Lungawi Lohna Khawvel

Tukverh bul dawhkan aṭanga lang thei ram, tlangpang awih vit vet leh kham rang bi be, mual te reuh tê tê inkham kawi nik nekte ka hmuh chuan he khawvel hun ka hman ve tawha lungawina, lawmna leh hlimnain hmun a luah tlêmzia min hmuhtir a. Hla phuahtu pakhatin, “Lungawina reng reng a awm lo; Damlai khawvel hi zawng,” a tih kha a lo dik takzet a ni; hnial tur a awm lo.

A ni tak a, khawvel hmêl kan hmuh tirh, nausên hnute tui hne lai, chaw barh ngâi, puak ngâi leh kaih ngâi kan nihlâi aṭangin lungawi lohna hian mihrng nunah hmun a luah nghal a. A dik chauh phei chuan nausên reng reng chu an pian hlim, nû pum chhûng aṭanga an chhuah rualin an rawn ṭap chhuak vek a; an nui chhuak ngai lo. Hei hian mihring nungchang leh mizia, nunphung hrim hrim hi thui tak a rawn hril nghal a ni. Tichuan, nû hnutê hnêin, puak leh kaih min fâwm a. Anmahni-ah kan innghat pumhlum tawp mai a ni.

Naupan lâia nu leh pate kan rin ṭhinzia leh anmahnia kan innghah pumhlumzia kha puitlin hnu hian a zuk hriat fiah hleih theih leh tawh loh zawk hial a ni. Kan nu leh pate chu sual thei, thi thei, dawt sawi theiah kan ngai lo va. Hlauh nei leh ngam loh nei pawhin kan ring lo. Thlipui, rial leh ruahpui vanawn, kâwlphê leh khawpui ri dur dur kârah pawh ka nu leh pate bula ka awm chuan hlauhawm a awm ngai lo va, ka thla a muang ṭhin. Khang hun laite kha hmanlai an chang ta.

Chung hun lai, nu leh pate ring ringawta kan awm lai pawh chuan len ve thuai thuai a, duh duh huna khawlai lên ve leh nula rim ve te kha kan châk em em ṭhin. Kan khawvel hmante a la zimin kan mitte a la vâr chiang lo va; chuti chung chuan lungawi lohna khawvel a nih miau avangin kan dinhmun tawn mêkah chuan lungawi harsa kan ti a. Lungawina tur dang dapin kan dinhmun pangngaiah chuan vuina kan zawng a. Mahni dinhmuna lungawi lo chuan ṭhenawm khawvengte leh ṭhiante aṭangin lungawina tur châk kan dap khawm a. A hmuh lah kan hmu tam. |hiante kawr thar neihah kan lungawi lo va, û te motor lem rawng danglam deuh chua keimahni dinhmunah lungawi harsa min tihtir bawk. Tichuan nuarin kan ngen ṭhin.

Tin, heti hi a ni a, hun lo inher danglam zel leh kum thar zel chuan tleirawl dinhmunah min han hlangkai a. Mahni inchhung khura hmangaihna leh thisen inzawmna avanga hmangaihna lo piang chauh chuan kan thinlung rilṭam chu puar khawp min pe ta lo va. Ni danga kan rin em em, sual thei lo, fel ber, fing ber leh thil tithei ber nia kan hriat kan nu leh pate enkawlna chu ṭhing kan ti ṭan a. Nu te ṭanga bei reng ṭhin khan mut hran kan han duh ve ṭan ta bawk a. Mahni in chhûng ngei pawh a chêp ṭan ta. He dinhmun thar, naupang chhia tak tak kan nih laia thlen ve kan châk em em lungawina tlangchhip zawng mi thlen chuang lo ve. Kan kum a tam dan ang zelin buaina leh harsatnain min chim tam mai a lo ni. He tleirawl chhuah hlim hun inthlâk chhovah hian naupang ṭhenkhat chuan sikul tlan bo te, mahni in aṭanga riah chhuah ve hrim hrim te, mei zial zûk rûk te, mahni rualpui tleirawl ngaihzawn te an ṭan a. Kan hmaa duhthlanna tur kawng pêng thlur sung mai chuan mahni dinhmun pangngai sitna te, hmasawn duhna te, danglam deuh taka khawsak châkna te min neihtir ṭhin.

