Chêng 500

                                  

Lalbiakmawia chuan a koki thip hlur mai leh a kephah dinglam pem chu na tiviau mah se hna thulh phah nana hmang thei a ni si lo. In lama lo nghâktu a fanute pahnih, pawl thum zir lai Lalnunfeli leh a chhang, pâwl hnih zir lai Lalparmawii leh a fapa neih chhun Ramnunsanga, anganwadi-a kal ve tantir te chu a mitthlain a hmu a, chu chuan a hah lutuk tur te chu chhâwk sawng sawng hian a hria a ni.

Amah chu fit nga leh inches nga vêl tur, pa ria lam deuh, cher phiar fat mai hi a ni a. Ni tin hnathawka chhuak thin a nih avangin a bân leh a malpui te chu a phiar fat bawk. A thawmhnaw hâk hlui tawh tak mai, ni tina hna a thawhpui chu a thlan chuan a bual huh hlap a. A sûk khât em avangin a rawng diktak pawh hriat hleih theih a ni tawh lo. A koki lehlam lehlam chu a thingzai putna avangin a phuai fap tawh a. A dar dinglamah chuan changêl hnâi a kai a, chu chuan a hnathawh kawr chu a tilang hlui viau bawk.

A kekawr pawh a kawr ang bawka hlui, bal ang reng tak, sûk ngai mang loh tihhriat tak hi a ni a. A ke hmâwr lam phei chu a hniar deuh sang tawh a. A mawng pawh a pawp lek lek tawh a ni. A malpui zawn phei chu a kut tah nâna a hman thin avangin a bal tle lek lek zâwk hial a. A ṭhuina pawh a peh nual tawh a ni.

A thingzai put lâi chu kawngchhak ko-ah chuan a tung a. A bul lawk khiang buk hnuai hlim lungpui lian vak lovah chuan ṭhuin a iptepuia a tuithawl ah chu a la chhuak a. A kamsira luang liam zawih zawih khawpin a han khiat khawlh khawlh a. Hah a dam sawng sawng mai. Thlifim a rawn thaw heuh heuh a, a thlan luang zawih zawihte chu dai huai huai hian a hria a ni. Zinga a ram kal tur kha a fate chuan engemaw tal hawnsak turin an chah a. In thlen dawnah an lo hmuak leh ngei ang a, kut ruaka a haw chuan an hrilhai lutuk ang tih a hlau hle a, chuvangin engemaw tal hawnsak a tum a ni.

Biakmawia chuan a hun kal tawhte chu a han thlir kir a. A nupui Zonunmawii nen hian kum 11 an lo innei ve reng tawh mai. An inngaihzawn tantirha an zahzum dunzia te, induh reng sia an insawi pawh mai theih loh dan te, an insawi pawh hnu pawha an inbiak mai ngam loh fo dan te kha a ngaihtuah a. A nuih te chu a za lek lek a ni. Chutih lai vel chuan Zonuni chu kum 19 a ni a. Ani Biakmawia chu kum 21 a ni. An tleirawl ṭantirh aṭanga inral khat ngaihzawn tawh, an zahzum em avanga tilang ngam lo reng an ni a. Mahse tunah chuan fa pathum lai neiin nupa hlim tak an ni tawh a, an dam tlan phawt chuan tu chhungkua mah an awt bik lo.

Biaka chuan a fate thilchah chu a ngaipawimawh ngang mai a, hawnsak mai tur lah chu a hre si lo. Nakinah chuan a inhlawhna Pu Thankunga te huan lu lam lamkhuang buk hnuaia chengkek rah chu a hre chhuak ta zawk a. Lo fing khat lai tur ni tawh mah se zu kir leh a, a fate lawm atana hawn ngei chu a tum ta a ni.

A dik tak chuan a hah tawh khawp mai. Thingzai hi cubic khat cheng sawmin a thiar hlawh a. Tukṭhuan ei hmâin vawihnih a kal hman a. Tunah hian chawhnu tlang her a ni tawh a, chhun lamah a vawi ngana niin, a vaiin vawi sarih a kal tawh a ni. Tun ṭum bâk hi chu hemi ni hi chuan kal pawh a tum tawh lo. A chângin thingzai chu pahnihte a pu kawp a, kawng a chhovin a chhe si a, a chau tawh khawp mai. Hemi nia a inhlawhna pawisa hian a fanu upa zawk zirlaibu a lei ang a, a la bang a awm chuan a nupui Zonunmawii damdawi tur a lei leh thei ang.

A bianga thlan rawn luang thla zawih zawih chu a han hru pawk pawk a. In a thlen hnuaa a fate lawm turzia mitthla rauh rauh chungin chengkek awmna lam chu a pan leh ta a. A ke nâ avang chuan a duh angin a kal chak thei lo va, mahse a fate a hmangaihna avanga kal a nih avangin a ke nâ pawh chu a pawisa hlei thei lo a ni ber mai. Mihring hian theih tâwk leh thiam tâwk kan nei ṭheuh a. Kan beisei a sân loh chuan kan lawmna pawh a hniam deuh zel a ni.

