KA LO TAWN VE - SIPAI LEH CIVIL INTIBUAINA

            Kum 1988 March 30, Nilaini khan Aizawlah hian Assam Rifle leh Mizo ṭhalaite chu kan inep mup mai a nih kha. Thil awmzia hriat duhin kei pawh Zodin Square-ah ka va kal ve a. Mipui kan tam ngei mai. A hma zan khan Assam Rifles sipai ṭhenkhat leh Mizo tlangval intihbuaina-ah silai a puak a, Mizo tlangval an thi a. Hliam an awm nual bawk. Mipui thinrimin a tukah Assam Rifles Camp chu kan hual mup mai a. Thaw a pik khawp mai.

            Mipui zingah chuan electric ban aṭanga thu lo han sawi ta lauh lauh te, zu rui ding hlei thei lo au au ringawt mai te, thupui intifun fahrana rorel lo tum tlat te kan kat nuk mai. Assam Rifles lam chu an camp-ah chuan posi lain a ṭhen an ṭhingṭhi a, a ṭhen an bawk a. Mipui thinurin kan han chim huk palha thiltih dan tur an rel fel tawh ni awm tak a ni. Lammual gate-pui chu an kalh a. A bul lawka anmahni luh chhuahna gate bik erawh chu kalh lovin sipai engemaw zatin silai nen an veng a. Mipui zinga a pawr deuhho chuan chu gate chu an va sawi leh lawp lawp ṭhin.

            Chutia mipui kan zik hulh hulh lai leh thunun hleih theih loh khawpa kan au vel lai chuan Aizawl DC chu thil awmzia sawi tumin mipui zingah chuan a rawn kal a. Traffic police dinnaa lawn chhovin mipui chu ngawi turin a han ngen a. Mahse mipui thinur chuan an lo au nuaih nuaih a. Engmah a sawi thei lo. Pa pakhat, la valai ang reng tak chuan eng tin emaw tak hian DC thusawi tur chu a han au va. Ani thinur chuan chu pa lam chu kawkin, “Police-ho kha, khu pa khu zu man teh u,” tiin a han au ṭhat ṭhat a. Mahse chu pa chu mipui karah chuan a pil bo leh daih si a, police-ho pawh chuan man ta’nge an ti lo. DC beidawng chu a dinna aṭang chuan a lo chhuk a, a kal sawn ta daih mai a. A ngai ang chiahin boruak chu a rit leh ta hle mai a ni.

            Sawrkar lam aṭangin thu thar hriat tur a awm lo va; a sipai lam aṭang pawhin engmah thil thar a awm lo. Han hawi chho ila tlangah chuan inring takin an ṭhu ther fur a. Kawng sira an temple chu silai kengin an din hual khup bawk. A dep kaitu awm se boruak chu engemaw hlekah alh hluai thei a ni.

            Ka thlen aṭanga darkar hnih vel ka awm hnu-ah pawh boruak danglam engmah a thlen loh avang leh thleng thar awm pawha a lan loh avangin ka dinna aṭang chuan ka kal sawn a, hmar lam AR gate bulah eng tin nge mi an awm ve tih hriat tumin ka kal ta a. Chutia ka kal phei chu an Hindu temple bul, tuna two wheeler park-na zawn ka thlen chhoh dawn hian ka hmaa kal tlangval zu rui panga paruk vel tur hian Hindu temple chu lungin an vawm ta a. Eng tin pawhin thinur ila an sakhaw hmun khawihsak kher chu ṭhaa ka hriat loh avangin pawi ka tikher mai. Mahse chung tlangval rui tak takte chu kei aia upa deuh ṭhiau an nih hmel a, keia khap chi rual niin ka hre lo. Tlangval ṭhenkhatin lung an chelek takah chuan a boruak chu a sang leh zual a. Tin, an au vak vak bawk a, chu chuan boruak chu a tisang lehzual niin a lang.