Hetih hun lai hian rilru-ah laina hnai pawh ni lo, nidanga kan thlir liam ve mai mai kan rualpui hmeichheho chu tihdanglama an lo awm ve tâk avangin kan melh no ṭan a. An zinga ṭhenkhat phei chuan rilru zawng zawng lain rangkachak no naran ai pawhin an lo hlu ta em em mai a ni. Chutih lai, tleirawl ngaihzawna inngaihzawng kan neih ṭan lai hian rilru-ah thil ni thei lo pui pui kan sam a. Duhthusam puarpawleng, suangtuahna khawvelah hun tam zawk kan hmang hial awm e. Hmeichhe tleirawl ṭhenkhat phei chuan kan rilru an la ve takzet a ni. An tel lovin khawvel hi a ṭhing ṭhuap a, a nuam lo va, a thim ruai ṭhin. Sikul kal te pawh a nuam lovin zirlaibute pawh a hne hlui theih. Zirtirtute ṭawng ri leh an au thawmte chu ninawm mai an ni. Heng hun laia kan opposite sex-ten kan rilru an luah tamzia leh kan suangtuah tamzia hi sawi chhuah thiam a har zawk. Ngaihzawng neih a, duhtak te nena awm dun chu khawvel paradise, lehpek awm tawh chuang lo khawpa nuam famkim turah kan ngai a, chumi um chuan a sûr a sa, kawng hrehawm leh bum boh, zah leh sawisep pawh kan dawn zo lo. Mahse chu tleirawl hmangaihna, infatuation chuan ram ropui min thlen zo lo kher mai. Hmangaihna tlângchhip han lawn chhuah a, a tak ram aṭanga hring nun zu thlir meuh chuan khawizû leh hnute tui luanna ram emaw kan tih kha eng ruai a lo ni chuang lo va. Jordan lui ral Kanan ram nuam awzawng min thlen lo; Aigupta salah kan tâng leh hi a ni ringawt mai. Nula hmêl ṭha, en tawh pawha en leh ṭhin ngâi, min han seih chânga min timur ur ur thei, zan mu pawh chhing lova kan dawn ṭhinte lah chu han belh chian tak tak meuh chuan ralkhata lemziak mâwi tak, a hmuna nalh hauh si lo ang chauh te an lo ni a. Lungawina famkim reng reng a awm lo.

Tichuan tlangval puitling niin nupui neih te kan han hun chho ve ṭan ta a. Puitling rilru han put a, kil hrang hrang aṭanga mihring nun han thlir thiam ve deuh takah chuan ‘sawiselbovi’ ni ngeia kan hriat, kan lo kurpui ve ngawih ngawih ṭhinte pawh kha an lo chu-ual lo tih te kan han hre thiam thar bawk a. Chu mai ni lovin keimahni ngei pawh hi mi pangngai ve mai, makpa atana mi nu leh pate han it ngawih ngawih tur kan lo ni bik lo tih te pawh kan hre thiam zel bawk. Kum sawmthum ral han kai meuh chuan nula duhthusam famkim hi Pathianin a siam lo a nih te a rinawm ta rum rum hial mai. Tun hmâa nupui neih châkna leh tu pawh nei ila hlim viau tur leh nuam viau tura kan ngaih ang kha engmah reng reng a lo ni lo. Nupui neih châk lai, la sawi chhuah ngam chiah loh lai dinhmun te kha kan ngai leh hnu-hnawh vel mai mai a ni. Nupui duhthusam neia inngai, ramtiam thleng ta hiala inhriate meuh pawh fate an han nei a, a bul aṭangin engkim an han ṭan ṭha leh a. Fate tana rual-awt reng rengin hun an hmang ṭan leh ta. Fate leikân deuh hun nghâka thlir ṭhinte pawh an fate an han puitlin a, chhangchhiat a han reh meuh chuan an chhangchhiat lai bawk an ngâi lêt leh ṭhin.  Mami te, Mama ten BA, MA an pass hun thlira dingdihlipin khawvel hi an thlir a. Chu an tum ram chiah chu va thleng pawh ni se lungawina famkim chu an hmu chuang lo. Ka nu chuan fapa matric pass thei neih ve a châk em em ṭhin a. Mahse kan unau zinga upa berin matric a han pass meuh chuan khawtlangin hma a lo sawn a, matricpass chu thil ropui tak a lo ni si lo va. A lungawina tak tak chu matric-ah ni lovin BA degree-ah a thlawk hla ta daih mai a ni.

Zirna lamah A, Aw, B kan han ṭan ve dek dek a. “Arpui sen tê,” leh “Khi, khi ka pi a ni lo, mi pi a ni,” tih thu kan chhiar rual ṭhap ṭhap lai chuan sap ṭâwng zir pha pawl thum naupang, “This is Mary’s doll,” ti pha chinte chu kan ngaisang em em a, anmahni ang nih ve theih hun thlirin len ve thuai thuai kan châk a. Pawl sâng zâwk nih châk avang chuan lehkhabute kan han ak tam deuh ringawt a. Iptêa leng mang lo lehkhabu han ah ve ṭan mai te kha kan châk em em ṭhin.

