nula inchei fai vang mai chu ngaihsanawm tak leh zahawm tak an ni. Nalh tum luatah tlangval tâna huphurhawm khawp hiala inchei theih a nih avangin nula tân a tâwk chauha inchei thiam a tul khawp mai.
            Tin, nulate hian in bialpate chu eng nge an thawh? Engtin nge nupui fanâu châwm an tum? tih te hi chiang takin zâwt ngam ula a va tha dawn em! Nupui fanaute chawmna lam ngaihtuah peih si lo, nula hmâa zei fû site hi awm theih a nih avangin thuro anga nun nêm, rûl anga fing ni rawh u.   
 
            E.G.White’s Comment:  “…kaihhruaina hnuaia awm nula chuan damchhung kawppui atan chuan mipa mize dik tak nei, nun thianghlim nei bawk, mi taima leh phur, mi rinawm, Pathian tiha amah hmangaihtu chauh thlang rawh se.” Ibid, p. 348.

7. Nu leh Pate Mawhphurhna

7.1. Family Value Dik Siam leh Orientation: Chhûng tinin ngaihhlut zawng leh ngaihsan zâwng kan nei theuh ngei ang. Sum leh pâi te, politics thila hlawhtlinna te hi anmahni ngawr ngawra sual ni lem lo mah se hengte hi Pathian thu âia kan ngaihsan zâwk a, chhungkaw ti tina tam zâwka kan hman chuan kan fate tân khawvel thila tlan a awlin chu chuan kan kohhran mi ngei an neih leh neih loh tur thlengin a nghawng thei a ni. Nu leh pate hian kan fate rilru-ah kan kohhran mi ngei neih hlutna hi tuh theuh i tum ang u. Adventist chhungkuain an ngaihhlut tur dik tak ngaihlutu adventist chhungkaw din hi adventist nu leh pate mawhphurhna a ni.
Kan fate hi khawvel thila hlawhtling, in ropui leh motor changkang tak tak nei a, duh duh huna foreign zin thei turin nge an hmalam hun kan thlir pui a, Lalpa rawngbawl a, a tula retheih pawh huam turin? Nu leh pate chuan fate tana khawthlir kan nei vek ngei ang a. Chu kan khawthlir, chhungkaw ti tinaa kan sawi tam ber leh kan vei ber chuan kan fate kal zelna tur kawng thui tak a kâwk  a ni.

7.2.   Chhungkaw Inpawh leh Inkawmngeih:  Nu leh pate hian kan bula an duhzawng sawi ngam turin kan fate hi zalênna kan pe em? Nu leh pa tam tak chuan mi hmuha fa thunun thei nih tumin enge an sawi awmzia pawh la hre tham lo naupang chumchiap tak tak chu changvawn thui deuh deuh kan vawntir a. Nu leh pate hlauh vanga ti lo ngam lovin zak em em, a rûka hrehawm tingawih ngawihin mipui hmâ-ah an ding thin. Chutiang deuha nu leh pate hlauhna boruaka seilian naupangte chuan an nu leh pate bulah an harsatna an sawi ngam lo va, an rilru a hel tlat mai a ni. Chuvangin nu leh pate hian kan fate hi in chhûng-ah zalenna pe ngam ila. Mahse heta zalenna tih hian thlahthlam tur tih a kâwk lo. Fate nen inpawh taka inkawm ngeih tur tihna a ni deuh ber.

            E.G.White’s Comment: “Thalaite hian hei âi hian an nu leh pate nêlin an hnenah intulût sela, an bulah an lungngaihna leh lawmnate nghat ngam bawk sela, tichuan an hma lam huna an buaina tur tam tak an pumpelh thei ang.” Thalaite Hnena Thuchah, p.361.
            “Nu leh pate leh an fate chu innêl em emin an rilrute pawh inphawrh vek ngam sela. An fate chu kawm ngeih se, an duhzawng leh an rilru sûkthlêk zawngte hriatthiam tumin an thinlung chu phawrhsak vek tum rawh se.” Adventist Home, p. 193.
            Mo fel, mâkpa fel neih kan duh theuh a. Kan duhna chu tlang taka fate sawipui theih a tha khawp mai. Engkim kan sawipui theih a, an rilru kan hmin tawh hnu chuan a langin lo vir ve chung lo ila. Ngawih chuh thiam a tha. Fate ngaihzawng lo biak that ve huam te, phone-a lo biak ve chhen te, fate âia lo phili vakte hi i ching lo vang u. Nu leh pa thenkhat chuan an fate chu nula/tlangval an nih thleng pawha la thunun thei niawm taka lan tumin langsar takin an kawppui tur an zawnsak bawk. Heng hian an mo tur leh mâkpa turte lakah an intihuphurhawm mai mai a ni. Fate nupui-pasal zawnsak thiam nu leh pa nih aiin nupui-pasal zawng thiam tura fate enkawl puitling thei nu leh pa nih a ropui zâwk a, a mâwi zâwk bawk. 

