KA ZINNA RAM: Digboi Zin Thu

Kum 1988 Christmas (Sunday) chu khawhar ang reng takin Guwahati-ah ka hmang a. Zoram lam ngaih a na khawp mai. A bikin min ngaihtuah em emtu ka nu leh pate ngaih a zual. Chutihlai chuan ka lung han tileng ngawih ngawihtu ngaihzawng mumal ka nei lo va; tu emaw ka duhzawng tak chu tawng ila ngaizawng turin ka inpeih reng mai awm mang e. Chutiang khawp chuan ka mal tlatin ka khawhar a ni.

Guwahati-ah hian lehkhabu zuara awm kan ni a. Kan inhralh ṭha vak lo. Kan inhralh ṭhat vak lohna chhan hi Hindu an nih vang te chu ni bawk mah se ṭawng kan thiam ṭawk loh vang a ni pakhat.

Christmas zawh chuan Guwahahti-a ka awm chhan lehkhabu zawrh chu ka han chhunzawm leh zak zak a. Mahse mahni pianpui ṭawng pawha tlangval ṭawngkam thiam lo; nula bulah phei chuan engmah sawi ngam lo leh sawi tur hre lo kha ka ni a, sapṭawng phei chuan ho tak ka ni. Ka lehkhabu zuar pawh chuan ka hralh ṭha lo reng a. A beidawnthlak khawp mai. Amarawhchu keini aia thiam zawk leh zuar ṭhang zawk, min huphurhpui lo fahran mai leh min sawi phurpuitu kan hotute pawhin min rawn zawrhpui a, eng ruai an ang tlat lo. Chuvangin keini ang tlangval pawr phing pheng, sapṭawng thiam lo fahran maiin ka hlawhchham titih chu ka inthiam tho mai.

Chutia hlawhchham ang reng taka ka awm lai chuan ka rilru-ah hmun danga kal châkna a rawn lût ta a. Tunhma aṭang tawh khan hmun hrang hrang hmuh hi chu ka chakin ka peih ve hrim hrim bawk nen tum lawk em em pawh awm lovin December 29, Thursday chuan night bus station-ah ka kal a, Guwahati aṭanga Digboi kal tur bus ticket chu ka va lei ve ta pawp mai a ni. Ka bus chuanna tur number chu NLV 2424 a ni nghe nghe.

Digboi chu Assam khawchhak lam tawpa awm a ni tih ka hre ve a. Engtika thlen tur nge a nih pawh ka hre lo. Insiam lawk vak pawh awm lovin bus-ah chuan ka lawn a, kan chhuak chu a ni ta der mai. Khang hun lai khan bus-a video dah an la uar hle a. Kan chuanna-ah pawh chuan vai movie hmuhnawm lo deuh deuh an chhuah tlaivar a. Ka ning ngei mai. Amitab Bhachan-a channa movie hrang hrang lawrkhawm Yah-hai Amitab tih te an chhuah a, a ninawm thei hle.

Zankhuain kan tlan a; kan tlan chak hle niin ka hria. Ka muhil zauh zauh a. Nowgong kan thlan lai te, Tinsukia kan thlen lai te chu ka hria a. Chutiang chuan kan insawh chho rum rum a, Digboi chu ka han thleng chho ve ta hlawl mai a ni.

Bus aṭanga ka chhuak chuan khawi lam nge pan tur ka hre lo. Vanneihthlak takin vai tlangval pakhat (tlangval pawh a lo ni tawk bik kher lo mai thei a ni), kei aia kum nga kum ruk vel zeta upa tur hian khawi lam mi nge ka nih min rawn zawt a. Kei chuan Mizo tlangval ka nih thu ka sawi a. Hetih lai hian kum 21 mi chauh ka la ni. Ani chuan Mizo awmna a hriat thu leh mi hruai a hreh loh thu chu a sawi a. Tichuan rinhlelhna chhe tê mah nei lovin a jeep-ah chuan ka chuang a, kan inzui chhuak ta a ni.