Kum a lo vei a, pâwl thum chu kan han ni ve ta mai a. Pâwl hniam lam nih laia kan awh em em ang kha a lo ni hauh lo mai a. Uniform rawng dang ha middle sikul naupangten min han kal pel zung zung a, keini aiin an han hawisang deuh ngei bawk a. Middle sikul naupang nih ve thuai thuai châkin kan za a, kan thlir a, a kal tawh leh kal mêkte chu kan thik deuh roh bawk. Tichuan, middle sikul chu kan han thleng a, rei lo tê chu kan hlim ve khawp mai. Mahse lungawina leh hlimna tak tak chu a lo awm bik hauh lo. High sikul kal châknain rei lo tê-ah min rawn tur ut ut a. Kan ṭhian pakhat pawhin uniform kekawr dum leh kawr vâr haa high sikul naupang kal vel chu middle sikul tukverh aṭang chuan a han thlir chho va, “Aw, high sikul kal ve tawh ka va châk em!” a ti vawng vawng mai a ni. He thu a sawi laia a aw ki leh a hmêl kha ka la theihnghilh thei lo. Primary sikul kan kal laia middle sikul – lawmna mual emaw kan tih kha a lo ni lo va, a aia sâng high sikul chu kan chhoh thlir a, chil pûtin kan en a, kan awt hle a ni.

Tin, high sikul kan han kai a, engkim mai chu sap ṭawng vek a lo ni tawh a. Mitdel kawng bo ang maiin kan dap ruai a. Zirtirtute kaihhruaina hnuaiah sap ṭawng chu kan ar khaw thim dai a, high sikul chu tum angin a lo nuam bik awzawng si lo. High sikul kan han kal rei deuh hnu phei chuan lungawina famkim, duhthusam ram chuan hmun hla zawkah min thlawh bosan a. Kan khua aṭanga Aizawl college kal leh phaia kalho an rawn haw châng phei chuan kan nula rimnaah an rawn lêng ve ang tih a hlauhawm rum rum hial a ni. Bialnu te venhim nana kan dai theu vete lah chu uniform leh under matric mark-sheet nena phun ngheh chu a lo harsain ṭhenkhat lahin mi rawn ṭhiahsak phêt an tum râwl nen; mahni dinhmun vawn laia lungawi lovin tapchhakah kan rum leh ngal ngal ṭhin.

Thiamna kawtchhuah, matric chu kan han pass ve ta ngei a. Thâwk kan han la a. Result chhuah hlim chuan a pass tawhhovin hnung lamah min lo nuih tet tet ṭhin tih hre lovin kan han inti lehkha thiam hawi kual vel a. Mahse college-a a mawngphah han nih meuh chuan mahni khaw lama kan intih theih ang ham ham kha chu a lo ni hauh lo; kan tê chem chem mai. College kan kal tirha kan duhthusam chu senior student nih a, mahni aia junior zawkte bula han intih senior vel chu a ni deuh ber mai. PU first year kha Pachhunga College hostel-ah ka awm a. Kan luh tirh, a ni hmasa ber chuan ka room-mate tur Rohmingliana (Khawzawl) nen kan han inchibai a. Chutia kan han inchin fel vel lai, bungrua pawh kan indah fel hma chuan senior student pakhat, Rammmawia, Chawngtlai khua chuan volleyball pump turin college lamah min han tir chho lehnghal a. College chu kan la hre chiang si lo va, inzawng chawpin kan han pump ve mai bawk a. Kan thleng hlim, bungrua pawh kan la inphawrh zawh hma ema min han tir chho chu ka thinrim kher asin. Keini engmah hre lo chuan kan hnial ngam si lo (engmah ka hre hek lo i). Chutih laia ka awh em em chu hostel chhawng chung lama awm senior-ho chu an ni.

Kum a lo vei a, eng tin tin emaw BA chu kan han thleng ve hlawl mai a, dingdihlipa kan thlir ṭhin degree course pawh chu eng ual a lo ni hauh lo. Kan naupan laia BA te chu mi thiam filawr, sap ṭawng pawh thiam vek, dictionary pawh en tawh mang lo tura kan ngaih ang chu kan lo pha lo nasa mai tih te kan hre ṭan a. Thiamna lamah mitdel ang hlauh nia inngaiin hriatna chunga hriat lehzual duhin kan dinhmun chu kan han sit thar leh a; lawmna tak tak a awm lo.

