Zinkawng Hrehawm

Kum 1994 October thla tawp lam kha a ni; Pune khawpui hmar lam college lar tak, Spicer Memorial College khelmualah African mihang ngal ria pui pui leh Mizo team ten football kan khel a. Kei, a football thiam lo em em leh khel ngai mang lo chuan vanduaithlak takin ka banrek dinglam ruh hi ka tina ta a. Ka tihnat dan chiah pawh ka hre lo. Kan inkhel zo kha a na ta riau mai a. A tir chuan tui lumin kan dep a, a dam ve mai dawn emaw kan ti. Na lutuk ni si lo, awm nuam lo tawk hian a na reng mai a. Tui lum chuan kan dep a, ruhna damdawi nia kan hriat eng engemaw chu kan han hnawih ve zen bawk a. A sawt thei hauh lo. Dama hnêkin a zual zel mai si a, tichuan hreh tak chunga doctor pan mai ṭhain kan hre ta a ni.

Damdawi ina kan va x-ray chuan a ruh a khi a lo ni. Ka ban chu an cher khawng a, ka awrh lo thei ta lo. Ka class kalna a hlat bakah lehkha hrim hrim ka ziak thei ta lo va. Chuvang chuan kum 1994 Christmas chu Mizoram lamah tum loh deuhin ka han hmang ta a ni.

Christmas chu hlim takin kan chhungkua chuan kan hmang ho va. Ka ban tuamna pawh kan phelh a. Mahse ka la hmang ngam meuh lo. Kum thar zawh veleh Pune lama liam thla leh turin Guwahati ka pan nghal a. Guawahati rel station chu ka zu thleng a, tlai dar 4:30-a Dadar Guwahati express chhuak tur ka la nang hman chiah a ni. Current ticket lakna pawh an lo hawng chiah a. Chumi zana chhuak nghal tur chuan current ticket chu ka la ve ta nghal a.

Hemi ṭuma Bombay lam ka pan hian thurualpui ka nei lo. A dik tak chuan vairamah hian keimahin ka tei zing ve a, ka zam bik lo a ni. A kal chhuah hma minute 20 vel a la awm tihah general compartment lam chu ka pan ta a. Mizo dang kal ve tur pawh ka hmu nual a. Anni chuan reservation an lo nei fel thlap a. Reservation ticket ka neih loh thu chu ka sawi duh bik lo. “Khawi compartment-ah nge i chuan dawn?” an tih pawhin ‘He lamah” ti ringawtin ka chhang a. A dik tak chuan an zinga beh ve mai chu ka chak rilru khawp a. Mahse mi reservation va tihbuai kha inthlahrunawm ka tih bakah mahnia han tei hran ve hrim hrim kha ka chak bawk a, tichuan general compartment-ah chuan ka inhnawh lut ve ta a ni.

General compartment-a ka lut chu a lo ruak huai mai a. “Heti a nih chuan Bombay thleng pawhin a hrehawm dawn loh hi,” ka ti rilru nauh nauh a. Ka ṭhutna ep chiahah chuan Mahindra company-a an hotu pakhat, hmanhmawh taka lo kal, reservation ticket chang hman bik lo hi a awm a. Sap tawng lah chu a nal kher lehnghal. Kan han inchibai chu ka tlangnel phah sawt mai. Assam rama Mahindra jeep agent-ho a tlawh kual thu leh a hmanhmawh thut avanga loh theih lohnaa kal ve mai a nih thu te a sawi a. A sap tawng thiam dan atang chuan a dik hmel viau naa a vai incheina thawmhnaw tenghneng lutuk chuan a thusawi chu awih tur nge awih loh tur hriat thiam a tiharsa hle.

Rêl chu mak tak maiin a hun dik takah a che chhuak ve tlat mai! Hei hi India ram ka kal kual ve tawhnaah chuan thil vang tak niin ka hria. Kan chuanna compartment-ah chuan mi sawmhnih emaw chauh kan chuang a. A thawl nuam khawp mai. Ka bula ka vai hmelhriat thar nen chuan tukverhah dak chhuakin rêl kawng bul vela in chhe tawp tak tak te, mihring vei huai huai te leh sava rual thlawk nuaih nuaih te chu eng engemaw thukhawchang sawi pahin kan thlir dun a. Guwahati station kan chhuahsan hnu rei lo tê-ah Brahmaputra lui thlen hma lawk Kamakhya-ah rei lo tê kan ding zawk a. Chuta tanga kan chhuak leh chu ding muang eih lovin kantlan zankhua ta ṭhak mai a ni.

