Thuthlung Bawm Kawltute



By Paul Raffaele                                           Letlingtu:Lalchhuanmawia Tochhawng
 “Acacia thingin bâwm an siam tur a ni,” tiin Aigupta ram aanga a chhanchhuah hnu-ah Pathian chuan  Mosia chu a hrilh tih Exodus-ah kan hmu. Tichuan Israel-te chuan Bâwm chu an siam ta a. Chu bâwmah chuan Sinai tlâng atanga a lâk Thupêk Sawm chu a dah a.
         

Gramham Hancock-a chuan The Sign  and the Seal tih bu-ah, “Chu Bâwm chu Israel-te chuan Pathian ngeiin a siam ang maiin an be ta a,” tiin a ziak a. Bible leh Bible pawn lama thuziaka a lan dan chuan chu bâwm chu a alh êng pup hin a, lui luang lai chawlhtirin sipai rual a tiboral vek bawk. Steven Spielberg-a chuan kum 1981 khan Raiders of the Lost Ark tih film hmuhnawm tak siamin hetiang deuh hi a lantir a nih kha. Lalte pakhatnaa a inziah dan chuan Lal Solomona (970-930 BC) khan he Bâwm dahna tur temple a sa tih kan hmu bawk.
Chutah he Bawm pawimawh tak mai hi a bo ta daih mai le. Juda-ho chuan Babulon-in kum 586 BC-a Jeruslaem an run hmâ emaw, an run lai vel emawa bo niin an ngai a ni.
Mahse kum za têl teh meuh chu Ethiopia rama kristiante chuan khaw lian vak lo Aksum khaw biak inah kawl tha khiauvin an insawi ta tlat mai. Aksum khua hi Ethiopia hmar lam tlangrama awm a ni. Kum 3,000 kal ta khan helai hmun hi rawn thlengin puithiam virgin ngatten an veng ta reng niin an sawi. Heng puithiamte hi he Bâwm vêng tura hriak thih bik an ni a. An thih thlengin biak in tual bâk kal chhuah an phal lo.
Ethiopia khawpui Addis Ababa ka thil hmuh mak deuh mai chu North Korea khawpui Pyongyang-a mi ang chiah concrete ban hrawl zet mai leh sâng pui mai chunga arsi sen intar chu a ni. He ban lian zet mai hi kum 1974 atanga 1991 thlenga Marxist roreltu Derg hnena thilthlawnpêk a ni. (Tunah hian he ram hi mipui thlan lal parliament member-ten an nei tawh a)  Derg hming diktak zawk chu Red Terror tih a ni a. An lal chhung khan mi maktaduaih chuang tihlumin an sawisa nia sawi a ni a. Chung zinga langsar ber chu kum 1975-a thi Emperor Haile Selassie kha a ni.
Selassie kha Ethiopia emperor hnuhnung ber a ni a. Ama insawi dan chuan an lal Menelika atanga inthlahchhawng 225-na a ni a. Menelika hi BC kum zabi sawmna laia he Bâwm an neih theihna chhan ber kha a ni.
He thawnthu hi Kebra Negast (Glory of the Kings), Ethiopia lal indawt dan ziahna bu-ah pawh sawi a ni a. Heta an sawi dan chuan an lal hmasa berte zinga mi Sheba lalnu kha Solomona hmu turin Jerusalem-ah a zin a. A haw lamah Solomona fa Menelika a tih chu a hring a.  Prince Menelik-a chuan kum 20 mi a nihin a pa Solomona hmu turin Jerusalemah a kal a. A haw lehlam chuan Israel mi ropui pakhat fapa upa ber, a hmel hriat loh chuan a zui haw a. He pa hian Thuthlung Bawm chu a ru chhuak a. Chutianga Thuthlung Bâwm tihbai-awm tak mai chu an ru chhuak tih leh eng tin mah Thuthlung Bâwm thiltihtheihna chuan a khawih lo tih a hriatin Menelik-a chuan Pathian awmpuina a dawng niin a inhre ta a ni an ti.    
British-a piang, Ethiopia rama um sawmnga zet awm tawh Richard Pankhurst, mi thiam sâng tak chuan Kebra Negast hi kum zabi 14 (AD) na laia an ziah ni-ah a ngai a. Hei hi historian tam tak ngaihdan pawh a ni. Menelika thlahtehovin an lalna chu Pathian ruat a nihzia nemngheh nan an ziah a ni a. Solomona leh Sheba lalnu atanga kar awl awm miah lova an lal indawt chhoh dan anga ziah a ni. Ethiopia mite erawh chuan he lal inthlah chhawng ziahna hi kum zabi palina laia Coptic hawrawpa ziah, tunhma lama lo inziak tawh lakchhawna innghat a ni an ti thung. He thlah kal zel hi a pawimawh em avangin Selassie-a pawh khan an ram danpui pahnihah khan a ziak lang nghe nghe a. Chu chu kum 1931 leh 1955 a ni.