Chumi hnu-ah BA zovin hmun hla zâwkah engemaw beiseiin kan han kal a. Vairam-pur, ram ropui zawk leh changkang zawk chu engemaw chen kan han cheng ve a, mahse lawmna famkim zawng a lo awm bik lo ve. Kan kalsan tak kan khua leh vengte ngaiin kan kûr a, lungleng reng renga hun hmangin khawvel hi kan thlir a, haw thuai thuai châkin ni chhuak leh tla kan chhiar ṭhin. Haw dawnah master degree kan han hlawh chhuak ruau mai a. Master dinhmun te chu Kanan ram ni tawh awm tak kha a ni a. Mahse thiamna leh hriatna lama âr mit keu ang chauh kan nihzia inhriain insit a na hle mai. Hriatna tuifinriat zauzia nen tehkhinin kan thil thiam leh hriat vete chu thirfiante khat hu pawh a lo ni hauh si lo va. Primary sikul kan nih laia kan ṭhianpa Ramnghaka û, Ramhluna MA pass chu kan ngaisang khawp a, thil hriat loh a neih pawh kan ring lo; sapṭawngte phei chu khawvelah hriat loh a neih pawh kan ring mang lo a nih chu! Mahse keimahni ngeiin ka han zo ve a, mahni subject bikah pawh Bible chhiar chhuah tumin, “A tirin Pathianin lei leh van a siam,” tih chhiar ṭan ang chauh ṭan ang chauh kan la ni si a. Lungawina reng reng a awm lo. |henkhat chuan degree sang pui pui, a lamtawi ngawt pawh sei fe ziak tham an nei a, chungte avang chuan mi hriat pawh an hlawh. Mahse tumahin, “A tawk ta, ka thlarau chawl hahdam la, lungawi takin awm rawh,” an ti thei reng reng lo.

|henkhat chuan sum leh pai lama hlawhtlin tumin tha tawp bâkah, dâwt tlêm tlêm, dâwt ngialngan leh dâwt han tih mai âi pawha tenawm zâwk engemaw hmangin sum lâkluh an tum a. A hlawhtling fate chuan a ruh lah an rût hnem; a ngah pawh an ngah, a hman pawh an hmang tam. Mi hausaho sum ngahzia chu mi rethei tan chuan awih harsa khawp a ni. Mahse tamah tam luat a awm lo ve, lungawina khawp sum khawl zawng a lo harsa a ni ang e, khawvela mi hausa ber ṭhin Bill Gates-a pawhin kum 1996 chhûng khan ni tin chêng vaibelhchhe 105 a la lût a, a duh tâwk chuang lo. Tam lehzual duhin ṭan a la la sauh sauh a ni. Thuhriltuin, “Mi pakhat mimal tak hi a awm a, fapa emaw, unau emaw pawh a nei hek lo; mahse tâwpin tai awm lovin a thawkrim a, a hausaknate pawh a mittlaina khawp a ni hek lo,” (Thuhriltu 4:8) a tih hi a dik hle a ni. Kan kutchhuak leh thawhrimna zawng zawng te, finna hmang kan hmuhchhuah leh khawl khawm tawh zawng zawngte hi tute nge pawh kan hriat loh kan hnunga mite tan kan hnutchhiah lek chauh a ni si a, hlawkna reng reng a awm lo.

Sawrkar hna-ah mite kalin hna sâng leh zahawm tak tak an vuan a, thawk khat lungawi zawng han awm ve bawk mah se ni thar, thla thar leh kum thar inher chhuak zel chuan awhna dang, senior zawk nih châkna te, mahni level-pui elrelna leh hlawh sang zawk duhna ten a rawn zem buai leh a, duh tawk nei lovin sawrkar nawrna ngawt an zawng fo ṭhin. Zirlai naupang lamin ram danga officer lian nih an châk em em a, dingdihlip, pha leh pha lovin chu Kanan ram chu an thlir a, Zion tlâng chu an ngai a ni. A lehlamah chuan chutiang ang hlawhtlinna tlâng sâng han lawn chhuak tawhte chuan hnulam an hawikir a, lunglêngin an kûr a, theih nise Mizoram, tlâng sâng vik vêk, zum sil sel, sathar leh sava chenna atana Pathian siam ni-awm tak ram chhengchhia hi rawn chuan chhuah a, Zotui fim vâwt leh boruak thianghlim hip a, Zofate zalenna ram rawn chen chilh leh hi an châk ber a ni thung.

Hausakna leh lehkha thiamna te hi hlimna a ni kher lo; retheih leh lehkha thiam loh phei chu hlimna a ni lehzual. Mahni thil awh ngawih ngawih lei theih loh te hi thil hrehawm tâwpkhawk a ni ve a. Mi zinga han ti ti tak tak a, hmasawn an tum tak tak chuan lehkah thiam loh te hi a lo hrehawm hle mai. Engamah hian lawmna tak tak a awm lo.

Chan tâwka lawm thiam hi hlimna a ni mai. Chutiang mite chu mi vannei ber an ni. Amaherawhchu mi ang pangngai, kut ke kim kan nih si chuan hmasawn tum miah lova ṭhut thluan der der ringawt chu khawvel hian ṭha a ti lo va. Pathian pawhin a phal miah lo vang tih hai rual a ni lo. Chuvangin hmasawnna rahbi kan rah chhoh zelah hian lawm thiam ila, mi vannei ber kan ni mai awm e.

Note: Kum 1997-a ka ziah a ni.