8. Rawngbawltute Mawhphurhna
             Kan pastor-te hi kohhran tlawha zin kual reng an nih avangin mi pawh an hre tam nge nge a. An zin kualnaa thalai inkawp rem thei tur awmte ngaihven peih sela. Thalaiten an harsatna an sawi ngamna tur khawpin anmahni inhawng bawk se a tha viau ang. Tin, tunhma khan "Kar Hla Thian" tih bu a awm a, a tha viau mai. Khatiang deuh kha siam leh ni se a tha phian maithei. 

9. Inbuatsaihna
            Nupui-pasal nei tur hian rilru lam buaisaih uluk hle tur a ni. Tlangval chu nupui fanaute chawm zo ngei turin inbuatsaih rawh se. Pa nih ve uaih tawh hnua nu leh pate pawisa dil dûk dûk te hi zahthlâk tihnachang hria ila. Nupui nei ngam chu mahni kea din ngam  tur; chu chu mipa diktak mawhphurhna a ni. Tin, nula pawhin mi ina mo turin a inpeih em tihte inngaihtuah sela. Mo fel awm dan tur nia a hriat, a duhthusam chu ziakin chu chu amah inen lêt nân hmang se a tha khawp ang.
Amarawhchu thil dâwn thui lutuk avang hian lên laklawh reng theih a ni a. Chuvangin duhthusam ang chiah mi kan zawn chuan neih tih a awm thei lo vang. Chuvangin ulukah pawh lutuk awm thei a ni.


10. Inngaihzawn Dan Chi Hrang Hrang
            Sociologist John Alan Lee-a chuan inngaihzawn laia kan mizia atangin inkawp rem theih tur awm mi hriat theih dan chi ruk a ziak a. Hei hi a tak taka zawm chu a harsa deuh mai thei a, mahse a rûka mi chik nân leh bengvar nan hrim hrim han sawi tho ila. Hetiang hian:
Eros- hei hi tisa init tawnna atanga lo chhuak niin a alh hluai a, a reh leh thuai bawk. Hetiang rilru pûa miin ngaihzawng a neih chuan a rilru a tha lo va, a hlauhawm a, chêtsual a awl bawk.
Ludus- inngaihzawnna satliah hi a ni a. Mi pakhata bur ngut lovin midang kawp mai thei turin an rilru-ah khêk chin an nei reng thin. Hetiang mite hi chuan sex hi game ang lekin an khel thin. Inban an awlsam bik.
Storge- nula leh tlangval inkawmngeih, an hriat loh hlana lo inngaizawng ta mai te hi an ni. Hetiang zawnga nupui-pasal zawngte hi an nghet a, buaina pawh an tâwk tlêm a. Mahse an inhmangaihna chu a pâr vul chûk lem lo.
Mania - hetiang mite hi chuan an bialnu-bialpa te an âtchilh bur a. An ngaihzawngte lak atangin thil tam tak an phût bawk. An hlim dun viau emaw tih lâiin an lo intitau va; an intitau reng emaw tih lâiin an lo inngaidam a. An intih tauh lâia lo vuipui vak chi an ni lo. Hetiang mipa hi chuan a bialnu chu a duh huam a, a lungawi loh lâiin a rêl leh chiam bawk a. Hetiang mite inkarah hian buaina a tam bik.
Pragma - nula-tlangval senior tawhin tehna chi hrang hrang hmanga an mi duhzawng an teh a, neih tlâk ngei nia an hriat an rim chat ang hi a ni. Hetiang mite hian an tisual lo tlangpui.
Agape - Phût lêt nei lo hmangaihna; kan bialnu-bialpa ten min duh ve kher lo mah se lungawi taka kiansan theih thona ang hi a ni a. Lee-a chuan hetiang hi a tak takah hmu zo lovin a insawi.
            Hengte hi thalaite chuan kan bialnu-bialpa te bâkah mahni inen nân hmang ila. Lee-a chuan mania miin ludus mi a ngaihzawn chuan a vui fo ang a, intihtauhna a tam bikin a ring. A tha ber hriatthiam a har hle naa pragma anga fimkhur hian zawng ila kan tifuh tlangpuiin a rinawm.
            Tin, hmeichhia leh mipain sex kan dah dan hi a inletling chiah a ni. Mipa chuan inngaihzawn nân sex hi hmathehah hmangin a dah pawimawh hmasa fo va, hmeichhia erawh chuan hmangaihna dah pawimawh hmasain sex chu an dah hnuhnung zâwk tlangpui bawk. Hetiang hian sâptawngin han dah (ve khang lâng) ila. Mipain "No sex, no love," a tih lâiin hmeichhia chuan "no love, no sex," a tive thung a ni. Heng kan han sawite hi nupui-pasal zawng mêkte chuan mahni inen nân hmang ila. Rûl anga fing, thuro ang nun nêmin i awm ang u.