Biaka pawhin a fate chu thil ṭha tak tak leh ropui tak tak a hawnsak thei lo tih a hre chiang a. Mahse a theih chhun chengkek pum hnih khat tal pawh a hawnsak chuan an chhungkaw tân chuan a hlu em em dâwn tih a hria. Phur tak, hah tak leh thlan tla phung chungin chengkek awmna chu a zu thleng a. Mahse beisei angin a lo rah ṭha hauh lo mai a, pawi a tiin a hrilhai kher mai. A zâr thlang lamah chuan mi lawh bang sek deuh ang ṭing ṭeng, itawm fahran lo chu pali panga vel a lo la awm a. A mitthlaa chengkek rah tai tha pui pui ang kha chu awm tawh lo mah se a fate tana a hlut turzia ngaihtuahin a lo ta tho va.

A thingzai dahna hmun a han thlen leh chuan a hmâa a ṭhutna lungpuiah bawk khan tui in turin a ṭhu leh a. Tuiûma tui awm zawng zawng chu tlâk zovin a tuiûm ruak chu a iptepui bal ang reng tawh tak mai, engtika sûk nge tih pawh hriat tawh lovah chuan a thun a, a kal ta a ni.

Kawng chu a chho bawk a, hahthlak tak a ni.  Biaka biangah chuan thlan tui a rawn luang chhuak nguah nguah a. A thlan far chu thei leh thei lovin a kawr ban veilam chuan a han hru leh thuak thuak a. Chutia a hrûkna lamah chuan a mitah a thlan tui al chu a tilût a, a mit chu a thip ta em em mai a. A thingzai put lai chu nghatin a han nghâk leh te te a. Chutihlai chuan an thlang nganbawm thing chu sava chi hrang hrang hian an bawr luih luih mai a. Biaka chuan a mit thip rum mai kâr aṭang chuan a zu thlir thla a. Zalên taka sava thlawk kual velte chu a awt rum rum hial a ni. Chung savate chuan khawvel rual elna leh awhna te an nei ve lo va, ṭhenawm khawvêng inelrelna leh intaina boruak an nei ve hek lo. An ei chi apiang chu an hmuh ang ang an ei a, a tûk atân engmah an lungkham lo va, a dah pawh an indah khawl ve ngai lo. Chuti chung chuan ni tin an eikhawp an hmu a, chu chu an tân chuan a tâwk a ni.

Biaka chuan savate chu a thlir reng a. A rilru chuan mihring nih hi eng nge maw a sâwtna chuang le?  Thlanmuala kan liamsan leh mai mai tur awt hian ni tin zing thawh hlim atangin kan buai a. Chu chuan eng nge sâwtna a neih? tihte a ngaihtuah a. A tum ang tak chu ngaihtuah chhuak chiah lo mah se a thlang lawka sava hram nuaih nuaihte chuan mihring nun hi thui tak a thlirtir a. Heng savate hnen aṭang hian mihringte hian thil engemaw zir tur kan nei zâwk em? Mahse savate chu a awmsa ei tura duan leh siam an ni a, mihringte erawh chu kan ei tur mahnia inngaihtuah a, thawk chhuak tura siam kan ni.

Chutia ding taka a inngaihtuah lai chuan a chhak lama naupang ram kal ri nak nak chu a hre ta a. A rilru kal ding lai chu a tâwp a, thing chu a pû a, a kal leh ta a ni. A pên zâwnga a ke ding lam na zawk zawk ṭhin chu tawrh a har sawt hle mai; han tuamna mai tur lah chu a nei si lo. A tihsual châng phei chuan thisen a rawn chhuak zawih zawih ṭhin.

A pheikhawk bun hi a hlui tawh a, a ke chu hling leh mâu zum lakah pawh a vêng him zo tawh mang lo a ni ber e. Tin, hemi ni hi chuan a vanduai ve hrim hrim bawk. Lungte ṭhil a rap hrual a, a tlu tur invêng pai velin kawng sira mâu zum hriam fahran mai chu a rap palh a ni. A pheikhawk chuan lo vêng ve deuh lo phei se chuan a inrap na ngawt ang.

Eng tin tin emawni darkâr chanve vel hnu-ah Biaka chuan khua chu a lût ve ta hlawl mai a. A thingzai put hlawhna te in lam chu a pan ding nghal a. Tlai lam a ni tawh a, sikul naupang pawh an bâng tawh a, khawlaiah naupang an infiam nak nak mai. Chung naupang infiamho zinga a hmelhriat ṭhenkhatte chuan an lo au fiam a, a ṭhenin an lo nuih bawk a. “Eng nge i put?” tih te, “Khawihah nge i dah dâwn?” tih te, “Eng tur nge i put?” tih te an lo zâwt ve nak nak hlawm a. Naupang pakhat chuan Biaka kea thisen kâi chu a lo hmu a. “Engati nge i ke kha?” tiin a lo zâwt var a. Ani chuan, “Mâu hriam ka rap palh alâwm maw le,” tiin a lo chhâng a. A zâwttu naupang chu a chek tlak tlak a. Midang pawh chuan Biaka kea thisen kâi chu an rawn hmu ve a, an meng phâwk hrâ hrâ hlawm a.