Zan dar riat velah chaw kan ei a. Ka ei tui lutuk lo naa puar khawp chu a ni e. Kan chaw ei kham chu tihtur dang a awm tawh lo bawk bakah sawi tur tehchiam kan hriat tawh loh avangin mut zai kan rel ta a ni. Phairam mah ni se January thla a ni a, a vawt ve vur tho mai. Zana sin lum tur engmah ka lo keng si lo va. Puanhlap pakhat sinin bag ka lukham a, mut zai relin kan ngawi ta ṭhap mai a ni.

Zingah ka harh hma hle a. Dar 6:45 chiah a ni. Pawn lam thlir tuma ka han inbeng kang chu ka mutna bulah chuan vai lu hlir mai hi a lo khat ta hmur mai a. A hawia han hawi chhuahna khua hi a kaw ta lo reng reng mai le. Mihring chu zozai chu eng tik laia rawn lut nge an nih ka hre lo. Kan chuanna compartment-ah chuan a khah hian an khat tup ringawt mai a ni.  Khawilai nge kan thlen tawh hriat a chakawm hle naa a hawi chhuah theih si loh. Ka bul vela mite chu khawi khua nge kan thlen tawh tih ka han zawt a. Katihar khua a lo ni. Katihar khua hi hmun ralmuang lo ber pawla sawi kha a ni ṭhin a. A hmâ kum, 1994 February 4 (Zirtawpni)-a Bombay atanga U Kaia (tuna USA-a awm ta) nen kan haw chhoh pawh khan he khua-ah hian darkar 12 zet ka ding a. Chutia kan din lai chuan station atangin thu an rawn puang a. Vaiho min hrilh danin an misual an tam a, a hlauhawm, fimkhur tur tiin an au a lo ni-awm e. Tun ṭum erawh hi chuan kan chuanna chu a tawt ta lutuk a, hlauh pawh kan sawi hman lo a ni ber mai.

Ka zun a chhuak hle a, ka ril a ṭam em em bawk. Mahse han vah sawnna tur khua a kaw si lo. Mi ṭhenkhat chu mi lu chung lamah eng tin tin emawni an ban kual phei a, an va inthiar ve mai bawk a. Kei erawh chu ka ban dinglam la hmang thei hek lo i, ka ṭhutna ngaiah chuan ka ṭhu ngat ngat mai a ni. Katiharah hian minute 55 kan ding a. Dar 7:45-ah chiah kan chuanna rêl chu a che tan a. Khua kan pel fel chauh tihah rei lo te a ding leh a. Chutia a han ding ta chu ka bul vela mite chu an ri ta luih luih mai a. Naupang lamin aia upate hlau hek suh – upa lamin upa ka ni e ti hek suh, an ri ta luih luih mai a ni. Kei chu chung lam seat-a ṭhu ka nih vang leh hmel danglam deuh pu ka nih avangin min tibuai ve vak lo va. Anmahni chu an innam sawk sawk a, an inkawk sawk sawk bawk a; bengchheng tak an ni. An ṭawng ka thiam lo va, eng nge an inhauhna ṭawngkam chiah chu ka hre lo – ṭawngkam bawlhhlawh tak takte pawh an hmang niin a lang.

Khaw te reuh te pakhata kan din lai chuan putar kum 70-80 mi vel tur hi thawmhnaw hlui bal zet leh ṭawp zet tawh inthuama kawmawl hlui uk khak tawh keng hian a rawn inrawlh ṭawk ṭawk a. Chu pa chu a hmain ka hmu lo va, chhuk tuma pindan lehlam atanga rawn phei nge a nih chu khaw te reuh te atanga lo chuang ve ka hre lo. A bula mipa tleirawl pakhat chuan a lo nam sawk sawk mai a. Zahpahna nei lo lek hian a hau phiarh phiarh bawk a. Tlukna tur leh han pai chawn chawnna tur hmun awl a awm lo va, a nam tlu lo chauh a ni. Midang pawh chuan chhan an tum chuang reng reng lo. Chumi ṭum chuan vai hnam hnuaihnung zawkte mize chhiatzia hmu chiang hlein ka inhria a ni. Mizoram chu ni se kha putar chak lo leh rethei tak mai kha mi tinin a tawt tawtin kawng an lo kian ang a, a bul vela nula leh tlangvalte chuan ṭhutna an lo kian sang sang ang.