11. Naupang Lutuka Inneih Loh Tur
            Hmanlai chuan nupui-pasal an innei hmâ hle. Juda-ho chuan kum 13  tling chin chu nupui-pasal nei theiah an ngâi a. Vâiho phei chuan naupang buhchip an nih lâiin an inneihtir nasa hle. Mahatma Gandhi-a pawhin kum 13 a nihin nupui a nei a ni. Tunlâi erawhchuan a tlângpuiin nupui-pasal kan innei tlai ta. Kan ram danin kum a bithliah chu mipa kum 21, hmeichhia kum 18 a ni a. Hei hi India mite chuan zawm ngei ngei tur a ni. Kan pastor pakhat pawhin kum 17 mi lek a inneihtir ringawt mai; hei hi ram dan bawhchhiatna a nih avangin sim hmiah tur a ni.

            E.G. White’s Comment: “Hmanhmawh suh u. Naupang têa nupui pasal inneih hi sawimawi tur a ni lo.” Thalaite Hnena Thuchah, p. 350
“A hun lo lutuka inneihna hi tunlai sualna tam takin a hrin an ni. Naupang lutuka inneihna hian rilru puitlinna lam emaw taksa hriselna lam emaw a kâwk lo.” Ibid, p. 363.

12. Tawngtai Fo Rawh U
            Nupui-pasal dila tawngtai hi zahthlaka lak chi a ni lo; ringtu thalaite chuan kan tih ngei ngei zâwk tur a ni. Amarawhchu kan tawngtai hian mahni phu loh pui pui dil tur a ni lo va. Kan tawngtai avangin Pathian chu kan phû tâwk aia sâng hret min pe tura beisei kher tur a ni hek lo. Chuvangin nupui/pasal dila kan tawngtaina chu duhthusam ram thlen tumna ni kher lovin Hosea-a anga nawhchizuar (KS) pawh nei huam tur khawpa Pathian hnena intukluhna a ni zawk tur a ni (Hosea 1:2).

            E.G.White’s Comment: "Nula leh tlangvalte chu nupui-pasal neih an tum hmâa ni tin vawi hnih tawngtai thin an nih chuan nupui-pasal neih an rilruk hnu chuan vawi li tal an tawngtai tur a ni." Thalaite Hnena Thuchah, p. 369.
            “Inneih chungchang hi tawngtai thupuiah hmang ula….” Ibid, p. 360.


13. Tu Nge Ka Neih Ang?

13.1. Adventist Ngei Neih Tur: Inneihna hian sex lo pawh ken tel a ngah em avangin eng kohhran mi pawh niin eng sakhaw be mi pawh ni ila, rinnaa kan thurualpui theih tur mi neih hi chu tû tân pawh a tha hrim hrim a ni. Chuvangin adventist thalaite chuan adventist mi ngei neih kan tum tur a ni.
Tuna adventist nu leh pate zingah hian kohhran dang nei kan awm nual a. Pathian zârah kan nupui-pasalte chu an lo fel phian a, kohhran pawhin iai miah lovin a lo chhawr a ni thei; mahse chuvang ringawt chuan kohhran dang neih hi sawi mawi chi a ni chuang lo. Hetiang sawi nikhua hian pâwn lam mi lo nei tawh nu fing pa fing deuh chu ngawih hmiah a tha ber. Kohhran dang nei zinga tifuh tlêm tê, an nupui-pasal kohhranin kan chhawr zui tâkte hi kan hriat phâk loh hian mi tam tak tân tlûkna an lo ni reng thei  bawk.
            Hemi thua kan kohhran zirtirna ziding (principle) nghet tak, danglam ngai lo tur chu adventist leh adventist inneih hi a ni a. Hei hi tute emaw pawnlam mi lo nei fuh mi tlêm tête avang hian a danglam ngai lo va, a danglam tur a ni hek lo.

            E.G.White’s Comment: “Ringtu leh ringlo mi inneih hi Pathianin a khap bur mai a ni. Mahse thinlunga piantharna nei loten an duhzawng zuiin Pathian remtih loh zawng inneihna a awm fo mai.” Fundamentals of Christian Education, p.500.

13.2. Hnam Dang Neih Chungchang:            Mizo mipa zingah hnam dang nei sawi tur an tam vak loh lâiin hmeichhe lam erawh chu an tam mai. Hnam dang neih hi Pathian dan leh ram dân bawhchhiatna ni lo mah se tih loh hram atan a tha hle. Hnam neite hi inhau reng bik lo mah se hnam thuhmun inneite tawh loh heng harsatnate hi a awm thei:
(a)    Tawng chungchanga harsatna
(b)   Ei leh in
(c)    Hnam nunphung inan loh vanga harsatna (cultural factor)
(d)   Chhungte ve ve atanga harsatna (family factor)
(e)    Fate nihna tur chian loh vanga harsatna (identity crisis)