Pu Thankunga te kawt a va thleng chu an lo reh ṭhap mai a. Chawhma lama a dahna pangngaiah bawk a thingzai put lâi chu dahin in chhûnga luh chu a tum a. Mahse tumah a hmu lo. Kawngka kik paha, “In awm em?” a tih pawh chu an rawn chhang mai lo va. Nakinah chuan an ṭhenawmte in atang chuan nula aw hian, “Hetah kan awm. Eng nge in duh?” tiin a rawn au va. Biaka hmêl a hmuh chuan a rawn tlan haw nghal a. “I hah viau tawh lo maw? I kal zingin i pu rit thei si a, i chau viau ang. Hawh, thingpui in ang che,” a ti nghal bawrh bawrh a.

Biaka chuan a hma nia a put tawhte nena belhkhawma a vaia pawisa lâk nghal a duh a. Chuvang chuan pu Thankunga fanu upa ber dawttu, an milâi Lalruatkimi sawmna pawh chu a hnar duh ting tang lo. In chhûngah chuan an inzui lût a. Biaka chuan beisei nei tak hian, “I pa te an awm nange? An va reh ve,” a tilût a. Lalruatkimi chuan, “Nia, khawiah nge an awm pawh ka hre bik lo. Nichin tlai deuh atang khan an bo vang vang mai a ni. An kal hla lo vang. Lo nghâk rawh. Thingpui kan lumsak ang che,” tih pahin thukah chuan thingpui bêl chu a chhuang nghal a. Biaka ṭawng hmâin amah vêk chuan, “Kan thingpui hi chhuan lum pawh a ngai hlei nem mawle. Hei a sa lutuk tho alawm. Chhuang so pawh ni ila i nghâk dai leh dawn tho si a, tihian in la a ni mai. I chhâwl a hal tawh awm si; a nghah chhûng a rei duh awm em mai,” tih pahin thingpui chu dawhkana awm sa no vârah chuan a thli a, Biaka hmâ-ah chuan a rawn dah a.

Biaka chuan, “Thingpui i va nei tui ve. Chhawl hâl a dawm ngei mai. Kan harh sawng sawng mai alawm. I pa te chu khawiah nge maw an kal le? Naktuk lam awm dan tur te sawi nghal ka duh asin,” a ti a. Lalruatkimi chuan, “Nia mawle. Khawiah nge maw tun ang khaw tlai tawhah te an vah daw daw reuh ni? Chaw ei te pawh a hun dâwn tawh ang chu. E khai, i ke chu enga ti nge? Vangvatin a zûk che nge i intipem palh zâwk?” tiin Biaka kea thisen khaw ro kai luai mai chu a en a. Biaka chuan, “Mâu zum ka rap palh alawm mawle,” tiin a chhâng a. A rilru chuan, ‘Sawi ngai kan va sawi zing dawn ve le,’ a ti nauh nauh a.

Lalruatkimi chuan, “A va nat hmêl ve aw! Damdawite i hnawih tawh em? Hliam damdawi tha deuh mai kan nei asin; hnawih ta che,” tiin pindan lamah chuan damdawi la turin a lût phei nghal a. A rawn chhuak leh chuan damdawi bûr vâr te tak tê leh lapaw thianghlim hi a rawn la chhuak a. Biaka hnenah chuan, “Hei hi hnawih ang. He damdawi hi a ṭha teh asin. Ka pa hian a chhuang khawp a. A ṭhatzia hi a sawi a sawi mai a ni. A hming lah chu a hre der si lo. Aizawl aṭanga a rawn hawn a ni a, a hming pawh a hre lo. A rawn hawntu berin a hriat loh avangin keini pawhin he damdawi hming hi kan hre miah lo a nih chu,”  a ti bawrh bawrh a. Vêng khata awm, têt tê aṭanga inhre thang an ni bawk a, Lalruatkimi chuan nêl takin Biaka chu a be bawrh bawrh mai a.

Biaka chuan Ruatkimi damdawi pêk eng deuh pit piat chu a ke-ah chuan a hnawih a. A thip ngei mai. A rilru hria ni awm takin Ruatkimi chuan, “A thip duh teh mai a nia aw,” a lo ti a.

Damdawi a hnawih zo ta bawk a, Biaka chuan, “Ka kal mai ang e. I pa te hnenah chuan i lo sawi mai dâwn nia. Pawisa lâk nghal ka duh deuh a, mahse an awm miau loh chuan tihngaihna awm hek lo. Remchang hmasa berah ka rawn kal leh mai ang,” a ti a. Ruatkimi chuan, “Eng zât nge lâk tur i neih? Keimahni pawhin kan rawn pe mai tur che alawm,” a lo ti a. Biaka chuan, “A vaiin nimina mi nen chêng zali sawmkua a ni ang,” a ti a. Haw turin a ding nghal a.