Chu putar chu ka khawngaih hle. Ka ṭhutna chu han kian ngawt dawn ila a rawn lawn thei chuang dawn lo va. Chu bakah chhuk tur nge a nih lo lawn thar ka hre si lo. Tin, anmahni vaihovin an zah lohzia leh an khawngaih lohzia ka hmuh chuan ka rilru ka tikhauh a. Eng nge a hnampui ngeite pawhin thutna ken chu sawi loh, an nam sawk sawk duh a ni a, ka ti ve deuh a ni. Hemi tuma vaiho inhau nuaih nuaih leh bengchheng chel chul hi vawk rilṭam chaw ngen nen ka tehkhin deuh ber a ni.

Ke takngial pawh a chet hleih theih loh a ni ber e. Ni a rei duhin darkar khawt pawh ninawm tak a ni. Dar 11:30-ah Barauni kan thleng a. Zing zun chhuak pawh la zung thei lo ka ni a, ip a har tawh khawp mai. Ei leh in lam te phei chu tihngaihna a awm lo reng reng a, ril pawh a ṭam tawh hle a ni. Barauni-ah hian an chhuk thawl deuh hawk a. Thawl deuh hawk ti ila, la tawt mep mep tak a ni. Putar khawngaihthlak tak pawh kha a chhuk ta niin ka hria, ka hmu zui ta lo.

Guwahati atanga ka chuanpui Mahindra company agent intipa chu ka bungrua mi lo ensak turin ka chah a. Zing zunchhuak zung turin chhun dar 12:00 pelh hretah harsa tak chung inthiarna hmun chu ka va thleng phei ve hram a. Pâwna vah chhuah a, engemaw ei ve pawh ka chak hle naa ka ban ding lam a nat tlat avangin rêl chu kal thut se emaw, a la tawt ropui si a, lawn leh harsa dawnin ka hre si a, ka chhuak ngam lo. Theihtawp tak meuh meuh chhuaha inhnawh lui ve ṭang ṭangin thlantui nen ka ṭhutna chu ka thleng phei ve leh hram a. Ka ban na chu a na zual deuh lehnghal. Ka ṭhutna hmun ka va thleng leh chu a hma aiin a lo tawt fê tawh bawk.

Dar 12:20-ah Barauni kan chhuahsan leh a. Kan kaldan chin hi a darkar leh minute nen lama chhinchhiah ka duh si a, thei leh thei lovin ka kut veilam chuan ka ban ding lamah te ka ziak zel a. Ipte chhunga ka lehkhabu kawm leh remchang dangahte ka ziak zel bawk a. Rêl a kal che reng si a, vei lam hmang thiam lo mi ka ni bawk nen – ka thil ziah chu chhiar a harsa thei khawp mai.

Ni dang ang bawkin Barauni atanga kan chhuak chu kan tlan zawi ta hle mai a. Din leh kal a fawm a ni ringawt. Dar 1:05-ah Ganges kantu lei kan zawh a. Ka chhinchhiah danin Ganges lei hi second 170 chiah kan zawh a ni. Kan chuanna rel tlan chak dan azirin a danglam nasa thei hle ang. Stop watch a awm lo va, a dik chiah lo mai thei a ni.

Dar 3:30-ah Patna kan thleng a. Rêla Patna khawpui tlan pel tawh ṭhinte chuan Bihar state danglamzia leh sualzia chu in hre theuh awm e. Patna-ah hian han chhuah lawk a, engemaw va ei pawh ka duh tawh hle; a theih ngang si loh. Thil zuarho takngial pawh an rawn lut thei lo a nih chu! A tawt sa tawh tehlul nen, Patna atanga dar 4:10-a kan chhuah leh chuan chet sawn chu sawi loh, kut leh ke pawh kan che hlei thei tawh lo a ni ber mai. Barauni-a thei leh thei lova ka zun zawk bak kha chu awmna ngaiah che sawn thei miah lovin kan ṭhu leh ta ngar ngar mai a. Engmah a ei theih bawk si loh; ka rilṭamzia chu pui tak a ni.