Hemi rual hian hnam dang hmuhsit leh enhran hi kan kohhran zirtirna a ni ngai lo tih kan hre theuh awm e. Chuvangin mâkpa atana hnam dang kan duh lo a nih pawhin tawng fimkhur ila. Kan faten kan duh dan ni miah lova hnam dang an neih hian tuman kan tuithlar phal dawn tak tak chuang lo va. An fate pawh vâi an ni emaw, sâp an ni emaw, Tuikuk an ni emaw kan hmangaih loh phah dâwn hek lo. Chuvangin kan duh lohna chu uchuak tak takin sawi chhuak kher lovang u. Fate thinlung hneh hmasa mang si lova mipui hriata hnam dang (a bikin vâi) mâkpa kan duh loh thu uar fê fê leh tawngkam uchuak tak tak hmanga sawi kher tur a ni lo. Mahni mawng hlimna mai a ni.
            Tin, kan fanuten hnam dang neiin sum leh pâi lamah kan chhawr hle a ni thei. Chuti chung chuan hnam dang neih hi sawimawi a, midang fuih nana hman chi a ni chuang lo.
            Tlangvalho tan pawh kan nulaten hnam dang neih an uar viau a nih chuan  inenfiah a tul hle tihna a ni; a pâwnga taka thikthu tihchhe ngawt lovin kan nulaten hnam dang tlangval an it bik lohna tur khawpa eizawnna kawngah te, taimâkna lamah te leh chhungkaw pa ber ni tura mi puitling leh rintlak nihna kawngahte tan lâk tur tihna a nih chu.
            Tin, hmangaihna hi hnam thil ni lovin mimal zalenna a ni a. Chuvangin miin hnam dang an lo nei a nih pawhin hnam phatsan ta lûaa ngaia diriam zui vak vak tur a ni lo. Mizo nula hmêl lan dan tlangpui leh rilru sukthlêk en hian kan hnam boralna khawp hnam dang tlangval neih tur an hmuh chur chur hi a hlauhawm lem lo va. Tin, mipa lamin kan zir phawt chuan kan nula tlêma zâwngin hnam dang an neih avang ngawt hian Mizo hnam hi a boral dâwn hek lo. Hmêl tha kan tihzawng deuhten hnam dang an neiha ‘hnam phatsan’ ti ang dâwn dâwna ngaihaw viau si, kan hmelchhe tih zawng deuh, kan neih duh miah loh turten hnam dang an ngaihzawna haw leh miah si lo leh, a bikin vâi neiho hnam phatsan ang hiala ngâi a, sâp nei ngâisâng viau lawi si Mizo mipate hian nupui-pasal zawn chungchanga kan nulate mimal zalenna hi kan zahsak tur a ni.
Mizote hian hnam dang laka kan rilru put dan kan thlâk a tul khawp mai. Vun ngo tawh phawt ngaihsan huam a, vun hang lam chi ngaihnêp ringawtna rilru hi bansanin hnam dangte hi ang khata en thiam tum ila. Chumi rual chuan a bikin kan nulate pawhin mahni hnampui ngei neih hlutna leh thatna hi nghet takin vawng tlat rawh se. Hnam dangte thian anga en a tha a, nupui-pasalah erawh chuan i nei kher lo vang u.
 Mahni hnampui ngei nei turin Mizo adventist thalaite hi ka ngen che u a ni.

14. Thutlûkna Siam Hmaa Ngaihtuah Tur
            Nupui-pasal neih tumte tana hriat tur pawimawh deuh deuhte chu hetiang hian khâikhawm ila:
            1. Kan duhthusam zan loh leh kan hmangaih miah loh chu khawngaih avanga neih luih kher tur a ni lo va. Chumi rual chuan mihring zingah tumah famkim kan awm loh avangin ngaihdamna rilru sâng tak nena kan inen loh chuan khawvelah hian neih tur an awm lo mai ang.
            2. Sum um avanga nupui/pasal inneih (commercial love) hi fak mawi chi chu a ni lo va, mahse a bikin hmeichhia chuan anmahni chawm zo ngei tur mipa rintlâk, mahni kea ding ngam zawng rawh se.
            3. Ruihtheih thil tihchingho hian an ngaihzawngte thlêm nân leh vau nan nupui an neih huna sim ngei an tum thu an sawi huai thei khawp mai. Hetianga ‘a siam that theih alawm’ tia inneih hnua siamthat tum hi a hlawhchham fo.
            4. Nupui/pasal tha neih tum ringawt lovin mi tana kawppui tha nih tum hmasak tur a ni. Kawppui tur thlan thiam tluka pawimawh chu kawppui tha nih tum hi a ni si a.
            5. Nupui-pasal dila tawngtai hi ringtu thalaite chuan tih ngei ngei tur a ni. Chumi rual chuan Pathian hnenah mi tha famkim min pe tura dil ringawt lovin mi tana mi tha tak kan nih theihna turte pawh dil hmaih miah loh tur.
                       