Biaka in thleng tur chu a fanu upa ber Lalnunfeli chuan an tukverh atangin a lo hmu hmasa ber a. “A saw, apa a rawn haw,” tih leh pâwna tlan chhuah a rual a. A nâu Lalpârmawii chuan rang fêin a rawn um chhuak bawk a. Tapchhaka chawthing ei mêk an naupang ber chuan, “Min lo nghâk ve r’u,” tih leh tah a rual a. An ri ta teng tung mai a ni.

Lalnunfeli chuan, “Apa, eng nge min hawn?” tih leh a pa iptepui dap a rual a. Lalpârmawii chuan, “Apa, min lo pua,” tih leh a pa kokia uai a rual bawk a. An naupang ber rawn tap chhuak chuan a pa malpui pawmin, “Apa, eng nge min hawn?” a rawn ti bawk a. Biaka chuan a fapa chu pawmin a fanu naupang zâwk Lalpârmawii chu a kuah a. “Ka kalna-ah thil hawn tur a awm hleinem,” a ti a. Lalnunfeli chuan a pa iptepui chu a zen rak rak a. Nakinah chuan, “Ai, hei chengkek a awm. Ka duh e,” tih leh a pa iptepui in chhûnga tlan luhpui a rual a. Tichuan hlim takin an inzui lût ta dam dam a.

Biaka chu an tukverh bul chhuatah chuan bang nghengin a thu a. A fanu upa zâwk Lalnunfeli chuan tui a rawn chhawpsak nghal a. Chengkek chu dawhkanah a dah chhuak a. Chutah a pa iptepui chu an kawngkapui bula a khaina tur an siamah chuan a va khaisak nghal bawk a. Biaka chuan, “Mami, i nu hi a la rawn haw nang e?” a ti a. Lalnunfeli chuan, “Aw, la haw lo. A rawn tleng ve têp tawh ang,” a ti a. Chutihlai chuan dawhkana a chengkek dah chu a naute pahnih chuan an lo seh nawk nawk a. A thur deuh bawka an ner nasa mai.

Biaka chuan a fate hmêl a hmu chu hahdam sawng sawngin a inhria a. A koki thip leh a ke nâ te chu dam duak hian a hre hial a ni. A fate zinga upa ber, kum sawm mi lek Lalnunfeli chuan tapchhakah a pa thingpui tur a chhuang rak rak a. Mit thip urhin an mei alh duh lo fahran mai chu a theih ang angin a chhêm a. An mipa neih chhun erawh chu a pa malchungah thlamuang takin a thu a, a chaw ei lâi pawh ei chhunzawm a tum tawh lo. A pa chengkek hawn chu a pa malchungah thuin a khel nawk nawk a. A lungawiin a thlamuang em em bawk. Lalnunfeli chuan, “Apa, i inbual nghal duh em?” a ti a. Ani chuan, “I nu ka lo nghâk ang e, ka la chau riau mai a, ka’n tlu zâl teh ang,” tih pahin a mal chunga a fapa thu reng chu chhuatah chuan a nghat a. Amah pawh chu chu chhuatah vêk chuan a tlu zâl ta nghal a.

Nakinah chuan Lalnunfeli chuan a pa ke nâ, thisen leh damdawi hnawihna inpawlh deuh nuaih chu a hmu ta a. “Apa, i ke kha enga tinge?” tiin a rawn bih hnai a. Chuveleh an unau chuan a hmu chiang bertu nih tumin a hnai thei ang berah an rawn en a. Lalpârmawii chuan, “Apa, a na viau em? Eng tin nge i tihnat a?” tiin a zâwt a. Biaka chuan, “Mâu hriam ka rap palh alawm mawle. A dam leh mai ang. Damdawi tha deuh ka hnawih tawh kha,”  a ti a.

Chutia pa ber ke nâ an bial laih laih lâi chuan an kawngka chu a rawn ri rawk a, an nu ber Zonunmawii chu êm khat lûka eng engemaw phur hian a rawn lût a. Naupangho chuan, “Anu,” tiin an lo au rual thawt a. A lam pan chuan an tlan khawm a. An unau zinga naupang ber chuan a lo pawm nghal chawt a. Zonunmawii chuan, “Ngawi r’u, kan innghat fel phawt ang e,” tih pahin a em chu an in kil buhzêm bulah chuan a nghat a. Buhzêm bula a khaina tur an siamah chuan a hnam chu a khai a. “Ka va hah tehreng em! Rin aiin ka lo tlai a. Thim hmâa rawn thlen tumin ka rawn kal sauh sauh a, ka hah phah ngei mai. E khai, u Biak, engati nge i ke kha?” tiin mak tih hmêl tak leh khawngaih hmêl takin Biaka ke na chu a rawn en a.