Aksum kal uma Adis Ababa ka chhuahsan hmain khawvel pum puia member maktaduai 40 zet nei Ethiopian Orthodox kohhran hruaitu lû ber His Hiliness Abuna Paulos-a chu Ethiopian-hovin Thuthlung Bawm neia an inngaih chungchang chu ka zawt hmasa a. Paulos-a hi Princeton University (USA) atanga Pathian thua PdD a ni. Kum 1992-a tuna a hna-ah dah a ni hma hian Manhattan (New York) bial kohhran hotu a ni tawh bawk. Rangkachak rawng tiang keng a, rangkachak rawng tho Mari’n Isua a pawm lai lem awrhin rangkachak lal thutthleng ni-awm takah chuan a thu a. A lal vet vet khawp mai.        
Kum sangkhat zet Juda sakhua kan vawn hnu-ah kristian sakhua hi kum sanghnih zet kan zawm leh tawh a. Chuvang chuan a nia kan sakhua hi Thuthlung Hluiah thui tak a la innghah ni. Leviticus-a a sawi ang Juda-ho ei leh in kha kan la zawm a. Nu leh paten an fapate chu Thuthlung Hlui hun lai angin an serh an la tansak bawk a. Thingtlang lama mi tam takin Inrinni hi Chawlhni-ah an la hmang bawk. Kristian ni chungin Juda dan kosher chu an la zaw m tihna a ni.
He an hnam dan leh Thuthlung Bawm, Ethiopian-hovin Tabota Seyen (The Ark of Zion) an tih neia an inchhalna hian inzawmna a nei reng em tih zawhna chu Paulos-a chuan tihian a chhang:  “Kan inchhal ringawt lo; thudik tak a ni. Kum sangthum kal ta khan Sheba lalnu chuan Jerusalem-ah Solomona a va hmu a. Solomona fa a pai a. A fapa Menelik-a chuan kum sawmhnih lek a nih laiin a pa Solomona chu a va tlawh a. Chumi um chuan he Bawm hi a rawn hawn a. Chuta chin chu Ethiopia ramah hian a awm ta char char mai a ni,” tiin. 
Ethiopia rama Thuthlung Bawm chuan Bible ami, fit li dawn laia sei, fit hnih vela sâng leh lian, Zahngaihna Thutphah hualtu vantirhkoh pahnih inhawi tawn ang chiah a ni em tih ka zawh chu Paulos-a chuan koki chhin ak pah hian, “Ethiopia kohhran hruaitu lû ber ka ni chung hian ka hmuh hi phal a ni chuang lo tih hi i ring mai law’m ni? A vêngtu chauh hi khawvel mihring zinga a hmu thei awm chhun chu a ni,” tiin min chhang.
A sawi zel danin Menelik-a hun lai atang tawh khan Bawm chu Aksum-ah hian an kawl reng bik lo va. Hmêlmate lak atanga a him theih nan puithiamte chuan kum zali zet an thukru bawk. Aksum khaw kawng, hmar thlang mêl 200 vel zeta hlaa Lake Tana (dil) thliarkarah an puithiam hmunpui chu a awm tiin min hrilh a ni.
Ethiopia hi tuifinriat atanga hla takah a awm a. Lake Tana erawh chu dil lian tak a ni. A zau zawng chu mêl killi 1,400 zeta a ni a. Nile lui hnâr niin Nile lui hian Ethiopia, Sudan leh Aigupta ram te luang tlangin Mediterranean a fin a ni. Lake Tana atanga Nile lui luan chhuahna lai velah chuan Pharoa hun laia an tihdan ang chiah khan Papyrus hmanga an lawng siam chu an dah kual pût thin. Thuthlung Bâwm awmna thliarkar Tana Kirkos an tih lama kan kal lai chuan chhum kârah chung lawngte chu ka thlir dauh dauh a.
Lawngpû chuan zawi muangin ngawpui chhah deuh mai karah chuan min kalpui zel a. Ngaw chu a chhah em avangin kan bo ta emaw a tihial a ni. Dârkar hnih vel kan kal leh hnu chuan kan hma lama lung bang yard 30 vela sâng tur leh yard za vela thui tur hi kan hmu ta a. Lawngpû chuan, “Tana Kirkos” tiin a au va. A thaw huai bawk.
Chung lamah chuan dil sangha tlana awm mupui hi a thlawk kual duai duai a. Chutih lai chuan puithiam pakhat hi ke lawng (pheikhawk bun lovin) hian a rawn kal a. Lung kâr atang chuan min rawn thlir a. Kan awng lettu chuan, “Hmeichhia kan hruai leh hruai loh a rawn en hmasa a nih khi,” a ti a.