15. Kan Inneih Dan Hi
Mizo inneih dân hi sâpin love-arranged marriage an tih ang hi a ni. Nula leh tlangval an inngaizawng phawt a, inneih an duh hunah nu leh paten palâi tirin an sawi remsak thin. Inrute pawh a hnu-ah nu leh pate hriatpuinaa palâi tirin kan insawi rem leh tho a nih hi.
Kan inneih dân hi sâp dan leh Mizo danin a phuar chuat mai. Inneih dâwn zanah Mizo dâna man inhlanin hmeichhe man chu kan ineitir liam liam a. Inneih ni chuan a sâp thei ang bera kan inchei hnu-ah biak inah sâp tihdan ang thei berin flower girl, Bible boy, music etc., nen kan che leh a. Tlai lamah Mizo takin “Chheih raw kha, a lawi dawn e,” kan ti leh hep hep a. Mizo takin ruai kan theh dur dur bawk a. Mahse hei hi ka sawisel tihna a ni lo.
Thuam chhawm hi inel nân hmang lo ila a tha ngawt ang. Tunlâi hian nulain an man eitute hnena thil man to deuh deuh dil an uar ta riau mai a. Man ei hi thil huphurhawm takah kan siam chu a ni ta deuh der mai. Hei hi adventist-te chuan ching ve vak lo ila a tha a ni. Mahni neih phâk ang tâwk tê tê kan chhawm hian a zahawm a, mahni nihna lo puia lan tum a, mi pêk khawm chhawma âr-âwn chang tawnin bul tan lovang u. Tin, tlangvalte pawhin nupuite thuam chhawma innghat lo va, mahni kea din theih tum tur a ni.  
Inneihna hi thui tak chu mimal zalenna-ah dah ila a that ka ring. Mi hausate chu an neih phû tâwkin insawngbawl sela. Mi harsa deuhin mahni neih phû tâwk hriain tingam ila, a tua mah mah hi in teh fet lutuk loh tur a ni. Tuna kan economic system hian mi hausa leh rethei hi a hrut rual tak tak ngai dawn lo va. Chuvangin kan economic system leh political system-in a ken tel mi hausa leh rethei inthlau zel tur hre thiam lova, rem leh rem lova inan tlan zel tum lo hian mahni neih phâk tâwk ang zahpui lova zalen taka inneihna sawngbawl hi a manhlain a tha ber zawk a ni.

16. Supreme Court Thupêk
India rama rorelna sâng ber Supreme Court chuan tunhnai khan innei thar zawng zawngte chu in register vek turin thupêk a chhuah a. He thupêk hian ken tel a ngah avangin innei tharte chuan zawm ngei ngei tur a ni.

17. NUPAA INSIAM TAWHTE TANA ZIRLAI

            Mithiamten inneih ni hi bul tanna chauh a ni an tih hi a dik hle a ni. Inneih hmâa kan inngaihzawnna leh induhna boruak ang kha a nih reng theih loh avangin rin aiin nupa nun kawng hi a lo chhuk chho ve thei khawp mai a. Chuvang chuan mi hriat pui loh nupa kâra harsatna chuan khawvel hi a tihrehawm thei thin khawp mai. Mizoram State Social Welfare Advisory Board hnuaia Voluntary Action Bureau Cell-in a zir chiannaa a lan danin Mizo nupa inthen chhan lian deuh deuhte chu:- (i) Hmeichhe pasal then za zela 44 chu zû vang a ni. (ii) Retheihna avanga inthen za zela 19, (iv) Rinawm lohna avanga inthen za zela 17, (iv) Inngaihsak lohna leh mahni hmasialna avanga inthen za zela 12, (v) Chapona avanga inthen za zela 8 te an ni.
            Tin, sâpram lama nupa inthen tamzia kan sawi thin. Hmeichhe dinhmun sânna apiangah inthenna a tam. Mizoramah pawh hmeichhe dinhmun a sân chhoh zel a, mipa châwm ngâi lova an inchâwm zawh poh leh inthen an cho ang a, inthenna hi a la pung zel ang. South Korea leh China-ah pawh ramin hma a sâwn a, hmeichhe dinhmun sâng zel chuan mipa tel lova inchawm thei hmeichhia a tipung a, inthen an awlsam ta riau mai. Hei hi economic hmasawnnain a ken tel hmeichhe dinhmun lo changkang tain a ken tel lehchhawn a ni. Tun dinhmunah erawh hi chuan sâpram ang êm zawng kan la ni lo ve. Mihring kan pung zel a, inthen kan tam zel dawn tih erawh a chiang.
            Ram changkang aia ram retheia inthenna a tlêm chhan hi ram retheia mite nupa nun a hlim zâwk vang emaw, an inhmangaih zâwk vang emaw a ni kher lo. Ram retheiah chuan mimal zalenna a tlêm a, social pressure a na em em bawk a, chuvangin chhungkua, khawtlâng leh kohhran zah vang te, nû eizawnna nghet nei lovin a pasal tel lova eizawng thei lova a inhriat vangte, khawtlânga hmeichhe dinhmun hniam hrim hrim vangtea inthenna hi tlêm a ni.