Biaka chuan, “Tukin ka chhuak ta kha kawmthlangte balhla huan bulah khuan ka tawlh thlu a. Kawng sira mâu hriam ka rap palh alawm maw le. A tir chuan engahmah ka ngai lo va. Tlangsam hnah ka hnawih a, dam leh mai turah ka ngâi a. Mahse ka rin aiin a thi nasa ta a nih hi,” a ti a. Zonuni chuan, “I hah em atin a ni. Hah lâi chuan thisen hi a chhuak hmâin a chhuak tam duh hrim hrim alawm. Khawi nge, kan tuamsak ang che,” tiin khum mawng lama an thingrem hlui tawh tak mai, Biaka pian hmâ daiha a puten an neih tawh, an indan ruala an chhawm chu a va hawng rawk rawk a. Puanthem lian vak lo hi la chhuakin Biaka ke nâ chu a rawn tuamsak mawlh mawlh a. Naupangho chuan hmuhnawm titakin an lo bial taih a.

Zonuni chuan a fanu upa zâwk hnenah chuan, “Thingpui chu min han pe ta che. Ka chhawl hal a reh thei der lo mai. Inbual te pawh ka duh a nia. Nang, u Biak, i inbual tawh em?” a ti a. Biaka chuan, “Ka lo nghâk che maw le. Ka hah deuh bawk nen, ka thlen tirh kha chuan ka inbual mai peuh bik lo a ni,” a ti a. Chutihlâi chuan an fanu upa ber chuan a nu chu thingpui a rawn pe a.

Thingpui an in zawh a, an inbual zawh leh meuh chuan khua a thim ta. Zanriah chaw ei turin an inbuatsaih a. An in chu dai dep, tuikhur kawng thlang lama awm a ni. A vâng feet 15, a dung feet 20 a ni a. Pindan hran pawh a nei lo va. An khum chu puan hlui fahran hian an zar hliah ve mai a. kawmchar lamah chuan leihka hran a awm a. A chhak lamah chuan bual in ang ve deuh hi an ping dang bawk a. Tin, in chhûngah chuan thutthlengsei pahnih, engtik kuma siam tawh nge tih hriat harsa tak tawh tur hi a inhung sawi ve reng a. Chaw ei dawhkan hran a awm lo va, tapchhak bul chhuatah chuan an ei mai thin.

Biaka te chhungkaw zanriah kil chu an nui nasa hle. An fapa Anganwadi kal tantir leh an fanu naupang zâwk inhnial chu an hlim pui hle a ni. Chaw pawh an ei rei phah khawp mai. An chhungkua an dam tlan phawt chuan tu chhûngkua mah an ngâi bik lo. Rualawhna te chu neiin an thil awh ngawih ngawih an neih phâk loh tam tak awm mah se Biaka chuan a rilru-ah chungte chu a ngaihtuah lo lui ve tlat a. A fate tluka ro hlu thil dang neia a inhriat lohna chuan a in chhûng chu a tihlûin a tinuam a, a thlâkhlelhtir bawk.

Zonuni chuan thawh pahin a fanu naupang zawk Lalpârmawii leh a fapa Ramnunsanga te inhnial chu fiamthu hian, “Inhnial in peih lutuk. Ei mai mai rawh u. Naktuk zing atang chuan chaw ei apiangin pakhat kawmcharah in thu ang a, pakhat khum bulah in thu tawh ang,” a ti a. Lalpârmawii chuan, “Mama hi chu ka bulah a rawn insawn leh tho vang. Amah hian alawm min hnial min hnial thin chu,” tiin a nu chu a lo chhâng a.

An chaw eikham an insingsak fel meuh chuan khua a thim tak tak ta. Khua chu a lum deuh avangin an kawtzawl chhe têa thutna tur an siam thingluang chungah chuan an chhungkuain an thu a. Van arsite chu kâwkin naupangho chuan Biaka chu eng nge a nih an zâwt nak nak a. Biaka chuan a theih ang angin a han chhâng a. Mahse arsi chanchin chu a hriat loh lam a nih avangin a chhâng thui thei lo khawp mai. Arsi hming thenkhat a hriat chian loh chu Zonuni nen chuan an inrin siak a. Zonuni lah chuan an pa aiin a lo hre lo zâwk daih mai si a. An fate zawhna pawh chu an chhâng hlei thei lo a ni ber e. Nakinah chuan Ramnunsanga chuan, “A pa, thla khi engtia hla nge a nih? Mêl sawm a tling a ngem?” a ti a. Biaka chuan thla chu mêl nuaih chuang daih a ni tih a lo hre ve hlauh mai a. A fapa hnenah chuan, “Mêl nuaih thum vel a ni ang. A mêl zât chiah chu ka hre bik lo,” a lo ti a. Lalnunfeli chuan, “A pa, thlâ-ah khian eng nge awm? Mihring an awm ve lo tiraw?” tiin a lo zawh belh a. Biaka chuan, “Aw, mihring tân awm theih rual a ni lo. Thlaler vek alawm,” a ti a.