Tukverh bula mite chuan eng engemaw chu an han ei ve bawk naa an ni pawh chuan an ei tur lek velna hmun awl an nei chuang lo va, an duh ang chuan an ei thei bik lo. Seat pangngai, mi pathum thutna turah mi pariatte an thu a. Seat leh seat inkarah an ding khat tlat a. Hetia an ding khat tlat, han tih hian a la sawifiah tawk lo. Buara chhunga thil leng lo hnawh luih ang tlata tawt a ni. Hemi ṭum hian nilengin tuisik far khat pawh ka lem lo a nih chu!

Patna atanga kan chhuak hi mawng a khamin kete chu a na ṭhum tawh a. Ril a ṭam tawh bawk si a, ka chau hle a ni. A hma angin thei leh thei lova thil chhinchhiah pawh ka ti hlei thei ta lo a ni ber e. Kan chuan tirha ka kawm ber Mahindra company agent nen pawh khan kan inbe thei tawh bik lo. Thawmhnaw ven ngai nen, muhil ṭha ngam bawk si lovin ka ṭhu ngawi ta ran mai a. Reservation chang Mizo dang kal veho kha ka ngai vawng vawng mai a ni.

Sana ka en zing ngei mai. Hunte chu kal muang hlein ka hria a. Darkar khat te chu rei ka tiin ka ning em em mai a ni. Dar sarih, dar riat, dar kua a ri chho va. Dar kua a pelh meuh chuan tlemin thawm bengchheng pawh a ziaawm ta. Dar 11:00 a pelh hnu phei chuan kan reh ta ṭhap mai. A tawt em avangin tumah kan muzal thei bik lo. Mahni dinna hmuna bu ngawih ngawih erawh hmuh tur an awm zut thung. Dar 12:00 rik lai ka hre leh a, a bak chu ka hre mumal ta bik lo.

Ka muhil meuh lo niin ka hria. Tlemin kan tawt lutuk pawh kha a lo zia-awm ta a. Thil pawh ka chhinchhiah leh thei ta e. Zing dar 3:05-ah Madhya Pradesh-a Satna khua kan thleng a. Rei lo te kan ding zawk a. Dar 6:33-ah chiah Jabalpur kan thleng thla a. Kan ding reng ang a, thil eng engemaw te pawh kan ei dawn emaw kan ti chu minute 15 emaw chauh kan ding a, kan kal leh ta mai. Kan tawt zualpui a reh ta bawka khua pawh a hawi theih ta deuh e. Dar 7:20-ah Narmada lui kan thleng a. Dar 10:5-ah Tawa lui kan kan leh bawk. Chawhma dar 10:30-ah Itarsi kan thleng a. Dar 10:55-ah kan chhuahsan leh. Chawhnu dar 3:35-ah Tapti lui kan kal kai a. Dar 3:45-ah Bushuwal kan thleng a. Kan chawl rei lo. Thil ei tur a awm si lo va, rilṭamin kan thu tlawk tlawk mai a ni.

Hetih lai hi chuan kan tawt lutuk pawh kha a zia-awm leh ta hret bawk. Khua kan lut khat ta hle mai. Kan tlanna chu thlaler chanve an tih ang deuh hi a ni a. Khua pawh a hawi theih ta deuh a. A hma nia tukverh pawh dak chhuak eih thei lo khan tukverh bul pawh ka chang ve ta hram e. Khaw hawi a nuam duh ngei mai. Ral khat hla taka tlang kawlh vel vul leh lungpui tohlawt ko ber bur te, phaizawl hmun remchang laia vaiho thlawhhma hring dep dup te, rêl kawng hnaia teak thing lian vak lo ding seng sung te leh thingtlang khaw te reuh tê tê lo inhung ve fir fer te chu hmuhnawm ti takin ka thlir dauh dauh a. Heng lai ram hi ka vawikhat kalna a ni bik lo naa hmuhnawm hi ka ti tawp thei lo a ni ber mai. Ka lung a leng hle bawk.