17.1. Nupa Kâra Harsatna Awm Theite.
Innei laklawh inthen ngam tawh si lo, inhmangaih lutuk bawk si lo, mi hriat loha nun hmang hrehawm fê fê tam tak awm theih a ni a. Chung mite harsatna lian deuh deuh chu hetiang hi a ni:
            (1) Kum lama inupat hleih lutuk vang
            (2) Sum leh pâi harsatna
            (3) Rinawm lohna
            (4) Sex-a induhtawk lohna
            (5) Ruihtheih thil, zû, drugs, etc.,
            (6) Inngaihsak lohna
            (7) Thikthu chhiat vang
            (8) Chhungte vang
Nupa nuna harsatna hi tute tân pawha tawh theih a nih avangin hetiang lama harsatna neiten mithiam zâwk leh hre zâu zâwkte biak rawn vat tur a ni; zahthlâka lâk chi a ni lo. Harsatna kan neiha mithiam pan nachang hriat hi a puitling zawk a ni. Ram changkangah chuan rilru lama harsatna neiten rilru doctor an pan zung zung a. Nupaa harsatna neiten marriage counseling thiam an pan thuai thuai thin. Bill Clinton-a nupui Hillary-i pawhin an nupa kâr thu a chhiat lai khan marriage counselor a pan mai a. Mike Tyson-a pawhin Hollyfield-a beng a seh khan rilru doctor a pan a. Chutiangin politician lar tak takte pawhin rilru hahna leh buaina an tawhin rilru doctor emaw, counselor emaw, an pan zung zung mai a. Chuvangin hei hi zahthlakah i ngâi lo vang u.

17. 2. Hmangaihna Hi Hlawh Chhuah Theih A Ni: Hmangaihna hi hlawh chhuah theih a ni kan tih kha. Nulat tlangval laia hlawh chhuah mai a tâwk lo, inneih tawh hnu-ah pawh kan nupui-pasalte hmangaihna kha a thara hlawh chhuah reng tum zawk tur a ni. Hetianga kan nupui-pasalte hmangaihna hlawh chhuak thar zel tur leh hmangaih zel tlâka tan lâk thar reng hi nupui-pasal nei tawhte mawhphurhna a ni.

17. 3. Chawm Len Theih A Ni: Kan inneih hian kan kawppuite min hmangaihna chu ni tur saa ngaih ringawt tur a ni lo; tan lâk thar reng ngâi a nia. Chutianga nupa nun châwm nung reng tur chuan a hnuaia mite hi theihnghilh loh a tha:

3.1  Sex-ah Lungawi Tur A Ni: Nupa nun hlimna vawrtâwp chu sex-a lungawina vawrtâwp hi a ni. Hetah hian mipain kan tisual nasa; kan hmanhmawh lutuk fo. Tisa châkna siamtu hormon hi mipa leh hmeichhia-ah a inang lo. Mipa chu a inpeih thuai a, a zo thuai bawk a. Hmeichhe châkna erawh chu hmangaihna nen duat taka khalh fê hnu-ah a chhuak chauh a, chutih chhûng chuan mipa chuan lo zovin thildang a lo ngaihtuah daih tawh thei a ni. Hmeichhia chuan hmangaihna leh dawhtheihna nena enkawl (sex hmanpui) an mamawh a. Chumi hre lo mipa chuan a hriat loh hlanin a nupui chu a lo tithinur teuh reng thei a, chu chuan a tithinchhe riau thei. Chumi awmzia chu mipa hi chêt zung zung loh tur tihna a ni. Kan nupuite inpeih hun nghah hram hram a, an dinhmuna zira chêt nise. A tua mah mah hi intih dâwn loh tur a ni (I Kor 7:5). Tin, inpawl zawha kan hormon chhuak hi a inang lo leh pek bawk. Mipa chuan a zawh rualin thildang a ngaihtuah nghal daih loh leh a mut a chhuak ngawih ngawih a. Chutihlaiin hmeichhia erawh chuan hmangaih taka kuah leh duat a lo mamawh ngawih ngawih si a ni.
Tin, sex hi khum-laizawlah hun bi nei thlapa hman kher emaw, uluk em ema hman kher emaw tur a ni lo. Miin kan thawm an hriat loh a, min hmuh dawn loh phawt chuan hmun tinah tih zâwk tur a ni. Hei hian a tihlimawm hranpa ve reng reng bâkah thil danglam tawnga inhriat avanga hlimna mi a pe thei. Satliah lo deuh hleka inchhaih (Quicky Sex-te pawh) fo a tha.