Ramnunsanga chuan, “Apa, eng nge ni thlaler chu?” a lo ti leh a. Apa chuan, “Thlalerah chuan hnim reng reng a to thei lo va, tui pawh a awm lo. Ruah a sur ngai lo va, a lum em em bawk,” a ti a. Ramnunsânga vêk chuan, “A nih, thlaler chu i hmu tawh em?” tiin a zâwt leh a. Biaka chuan, “La hmu lo. Mizoramah hmuh tur a awm ve lo alawm. I pû chuan an sipai tan lâiin a hmu tawh a. ‘A hmuhnawm lutuk,’ a ti a sin,” a ti a.

Lalparmawii chuan a pa mal chunga a ke nghah pah hian, “Apa, thlalerah chuan min la hruai ve rawh aw,” a lo ti ve a. Biaka chu a nui hawk hawk a. Fiamthu hian, “Ka la hruai vek dâwn che u alawm. Lungngai mah ta che u,” a ti a. Ramnunsanga chuan, “Ka kal châk tawh e. Anû pawh a kal ve ang ti raw?” tiin a pa thusawi chu a lo chhunzawm a. Zonuni chuan fiamthu hian, “Thlalerte chu ka kal peih teuh lo mai. A lum awm awm nen. Tui a awm si lo, ni a sa si. Kei chu inah ka lo awm der der mai ang. I paho hian kal ula a ni mai,” a lo ti a. Lalnunfeli chuan thil a hre thiam ve tan tawh a, chuvangin a pa hnenah chuan, “Thlalera in kal hi chu ka ring lo a ni. In sawi ve mai mai a nih kha,” a lo ti a. A pa chuan, “Bawiha, keini chu kan kal dâwn tiraw,” a ti a. Ramnunsanga chuan, “Duh leh kan pahnih chauhin kan kal anga a ni mai. A pawi lo reng reng. An kal ve chak ngawt ang,” tiin a pa chu a lo chhâng a.

Khua a lo tlai hret hret a. Zonuni chu in chhûngah a va lût zawk a. A rawn chhuak leh chuan, “Kei chu mut mai a nia ka duh ni. Vawiin ka leipui kal kha ka chau deuh a, mut zal thuai thuai ka châk a ni,” a rawn tichhuak a. Ramnunsanga chuan, “Anu, kei pawh ka mut a chhuak lutuk,” tih pahin a nu malchung chu a rawn chuh nghal a. A mut a chhuak tak tak tih hriat deuh hian a meng ngui deuh lap a. Tichuan in chhûngah chuan an inzui lût ta dial a.

Khum chu a hmingin pahnih chu an nei ve naa han dah hlatna tur awm chuang hek lo, a insi deuh reng a ni. Khum tê zâwkah chuan Lalnunfeli leh Lalpârmawii an mû dûn a. A lian zâwkah chuan Biaka te pathum chu an mû a. Ramnunsanga chu a intih tlei ve deuh tawh avangin a lâiah a mu duh tawh bik lo va. A ûte hnaih lam, a nû sirah chuan a mu thin.

An mu tur chu an han ri nak nak phawt a. Thawnthu sawi tura an tih pa ber chuan a han sawi dâwn tan chauha a fate chu an muhil niin a hria a, a thawnthu sawi lâi chu a titâwp a, a fate thawm chu a han ngaithla a. An mu nghet tawh niin a hria a. Mutthilh tumin a insiam rem ve ta a. A bula mu reng Zonuni chuan a pasal chu zawi tê hian a lo kuah a. An muhil dun ve ta siai siai a. Dâr kua a rik chuan chu in te reuh tê, a bang leh a chhuat dâp, a chung rangva hlui dum thap tawh, tukverh pakhat chauh nei, tuikhur kawng thlanga awm, kawngkapui kalhna pawh nei mumal lo, han en thuak pawha a chhunga chengte khawsak dan tur awm tâwk hai rual loh chu a reh thap tawh a ni.

Zing dâr nga velah Zonuni chu a tho va. Khua a êng uarh tawh a, ni pawh a chhuak lek lek tawh a ni. Rawngbawl hmâin an kawmthlang tuikhur tui chu vawihnih a zu châwi hman a. In han thlen leh chuan a fate chu kawtah an lo ding far tawh a. Biaka erawh chu a la tho lo. Zonuni chuan chawi chhum turte a han buatsaih a. Chutia a insingsak vel lai chuan miin an kawngkapui chu an rawn kik ta kauh kauh mai a. “Rawn lêng rawh u,” a tih zawh rualin kawngka chu a rawn inhawng a, nula pakhat hi a rawn lang nghal a. Chu nula chu tu dang ni lovin Pu Thankunga fanu Lalruatkimi a lo ni a.