Rin aiin Mizo awmna a tih chu a lo hla lehnghal. Mahse inthlahrunna chang pawh ka hre lo. Tichuan Mizo awmna chu min va hruai thleng ta a. Lawmawm duhtak a ni. Ka tân chuan vantirhkoh a ni ringawt. Mizo in chu ka han en kual a. In pakhat aṭang chuan pa valai kum 55 mi vel tur hi a rawn chhuak a. Chal kawlh deuh leh pa ria lam deuh ni maiin ka hre ta. An in chu a lian vak lo va, an chêp hmel khawp mai. An bathlarah chuan thawmhnaw a intiang urh bawk.

          Inti Mizo takin kei chuan ka lo be var a. “Ka pu, mikhual ka nia. Digboi hi ka vawikhat rawn kalna a ni a. Min thleng thei ang em?” ka ti a. Ani chuan, “Thei lo vang. Kan chêp lutuk,” a ti a. A sawi dikin ka ring; an chêp hmêl deuh chuan ka hria. “Ka tibuai lo vang che u. Min riahtir ula, chaw chu hmun dangah ka ei mai ang,” ka ti leh a. Mahse rem a tichuang lo. “A nih leh ka pu, Mizo dang pawh an awm tho va, chung mite chu min kawhhmuh la, thlen ka dil ang e,” ka ti leh a. Putar chuan, “Tuman an thleng thei lo vang che. Kan chêp hlawm lutuk,” tiin Mizo chhungkaw dang pawh chu min kawhhmuh duh ta hlek lo mai a.

          Ka beidawng kher mai. Keia ṭawngkam thiam lo dawihzep bawk si, inthlahrung mi ni bawk si chuan kal ngaihna ka hre ta mang lo va. Kan inbiak dan zawng zawng chu hre vek lo mah se ka beidawng hmel chu a lo hre thiam a ni ang; min hruaitu vai tlangval chuan, “Ti rawh, hotel lamah ka hruai mai ang che,” a ti a. Tichuan min hruai kir leh a, hotel pakhatah hian min dah ta a. Eng tiang chiahin nge kha Assamese tlangval hnenah khan lawmthu ka sawi ka hre tawh lo va, mahse a lawm zawng ka lawm ngang mai. A hnu kum 25-ah pawh hian ka la lawm reng a, ka la theihnghilh thei lo a ni.

          Mizo putar, min thleng duh lo mai pawh ni lova Mizo chhungkaw dang min kawhhmuh duh lotu pawh kha ka la theihnghilh lo. Amarawhchu a chunga ka thinrim vanga hre reng chu niin ka inhre phal bik lo thung. An in kha a chêp hmel hle tih chu ka hai lo. Lêng lût tur leh ṭhu chawl tur pawhin min sawm lo va, a hmel leh a ṭawngkam hrim hrim khan min welcome lo em em mai a ni. An chhungkua khan min thleng thei lo pawh ni se mi dang tal kha min han kawhhmuh se thin zawng a dam deuh mahna.

          Min hruaitu vai tlangval chuan Golden Hotel-ah min dah a. Hotel manager chuan Room No.2 min lo pe a. An rizai balhzia te, an awngphah rimchhiatzia te, an pindan chêpzia leh nawm lohzia te chu sawi lo mai ang. Chu hotel chu zan khat riah man chêng 20 a ni. Hotel kawngkapui bul lawkah chuan tuichhunchhuah a awm a. Chu tuichhunchhuah bulah chuan ek in a awm leh a. Ek in chu a phui loh avangin ek chu a lang hung mai a. A hmuhnawm loh ngei mai.

          A tûk December 30, Friday –ah chuan lehkhabu akin ka vak chhuak ṭan ta a. Hralh a va har kher em! College vice principal, Guwahati lama ka hmuh tawh, Digboi kal tura min sawmtu ngei pawh chuan min lo leisak duh chuang lo va. Beidawngin chumi ni chuan ka nilêng a ni ber mai.