3.2  Kan Nupui-Pasalte Tân Itawm Tur: Nupui/pasal neih hnua incheina thlahdahho hian an tisual châwk. A bikin hmeichhiain an tisual tam zâwk maithei. Nilênga nula nalh tak tak hmu thin mipa chuan in lama a nupui tawp hnuang chu zawi zawiin a sit tial tial thei. Chuvangin nu nih hnu-ah pawh ler rawngkai ni si lo, a mâwi tawka inchei a, intuaihnum a, pasalte tan itawm taka awm hi hmeichhe mawhphurhna a ni. Chumi rual chuan mipate pawh nupuite tana zahpuiawm lo taka smart ve tum ila. Chu chu nupa nuna thil pawimawh em em a ni.

3.3  Rimtui Tur: Kolkota court pakhata nupa inthen za zela 20 te chuan an kawppuite an then duh chhan chu an rimchhiat vang a ni an ti. Hmeichhe rimtui chêk mai chu mipa tân tawrh har tak an ni. Rimtui hian hmangaihna a ko va, rimchhia erawh chuan a hnawt bo thei. Chuvangin nu chuan a pasal vang tal pawhin powder, lipstick leh hnawih-rimtuite hi ringtute tih atâna mâwi tâwk siin ching ve sela. A rimtui chêk reng theih phawt chuan a pasal tân a ngaihawm lehzual ang. Nute u, inbual fai ngun a, pasalte tana ngaihawm hliah  hliaha awm chu in pasalte laka in duty-ah ngâi rawh u. In taksa kumkâr zawng zawng tifaiin in hâte pawh nâwt uluk ula. Pasalte bulah rimchhe deuha mut loh tur a ni.
Tin, pa pawhin kan taksa hi vawng fâi ila. Inbûal taimâ ang u. Nupuite tân bula mut hrehawm khawpa thlan rim nam vung vunga mut te hi chin loh a tha. “Rimtui” hian hmangaihna a chawm lian a, rimchhia erawh chuan inngaihzawnnate pawh a hnawt tiau thei a nia. Kan ka chhûngte hi vawng fai ila. Kan bula mu hnâi ber kan nupuiten kan bula mut nuam an tih phawt chuan nupa nun a nuam lo thei lo va, chu chuan a tha zâwngin chhungkaw nun a nghawng thui hle thei a ni.

3.4  Thutak Ngun Reng Loh: Nupa hi thutak hlira inkawm loh tur. Infiam a, nuih dun fo tur. Fate hriata nuih dun phei chu an tân rimawi a ni. Lehkhabu hlimawm lamte hi chhiar dun ila. Kan fate tan chuan kan nupa nui ri âia mâwi ri dang a awm thei lo.

3.5  A Fâla Awm Dun Fo Tur: Nupa chu ina awm reng lovin Sabbath tlai emaw, Sunday tlai emaw te hian fianrialah lêng dûnin kut insuih rialin ral lehlamte thlir dun vang vang ila. Chutiang chuan nupa hi inngaizawng thar leh fo ang u.  A nih loh leh tlâng thengthaw nuam lâiahte inngheng riala thu dunin kut han inhmer sak vawng vawng mai ila, ina awm reng ringawt âi  chuan hmangaihna a tithar sawtin khawvel hi a tinuam sawt lo vang maw?  Hetiang hun hi insiam fo ila, tichuan kan inngaihzawn laia kan inhmangaihna leh inthlâkhlelhna nun kha a kohkir leh theih a ni.

3.6  Thatna Lâi Insawisak: Hmangaih ngawih ngawih vanga kan neih kan nupui-pasalte hian fak an phû a, fak fo tur an ni. I nupui-pasal felna lai nia i hriat ziak la, a lukham hnuaiah emaw, a bag chhûngah emaw dah teh; a chhiar hun chuan a thinur lo viau ang.

17. 4. Fel Lutuk Loh: Fel loh hi a ni law’m ni kan hlauh?  Mahse kan kawppuite bula fel tum lutuk emaw, fel lutuk emaw hian nupa nun a tibuai thei zâwk lo maw? Mahni nihna diktak nen inthup miah lovin kan kawppuite hi nei ila, chu chuan inhriatthiamna thûk zâwkah min hruai thlengin a rinawm. Tin, mi famkim lo, ngaihdam ngâi ve ve kan ni tih inhriat chian tawnna nena nupa inen hian inngaihdam a nuamin hmangaihna pawh a thûk lehzual a ni. Chutiang ni lova, kan duh dan ang vek leh sawisel bova awm tura kan inbeisei chuan inhauhna leh insawiselna hlirin nupa nun hi a hman theih a ni. Hemi ina a tum pakhat chu inngaihtlâwmna a ni ber. Nupa kârah inngaihtlâwmna dik tak a awm phawt chuan minute nga chhungin buaina za zela sawmkua chu a reh nghal ang.