Zonuni chuan, “Makimi zu ni reng a. I va hmâ ve, eng nge i duh ve teh mial a?” a lo ti a. Zonuni chuan nui hawk hawk chung hian, “Ni chiah, ka rawn hmâ lutuk alawm. Sana ka en sual a, ka rin âiin a lo la hma daih mai. U Biaka a tho tawh em? Hei nimin lama a thingzai putna man kha rawn pêk ka tum a,” a ti a. Zonuni chuan, “La tho nang mawle. Ka’n kai tho ang e. Thawh a hun tawh reng reng alawm,” tih pahin khum lam chu a pan nghal a.

Biaka chu a rawn tho chhuak nghal a. Ruatkimi a hmuh chuan, “Nang zu ni reng che a. Nimin ka thingzai pû kha ka chauh deuh nge ni, tukin chu ni dang aiin ka tho tlai tlat mai,” a ti a. Ruatkimi chuan, “Eng lo a nia. Ka pain nimin lama i thingzai putna man kha va pe rawh min ti a, ka rawn kal a ni. A hma lama mite nen a vaiin chêng 490 tur em ni kha?” a ti a. Biaka chuan, “Ni kan tia mi kha? Keiman ka rawn lam ang chu ka lo ti mai asin,” a ti leh a. Ruatkimi chuan, “Hei chêng zanga ka rawn keng a. A nawi kir a ngai lo vang. Ka pa’n a nawi kan nei si lo va, tikhan pe mai rawh. Kir a ngai lo vang a ti,” tih pahin Biaka kutah chuan chêng zanga chu a hmet bet a, chhuah a tum nghal a. Biaka chuan, “Ni lo ve, kha chêng sawm chu ka kir ang che,” tiin a lo hnar a. A rilru erawh chuan chêng sawm pawh a kawl tawh lo tih a hre reng thung. Mahse Ruatkimi chuan, “A ngâi lo. Ka kal dâwn. Chaw ei tui ule,” tih leh chhuah a rual a. Um zui hman pawh a ni lo.

Hetianga an inbiak lai hian Lalnunfeli te unau chu in chhûngah an rawn lût tawh a. Ruatkimi’n a pa hnêna chêng zanga a pe lai te kha hmuhnawm titakin an lo en kar a. An hmêlah chuan an lungawi hliah hliah tih a hriat theih a ni. Biaka chuan an chhungkaw tâna chêng zanga hlutzia leh tamzia te, a thingzai put hlawhna chhungkua te tâna engmah tham a nih lohzia te chu a ngaihtuah duh lo lui ve tlat a. Pawisa hi a lût tam lam âiin a lût chhunin chhûngkua a tihhlim leh hlim lovah a hlutna a awm zâwk niin a ngâi a. Chuvang chuan chêng zanga chu an chhungkaw tân chuan thil ropui tak a ni.

Ruatkimi chhuah veleh Lalnunfeli te unau, chêng zanga note la hmu ngai lo chuan a pa chu an bawr nghal chat a. Lalnunfeli chuan, “A pa, khawi mawi chêng zanga chu ka lo en ve,” tih leh a pâ bâna uai chu a rual a. A naute pahnih chuan, “Kei pawh ka en ve duh,” tiin Biaka chu an rawn bawh bawk a. Biaka chuan, “Ngawi r’u, in tichhia ang. Pakhat tê têin en ang che u,” tih pahin Lalnunfeli chu a pe a. Lalnunfeli chuan ngaisang tih hriat tak hian chêng zanga note chu a en vang vang a. A châng leh a biang chul nân te chuan a hmang a. A nauten an lo ngen ve reng avangin a duh ang pawhin a khal tha hman lo.

An unau thuma an en zawh hnu-ah Biaka chuan a kawr hma lam iptêa thun pah hian, “Khawi nge, ka va hmang teh ang. Ka duh duh ka lei dâwn,” tiin a han tho fiam hlut a. Lalpârmawii chuan, “Apa, ka kal ve duh. Min lo nghâk rawh,” tiin tah a tum titih ta mai a. A nau Mama chuan, “Kei pawh ka kal ve duh. Apa, thil min lei ve rawh,” a lo ti bawk a. Lalnunfeli erawh chuan chuti mai maiin a pa chuan an pawisa dawn chu a hmang dâwn lo tih a hre thiam tawh a. A naute pahnih tah phah lek lek chu a lo nuih a.

Zonuni chuan, “In pafa khan dawrah thil va lei teh u. Sahbawn leh chi kan nei tawh lo. Pu Khuanga te dawrah hman nia ka dailuah lâkna man bâ rulh pahin va kal teh u. Mahse rei lo ula. Chaw ei kan peih têp tawh a nia,” a ti a. Tichuan an pafa thum chuan an inzui chhuak ta dial a.