Maharashtra state kan thleng ta. Leilung awm dan pawh a lo danglam hret hret a. Tlangram kan lut ta. Kei chu a hawkdak chi hi ka ni bawk a, hmuhnawm tihtur ka ngah thei khawp mai. Nakinah chuan phaizawl zau deuh hi kan thleng leh ta a. Ral hla fê-ah chuan khawpui mawi hmel tak leh nawm hmel tak hi a lo awm a. Ni dangah pawh he khua hi ka hmu ṭhin a. Khaw tlawh chakawm tak niin ka hre thin; a hming phei chu ka hre hlei lo va. Kan hma lamah chuan ni tla tur chu a eng sut mai a. Khua a tiharin lung a tileng ngei mai. Kan veilam sir phaizawl lai takah chuan tlang sang ang reng tak mai hi a ding luah a. Chu tlangchipah chuan lungpui lian em em mai hi kutzungpui pian ang deuh hian a ding luah bawk a. Chu mawlh chu hmuhnawm ka ti thin. Thlalakna ka nei ve zo si lo va, ui tak chungin ka thlir liam vawng vawng mai a ni.

Khua a rawn thim leh ta. Eitur zuar reng reng an awm lo. Kan awmna chu sawi tawh ang khan general compartment a ni a. A duh duh an luh chhuah mai mai avangin kan tawt thei hle a. Mahse Madhya Pradesh thlang lam leh Maharashtra state atang chuan kan thawl ta viau mai a. Hah a dam khawp mai. Amarawhchu kan chuanna rel chu a ding ngai si lo va, engmah kan ei lo tluan dawn a ang ta hle a ni.

Zan dar 12:00-ah Kalyan Junction kan thleng a. Bombay tlang thla peih lovin ka chhuk a. Madras kal tur Bombay Mail-ah chuang lehin dar 3:55-ah Pune kan thleng a. Kan in luah atanga hnai te Kirkee station-ah chuan minute nga emaw lek a ding dawn tih min hrilh a. Min hrilh ang ngei chuan Kirkee-ah chuan a ding dat a. Hmanhmawh fahranin ka chhuk a, khaw en laia mihring an tam theih vei nen a lo reh ruih mai. Tichuan dam takin kan in luah chhe te, thla khata cheng zathum man, pindan pakhat chauh awmna chu ka thleng ta a ni. Kan in luahah hian rei lo te ka muhil a. Khawvar veleh kan piah lawk kilometer hnih pawh tling mang lo tur Spicer College lam chu ka pan nghal a. Hlim takin Pune thlen thlak thuai thuai mi tichaktu nen chuan kan va inhmu ta a. Ka zinkawng hrehawm zawng zawng pawh kha ka theihnghilh leh ta vek mai ni berin ka hria. Chaw tui tak min lo buatsaihsak a, thlen man a awm ngei mai.Δ◊

Thu Belh:

Kum 1996 December thla, Christmas dawn têp khan Mumbai atanga Kolkata inkar rêlah ka chuang a. Chumi tum pawh chuan a tâwt ngei mai. Seat ka chang ve si lo va, waiting list hnuhnung pawl ka ni nen, a retheih thlâk khawp mai. Zun in bulah suitcase pakhat nen tanhmun ka siam a. A tir chuan kan tawt vak dawn loh hi tiin suit case chunga thu chung chuan ka zai vei hlarh hlarh a. Mahse kan din apiangin an rawn luh belh zeuh zeuh a, a tawt hret hret a, nakinah phei chuan thut theih pawh a ni ta lo va. Kan ding ta thuau mai a ni.

A tawt zual lai tak tak phei chuan vai pakhat nen awm insi chaiha inhmachhawnin kan ding a. Kan koki ve ve-ah kan dak chhuak ve ve a ni. A nuih kha a za ve khawp a. A nui a nui ve mai. Tihngaihna a awm si lo va, kan tuar tlawk tlawk mai a ni. Zanah a thawl deuh dawn emaw kan ti a, mahse a ni chuang lo; a tawt tulh tulh emaw tih tur a ni.

Mahse a lehlamah chuan ka chuanpuite kha an fel ngawt mai. Vai hlang zingah Mizo tlangval pakhat ka inzep a nia, min duat ang reng phian a. Ka thawmhnawte chu a bo min hlauhpui em em a, min enkawlsak tlat zu nia. Chhuah ka duh pawhin ‘kan lo veng mai ang’ an tithei zel a. Ngaihtha takin ka chhuahsan hmiah hmiah mai a ni. An eitur neih ang ang kha kan ei ho va. Min hrai mu ang a, min rawk mai ang tia hlauh nachang pawh ka hre lo.◊