            Thawk leh khatah silai a rawn puak zawt zawt a. Ka hma amite chu an rawn tlan phei huk a. Ka vei lama Hindu temple vengtu sipaiho chuan kan lu chung zawnah hian silai an rawn kap ving ta fur fur mai a. Kan ding lam kawng ko chu a khu sat sat tih leh silai hmet puaktute chuan min kah fuh an tum lo tihte chu chu second hnih khat lekah chuan ka hre thei a ni. Kan hmuh phak chiah loh kawngpui aṭang chuan mipui chu an rawn tlanchhe phei ta huk mai a. Kei chu kawng sirah a ngaihna hre lovin ka lo ding ringawt a. Hetia ka tlanchhiat ve mai lohna chhan chu kan lu chunga silai rawn hmet puaktute khan min kah fuh an tum lo ema ka hriat vang chauh a ni. Kan inhnaihzia te, kan inhmuh chianzia te leh an silaimu kal dan te ka enin min kah fuh tuma silai hmet puak an ni lo tih kha ka hre chiang em a ni ber. [Ka diary-a ka chhinchhiah danin hetia silai a rik hi dar 11:30 a ni]

            Mipui nawlpuiin min liamsan tak duakah chuan ka hlau thar veleh ta a. Chutah, AR Canteen zawn, kan va hmuh phak ve si loha mite chu tlang atangin an rawn kap fuh tihte chu a rawn tlanchhe hnuhnung lam au vel aṭang chuan ka hre ta a. Tichuan bak lekin mipui hnungah chuan ka tlanchhe ve ta a ni.

            Chutia mipui hnung lama ka han tlanchhe ve leh hnuhnawh chuan traffic police dinna hi ka zu thleng ṭep tawh a. Ka han hawikir zeuh chuan ka hnung fea hmeichhe naupang pakhat hamhaih tlanchhiat ngaihna hre lo mangang fe mai chu ka han hmu hlauh mai a. Chutihlai chuan silai a la ri tuarh tuarh a. Tlan kir lehin chu hmeichhe naupang chu a banah ka han man a, tuna Solomon Cave awmna lam pan hian ka tlanpui ta vak mai a. Mahse silai a la rik reng avang leh kan tlan dun chu kan lan chian em avangin thui pawh chu thlenpui hman lovin kawngah chuan ka bawk thlawp a. Hmeichhe naupang chu ka kuai thlu a, chhak lam ko phen tur chuan kan vak phei a, kopang bulah chuan kan bawk dun ta ran mai a ni. Hetia hmeichhe naupang nen kan inbuaipui lai hian mipui nawlpui chu an reh duk tawh a. Keini pahnih chu kan biru ve hman ta lo a ni ber.

            Chung hun lai chuan tuna mihring kalna tur overbridge hi a la awm lo va. Keini pahnih bawk dun chu kan chhak tlanga Assam Riffles silai hmet puak mekte chuan min hmu chiang ngang mai a. Duh se chu min phin darh vek thei ang. Mahse min kah fuh kha an tum tawh lo hrim hrim a, kan him chauh niin ka hria. Kawngpuiah chuan police pawh an bawk fur hlawm a. An zinga vai pakhat phei chu IPS a ni tih ka han hre chiang hle a. A bula officer bawk ve chu tu nge a nih a, eng ang taka lal nge a nih ang ka han hre thiam chiah lo.

            Silai a rawn ri leh dawt dawt a. Kan chhak lawk in chhung dung pawh tling lo tura IPS officer bawk lai chu a rawn ding chhuak a, ban phar chungin kan chhak lama sipaiho chu rawn kap tawh lo turin a han au vak vak a. Chutih lai chuan kan bula Mizo policeman pakhat thin thawk chu a tho lawk a, a pistol pai lai chu phawiin sipaiho chu han kah a tum ve ta mai a. Chu veleh vai police officer pakhat hian chu Mizo pa pistol ken lai chu a rawn mansak a, an han inchai deuh nawk nawk a. A lal zawk na na na chuan a pistol chu a chhuhsak a, boruak ṭang lutuk tur chu a veng hman hram a ni. IPS officer ban phar vang kha nge ni chu ka han hre pha hauh lo va, chhak lama silai puak tuarh tuarh chu a reh ta duk mai a. Din chhuah mai ngam erawh chu harsa tak a la ni.

            Zodin Cinema hall luh thlakna bul kawngsirah chuan raipuar pakhat an palthluk chu a let reng a. A na ti chu a rum ham ham bawk a. Chu pawh chu buaipui ngam kan awm lo emaw ni, chutiang chuan a mu deuh reng niin ka hre ta. Ka hmeichhe naupang buaipui nen chuan kan la bawk reng a. Boruak pawh a la hrehawm khawp mai.