******

            Chaw ei khama naupang sikul kal tur insiam chu an ri nak nak a. Lalnunfeli chuan, “Apa, vawiin chu inah in awm dâwn tiraw?” tiin beisei neih hmel deuhin a pa chu a zâwt a. Chaw ei lâi khan a ke a nat avanga ina a awm mai theih tur thu an sawi kha a la hre reng a ni. Biaka chuan, “Ni e, vawiin chu kawmchâr bang hi siam that ka duh bawk nen; awm hahdam pahin ka lo siam tha ang e,” tiin a chhâng a. A pa in awm turin Lalnunfeli a tihlawmzia leh thlamuang ta sawt niawma a awm dan chu Biaka chuan a lo hmu vek a. Theih nise a fate chu ni tin awm pui a duh a, mahse an chhungkaw khawsak chuan a zir mawlh si lo.

            Zonuni chuan, “Kei pawh vawiin chu ka awm dâwn alawm. Chhunah ei tur tui deuh ka lo siam ang a, in rawn ei teuh dâwn nia,” tiin Lalnunfeli chu a lo chhâng ve a. Lalpârmawii chuan, “Kei pawh sikul kal lova in awm ve ka châk e,” a lo ti a. A pa chuan, “In hi kan awm khât bawk tak a, han awm tlan dial dial chu a châkawm khawp mai mawle. Mahse sikul chu va kal ula, i nu nen in kan lo nghâk ang e,” tiin a chhâng a. Pârmawii chu kawngka bul thutthlengseiah chuan a thu a, in awm ve a châkzia chu a hmêlah pawh a lang thei hial a ni.

            Lalnunfeli insiam zo chuan, “Apa, ka lehkhabu man kha pêk a hun tawh a nia,” tiin a pa chu pawisa a dil a. A pa chuan, “Cheng eng zât nge ni kha?” tiin a lo zâwt lêt a. Lalnunfeli chuan, “Cheng sawmnga maw le.Thuai vat. Ka hmanhmawh a nia,” a ti a. A pa chuan a kawr iptê atangin chêng sawmnga chu a phawrh a, a rawn pe a. Lalnunfeli chuan lawm taka a pa pawisa pêk chu lain a nau nên chuan an inzui chhuak ta a. A ute inzui chhuak chu Ramnunsanga chuan, “Min lo nghâk r’u. Kei pawh api te inah ka kal nghal dâwn,” tih leh tlan chhuah a rual nghal a.

            Biaka chuan a fate pathum inzui chhuak hnak hnak chu an lan theih chhung zawng a thlir a. Khawvelah hian engmah chhuan tur a nei lo tih a inhre chiang hle; mahse a fate an dam a, an nupaa an dam dun phawt chuan khawvela mi hausa ber pawh an awt bik chuang lo a ni.

            In chhûnga a lût chu a nupui Zonuni chuan, “U Biak, vawiin chu hlim deuhin hmang ang aw,” tih leh a pasal nghawnga lo uai chu a rual a. Biaka chuan zawi tê hian a nupui chu a pawm kang a. Khumah chuan a va thut pui a, zawi têa a biang leh Zonuni biang insiktir pah chuan, “Ni e, hlim deuhin kan hmang dawn nia. Hetiang hun tluka nuam hi a awm chuang hlei nem,” a ti a. Zonuni chuan pangchang takin a hmâi chu Biaka âwm bawrhah chuan a phûm a. A lungawiin a thla a muang hliah hliah tih hi a hriat reng mai. Biaka chuan a nupui sam sei tak leh dum hlap mai uai thla siau siau chu duat takin a chul heuh heuh a.

            Zonuni hi a nulât lâi chuan nula hmai fâi ve pâwl, an khaw tlangvalte pawhin an sawi zin ve pâwl leh an rim tam ber pâwl a ni ve a. A hmêl te chu a tha lutuk han tihchiam tur awm lo mah se duhawmna tak hi a nei ve a. Amah a lo intuai fai peihin a lo hlim thei bawk a, Biaka pawh hian a nei ta hi tifuh a inti ṭhin h;e a, a inchhir ngai lo. An chan tâwkah chuan an lungawi a, ṭhenawm khawvengte nên an inkhaikhin chhên lo va, an dam dun phawt chuan tu nupa mah hi an awt bik lo a ni.

            Biaka chuan a nupui chu duat takin a pawm a. Khawvela nula hmêltha ber leh fel ber ni lo mah se ani tân chuan a hlû a, a hmangaih bawk a, chuvangin khawvel ram changkang zâwka nula hmêltha tak takte nên a tehkhin ngai lo. A neihchhun a ni a, a ni zel dâwn bawk a. Chuvangin khawvela nula hmêltha ber leh fel ber anga neih kha a tan chuan a ṭha ber a, a hlu ber bawk.

An awmna khum chu tlâwmin ropui lo teh mah se chu khuma awm dunte inkârah chuan hmangaihnain ro a rel miau avangin Eden huan tluka nuam, Saron phai lili tluka mâwi, rose pâr ang maia rimtui a ni. Chu in tlâwm tak chhunga khum ropui lo takah chuan hmangaihna chhimbâl a zâm chiai chiai a. Nupa inhmangaihte chuan an inhmangaihna chu daltu awm miah lovin an lan chhuahtir a. A reh ta vang vang mai a ni.♫♫♫

-          Ocotber 2012