          December 31, Saturday erawh chu hahchawlh nan ka hmang a. Inkhawmpui tur an awm lo chu remchangah lain ka vâk kual ta hrep mai a ni. Khawnvartui laichhuahnaa ka va kal chu hmuhnawm ka tingei mai. A hmun a nuam bawk nen, hun awl ka ngah bawk nen, phai tualhnim chungah chuan ka han mu vei ar ar ṭhin a. Lung a leng duh khawp mai. Ka bawhna bul lawk thinglera tlaiberh nupa rawn inchhaih zarh zarh te chuan ka lung an tileng vek tawh mai a ni. Digboi-ah hian oil a la tam hle a ni ang; lei chhung ril aṭang chuan amahin a la rawn hnam chhuak ṭuam ṭuam hlawm a, ka tan chuan thil thar a ni bawk nen; hmuhnawm ka ti em em vek mai a ni.

          Chumi zan chu kum hlui thlah zan a ni a, vaiho chuan halpuah an hal nasa ve khawp mai.

          January 1, Sunday aṭangin lehkhabu chu ka zuar leh a. Ka beidawng leh ṭhak bawk. Pakhatmah ka hralh lo. Oil Company-a thawk pa pakhat erawh chuan min khawngaih hle a ni ang, cheng nga min pe ringawt a. Ka lawm tho mai.

          January 2, Thawhṭanni chuan Oil Company office lian pui pui chu ka fang kual a, bu khatmah ka hralh chuang lo. Officer fel hmel tak tak, polite tak taka min lo chhawn ṭhinte chuan mi leisak chu an tum der si lo. Ka beidawng chu damdawi inah kalin an hotupa ber ka va zawrh a. Ka nghah rei tehlul nen, ṭha takin min lo mikhual a, a zo der.  Catholic sikul pakhat, Carmel Boarding School-ah ka va kal leh a. An hotu sister (ni maia ka hriat) chuan min lo titlangnel thiam khawp mai a. Keimah pawhin nuam ka ti. Mahse lehkhabu min leisak lam chu a tum lo tawp tih ka hria. An sikul hmun chu a zau nuam si a, hman deuha va hahchawlh nan ka it ngei mai.

          Digboi khua hrim hrim chu ka rin aiin a lo zim daih mai a. A khaw thleng leh kawtthler te, mi kal vel leh bazaar te enin khaw lian leh ropui a ni lo tih a hriat khawp mai. Chutih chung chuan khaw ropui ni lo mah se kan naupan laiin a chanchin hi chiang vak lovin kan lo hre nil nial tawh a, chuvangin a taka ka han hmu ve hrim hrim chu ka lawm hle thung. Tin, ka thlenna hotel piah lawk thingpui dawr pakhata ka chawl ṭhin chu a neitu fapa nge ni ka hriat loh naupang pakhat hian mi a lo nel em em mai a. Zing leh tlaiah ka chawl ziah a. Min hmuh veleh ka bulah a rawn ṭhu chat a. Mi rawn ngheng deuh talh talh ṭhin. Vairam a ni a, fimkhur a ṭul avangin ka chhawn chhaih tam duh loh zawk a; Mizoram ang te chu ni se kan inngaina ngawtin ka ring. Khatiang tak kha ka tawng ngai lo.

          Lehkhabu ka hralh miah loh avangin pawisa ka nei lo hle mai. Chaw pawh ka ei ṭha ngam lo va. Chu thingpui dawra chhang pêr hnih emaw ka ei bâk chu thil dang ei miah lovin ka nilêng ṭhin a. Lehkhabu khai bawr ṭeuha thui tak tak kal ṭhin ka ni si a, ril a ṭam duh ngei mai. Digboi chu ka kal leh mai mai tawh dawn si lo va, engemaw hriat reng nan tiin thlalak ka chak hle a. Thlalakna dawrah pawh ka va kal nghe nghe a. A chhuah hman dawn loh avangin Mizorama ka address-ah min rawn thei dawn em tih te ka va zawt a. Thei ngei tur pawhin an intiam; mahse pawisa ka nei ta tlat lo a ni.