            Chutia che ngam lova kan lo awm reng lai chuan Zodin Cinema hall chhak kawngah chuan library hlui lam atang hian mi pakhat civil thuam inbel hi a rawn phei ngauh ngauh a. A rawn hnai zel a, kan bul a rawn thlen chuan ka lo ding ngam tawh a. Chu pa chu tu dang ni lovin kan khaw tlangval U Hminghlua a lo ni reng mai a (U Hminghlua chu keia upa daih a ni a. Kei chu a chhang thumna vel ka ni). Ani chuan min hmu chu mak hi a tikhawp mai a. “Ka rawn kal tlang phei a, mi an reh khawp mai. Sipaiin an mi kah pakhat chu an camp-ah an hnuk lut a. Tirawh i va la chhuak ang,” a ti ta heu mai a. Mahni lo maha hlauh rilruk naka lai chuan; ka huphurh kher mai. Ka hnial ngam si lo.

            Tichuan Lammual luhna gate hmar lam zawk pan chuan kan inzui phei ta a. Mi an la chhuak ngam lo va, a reh phei duk mai. Sipai canteen gate va thlen phei hma, Zodin lama kual letna lai bawr velah chuan thisen a lo luang zeih zuih a. A piah deuh, tuna sachek leh chemte ilo vel an zawrhna zawnah sawn thisen a lo luang deuh nual bawk a. Kan kal zel a, AR gate chu kan va thleng ta a. Sipaiho chuan posi an lo la la ṭhup mai si a, kei chu ka zam khawp mai. Min hruaitu a zam lo em mai a, chu chuan min thlamuan deuh. Gate-ah chuan min lo tiding ta ngei a. U Hminghlua chuan eng nge a sawi ka hre ve chiah lo; min luhtir ve mai. Tukhum hik deuh mam mam chungin Mizo pa pakhat an kahhliam an muttirna MI Room chu kan zu thleng a.

            Hliam tuara chu khumah hian an lo mut a. Midang an awm ve awm pawh ka hre lo. A ngalah an kap tlang a lo ni. A tuarchhel hle a ni ang; ka hmuh lai chuan na tiawmin a awm miah lo. A chanchin kan han zawt vel a. Kan khua Thingsulthliah aṭanga chhim lam kilometer 13 vela hla, Tlungvel khaw pa a lo ni a.

            Chutia an camp va luh takah chuan sipaiho chu an lo fel khawp mai a. He pa hi helicopter-in state pawn lamah phurh kan tum an ti ni tain ka hria. Min hruaitu U Hminghlua chuan ka bulah chuan, “Zawn chhuah luih kan tum dawn nia. Anni enkawl tur a ni lo reng reng. Mizo ngeiin kan enkawl tur a ni,” a ti ni ta mai hian ka hria a. Tichuan inzawnna lo awmsa-ah chuan kan mi hliam pa chu kan muttir a, kan zawn chhuak ta daih mai a. Sipaiho pawh chuan min en liam ve ta mai mai a ni.

            Gate pawn kan han thleng chu mi an lo dak chhuak ngam ṭan tawh a. Bungkawn kan thlen dawn phei chuan mi an tam tawh khawp mai. Chutia kan pahniha mihring hliam tuar kan zawn chhuak dun chu maktih hmel zet zeta min lo en an tam ngei mai. Tichuan damdawi inah kan han zawn lut a. Eng tin nge a awm zel pawh ka hre zui tawh lo va, ngaihtuah zui emaw, tlawh zui zel emaw pawh ka ngaihtuah pha lo a nih chu. A nachang ka hre pha tawh lo hrim hrim. Khatih lai khan kum 21-na ka hmang mek a, ka la naupang deuh a ni ber mai.

            He thil thleng hi ka damchhunga ka theihnghilh hauh tawh loh tur a ni a, ka tan chuan a hlu ve a ni. Hmeichhe naupang ka buaipui kha tu nge a nih ka hre zui tawh lo va, sipai camp aṭanga kan zawn chhuah Tlungvel pa pawh kha tu nge a nih ka hre zui ta lo. A hnu fea a chanchin ka zawh chuan a chunga thil thleng kha a lo la hre chiang hle tih chu mi ka aṭangin ka hre thei.