17. 5. Chhûngte Nena Kan Inkâr: Mizote hi chhûngte nena inchiahpiah tak hnam kan nih avangin chhûngte hi sawi tel loh theih loh an ni. Keima mimal ngaihdan ni reng thin chu nupui-pasal neih tawh hnua kan nupa kâra chhûngte inrawlhtir loh hi a ni. Ka nu leh pa emaw, ka farnute emaw chu kan nupa kâra inrawlh a, ngaihdan lo sawi ve sek turin ka duh lo va, chutiang bawkin ka nupui chu a unauteho nupa kâra inrawlh ve sek a, ngaihdan lo sawi ve sek turin ka phal hek lo. Thenkhat chu mi nupa kâra referee emaw inti niawm takin an lo phi ve chung thin. Hetah hian hmeichhiate hi vên ngâi an ni fo. Mipain kan nupuite hi vên thiam tur a ni. Pasal nei tawh i nih chuan in in lamah lawr chhen lo la, buaina tam tak chu pumpelh a ni ang.

15. 6. Pastor-te Mawhphurhna – Pastoral Counseling: Pastor-te pawh an beramten harsatna an tawh chânga an pan ngam khawpin inhawng sela. Tin, inhawn ringawt kha a la tâwk lo; hetiang lama buaina neiten an pan tlâk ni tura inbuatsaih a, inchhiar zau hle turin ka han ngên nghal duh bawk a ni. Biak ina nupa tuak thar fuih nghek ringawt kha a tâwk lo va, pindan rila mi nupa counseling pe chat chat thei nih kha thil pawimawh zâwk leh mi harsatna sukiang tak tak tura tangkai zâwk chu a ni.
            Kan pastor-te hi Sigmund Freud-a psycho-analysis leh psycho-therapy thuril pui pui han chai vak vak tur chuan kan beisei lo na a, an beramte harsatna zualpui hre thiam a, pan tlâk an nihna tur basic counseling tal hi chu a hranpaa zir turin ka ngen duh a. Tin, India danin nupui/pasal nei thei chin a sawite pawh hi hre rawh se.
           
Thutlangkawmna:   
            A tâwp berah chuan kristian chhungkua din tura rahbi pawimawh hmasa ber chu Kristaa inngaihtlâwmna leh thuhnuairawlhna hi an ni ti ila kan sawi sual hauh lo vang. Adventist chhungkua-ah chuan he thil pahnih hian rorelna lalthutthleng luah se, hmangaihna boruak rimtui lêng vel chuan in chhûng boruak tikhat sela, tawngkam nêm tak leh mâwi tak chu fak hla angin chho rawh se. Nu ber chuan savain a bu a luah lum angin a in chhûng chu luah lum sela, pa ber chuan a nupui fanaute chu châwmin thlamuan bawk rawh se.
 Kan sawi tam tawh viau naa miin lehkhabu chhah pui pui an ziahna thupui kha phêk tlêm tê-ah kan chhuah a ni a; sawi tur a la tam khawp mai. Tin, he kan thu zir hi thurin thar ang emaw, thlir dan thar (supplemantary view)  ang emawa thlir lo va, kan thil hriat tawhsa belhchhahna leh kan thurin vawn tawhsaa hriatna zau lehzual kan neih theihna (complementary view) anga chhiar turin ka ngen che u a ni. Engemaw ti tala in hlâwkpui  theuh ka beisei a, chu chu ka tawngtaina a ni bawk.     

Sawi Ho Tur:
             
      Then I-na:
1.      Hmeichhiate hi engtianga upa an nihin nge pasal nei se tha ber?
2.      Mipa tan engtianga upa an nih hian nge nupui nei se tha ber?
3.      Tun kum sawm chhung hian adventist tlangval pawn lam mi nei an tam riau mai a, hetah hian nulain nge tlangvalin mawhphur nasa zâwk? Nu leh pate mawhphurhna a awm ve em?
4.      Adventist nula leh tlangval kan inneih tlêmna chhan hi engnge nia i hriat? Engtin nge kan inneih tamtir theih ang?

      Then II-na
1.      Tuna kan inneih danah hian tha lo lâi leh siam that ngâi awma i hriat chuan    
       han sawi teh.
 2.   Thuamchhawm leh a behbawmte hi kan uar ta lutuk lo maw?

       Then III-na
1.      Nupa nuna sex pawimawhna hi kan la sawi uar tâwk lo em? Eng tin nge nupa nun a nghawng?
2.      Nupa nun hlimna atana tha i tih zawng han sawi teh.
3.      Kan nupa kâr theuhah kan chhûngte chu eng chena inrawlh turin nge kan duh?

Note: He thu hi kum 2008 October, Zoram Danial Pawl Chhantu inkhawmpui-ah Thalai Inkhawmah ka chhiar chhuak a ni.
He thu ziak tur hian lehkhabu engemaw zât chu ka râwn ve a. Amarawhchu a phêk hi a laklawh deuh avangin ka lehkhabu rawnte hming chu ka tarlang ta lo mai a ni.













    


































































Comments

Popular posts from this blog

KA LO TAWN VE - REMRUATI

TUNLAI KHAWVEL HMASAWNNA LEH KRISTIAN THALAITE.

A LOVE STORY