          January 2-a pawh chuan bu khatmah ka hralh si lo va, ka haw thuai mai loh chuan ka intichhe vek dawnin ka hre ta a ni. Ka lehkhabu zuar inhralh thei lo beidawng, pawisa nei tawh si lo chu Assam Valley bus station-ah ka tlang phei a. Guwahati hawna tur ticket ka va lei ta thut mai a. Chumi zan chuan bus number NLV 522, seat number 14-naah chuangin Guwahati lamah ka haw thla ta vang vang mai a. A tûk zing dar 6:30-ah Guwahati chu ka thleng leh ta a ni.

          Digboi ka han zin chu ka zin chhan lehkhabu zawrhah chuan hlawhtling lo mah ila ka damchhunga ka theihnghilh tawh loh tur thil ka han tawng kha hlawhtling ka inti tho mai. Ka chanchin kal tawha thawnthu ngaihnawm lai ber pakhatah a lo chang ta zawk a ni.◊◊

Note: Digboi Khua Chu

Digboi khua hi Assam khawchhak kil, Burma ramri bul lawka awm, Guwahati aṭanga motor kawng pangngaia kilometer 530 niin thlawhna kawngah kilometer 412, rêla kawng lamah kilometer 548 a hla a ni. Kum 1988 December 31-a ka kal ve khan kilometer sangkhat chuang niin ka lo hre ve ringawt a, ka lo hre sual chhiava a ni awm e. Aizawl leh Guwahati inkar hi kilometer 493 leh meter 176 anga chhinchhiah a ni.

Digboi khua hi hmun hnih, Digboi tih leh Digboi Oil Town tia ṭhen hran a ni a. Kum 2001 chhiarpuiah khan Digboi-ah hian mihring 20,405  an awm a. Digboi Oil Town-ah hian mihring 16584 an awm thung. Ka kal ve lai khan hetiang hian an la ṭhen lo va, ṭhen hran tham an nih leh nih loh pawh ka hre thiam lo.

Khawvela oil khur hmasa ber chu kum 1859 khan Titusville, Pennsylvania, USA-ah Edwin L.Drake-an a siam a. Chumi hnu kum riat lek 1867 khan Asia khawmualpuia oil khur hmasa ber tur Digboi hi Assam Railways and Trading Company mi chhawr Italian engineer, Dibrugarh aṭanga Margherita inkara rêl kawng siam tura rawihho chuan tihpalh thil tak meuh meuhin an hmu chhuak a ni.

Margherita aṭanga mêl sawm vela hlaa an awm laiin ramhnuai ngaw pik zet aṭang hian sâi rual hi ke berh phung hian an rawn chhuak a. Chung sâi rual ke tiberhtu thil hring dum deuh zel zul chu sâpho chuan tuialhthei a ni tih an lo hre thiam nghal mai a. Chumi ṭuma English engineer pakhat W.Lake-an a hlawhfa rawihte a fuihna, “Dig boy, dig,” a tih chu vaiho chuan hre sualin an awmna hmun hmingah an phuah hlen ta a ni an ti. Mahse he thu hi a bâwm-ak thu deuh a, thutak hlatakah chuan ngaih chi a ni lem lo. Oil awm thu hriat a nih hnu pawh hian chuti maia laihchhuah ngawt theih a ni lo va. Kum 1889 September thla-ah khur hmasa ber chu feet 178-a thûkin an han lai a. Mahse beisei a phâk loh avangin a verha verh an tum ta zâwk a. Kum 1890 November thla-ah feet 662-a thûkin an verh ta a. Hemi ṭuma Lake-an a naute a fuihna, “Dig, boy!” a tih hi a hming lo chhuahna ni zawkin company lam chuan an chhinchhiah. Tunah hian India rama oil khur la dam zinga upa ber nihna a hauh mêk a ni. Khawvela oil khur hmasa ber Pennsylvania, USA-a mi pawh khu a la dam ve reng a. Ni khata tuialhthei barrel sawmhnih an la siak chhuak ve reng a ni.

Digboi oil khur aṭang hian Indopui Pahnihna lai khan mamawhna a nasat em avangin ni tin barrel 7,000 siak chhuah a ni a. Indo a zawh rual khan nasa takin a tlahniam nghal a. He thu ziah lai hi chuan ni khatah barrel 240 chauh an siak chhuak tawh a ni.