Chu puithiam chuan Abba (or Fathe) Haile Mikael a nih thu sawiin, “Puithiam 125 kan awm a. Tam tak chu mi thar an ni bawk. Kum za tam tak chu hmeichhia reng reng kal phal a ni lo. A chhan chu puithiamho châkna an tichhuak palh ang,” a ti a. Puithiam dang , Abba Gebre Maryam chuan min rawn fin ve a. Ani pawh chuan kawrfual eng (yellow) râng deuh ruai hi a rawn ha a. Kross lem lian fê mai hi a awrh ruang bawk a. A chhip lama kross awmna tiang a hawl bawk. Ka zawhna mi chhangin Abuna Paulos-a sawi kha chipchiar zawkin a sawi ta a.
Isua pian hmâ daih khan he Bâwm hi Aksum atangin a him zâwk nan an rawn dah a. Hei hi a chhan chu khatih lai khan kan pipute khan Juda sakhua an la zawm vang a ni. Mahse Lal Ezana khan kum 1600 kal ta khan Aksum-ah hian a la kir leh a. Ezana lalram chu Red Sea aanga Arabian khawmual zingzum thleng a huam a. AD 330 khan kristian-ah a inlet a. Kristian sakhaw theh darhtu ropui tak a ni.”
Abba Gebre-a chuan a lo chhunzawm a, “Mari leh nausen Isua kha Israel an tlanchhiatsan khan he laiah hian ni sawm lai an rawn awm a. An hut dun hinna hmun chu in hmu duh em?” a ti a. Heroda khan Bethlehem khuaa nausên kum hnih hnuai lam zawng zawng a tihhlumna tur thupêk a chhuah kha.
Thingbuk kâra kawng te reuh tê, mual pawng zawh chuan kalin puithiam la naupang tak tak pahnih, an hmun tianghlim te reuh te kianga ding lam chu kan pan zel a. Abba Gebre-a chuan chu hmun thianghlim chu kawk chungin, “He laia an cham chhunga Isua leh Mari thut dunna chu helai hmun hi a nia,” a ti a.
Kei chuan, "A fiahna i nei em?" ka lo ti a.
Mi khawngaih zâwk niawm taka mi en pah hian, “Thudik a nih miau avangin a fiahna kan mamawh lo. Kum za tam tak liam ta atang khan puithiamten an inhrilh chhawng zel a ni,” a ti leh a.
A hnu-ah University of Sydney mi thiam Andrew Wearring-a chuan tihian min hrilh, “Matthaia ziakah hian Mari te nupain Isua an tlanchhiatpui thu a ziak a. Aigupta rama an tlanchhiat thu a sawi a, a sawi tam lo khawp lehnghal,” a ti. A sawi zel danin an lo chhuahna Orthodox Coptic Church ang bawkin Ethiopia Orthodox Church pawhin Mari te chhungkua kha Aigupta khawthlan lamah kum li an tlanchhia tih chu an pawm ve tho va. Mahse Aigupta khawthlang lam chu Ethiopia ram Lake Tana atanga mêl sangkhat zet a ni a. Eng tin nge Mari te chhungkua kha an zin theih ang? Hriat theih a ni tawh lo.
Kan chuanna lawng lama kan kir leh lai chuan di in chung zum lian vak lo, puithiamho chenna chu kan hmu a. Abba Bebre chu a va lût a, hmanlai dâr tray pakhat hi a hunna nen a rawn la chhuak a. Chu chu Menelikan Thuthlung Bâwm ruala Jerusalem atanga Aksum-a rawn hawn phei a ni.
Abba Gebre-a chuan a sawi zel a. “He tray hi Jerusalem puithiamhovin inthawina ran thisen an lâkna kha a ni,” a ti leh a. A hnu daiha historian Pankhurst-a sawi dan chuan he tray hi a hma pawhin a lo hmu tawh a. Kristian an nih hmaa Ethiopia rama Juda serh leh sang an tihna hmanrua a ni a. A sawi zel danin Lake Tana chu Juda sakhaw hmunpui a ni.
A tâwpah Abba Gebre-a chuan biak in hlui fê mai, an mahni Ethiopia in sak dan hmanga sak, thing leh lung hmanga sak chu min kawhhmuh a. A bang pawn lam hual chuan kawng zim tê mai hi a kal a. A chhung lam chu mak’das an ti a. Chu chu Hmun thianghlimte zinga a thianghlim ber tihna a ni. A chhung chu puanin an pingdang leh a. Chu pindan chu puithiam senior-ho tan chauh an hawng phal bawk. Chu chu tabots an dahna chu a ni.
Tabot chu Thuthlung Bâwm chhunga Thupêk Sawm ziahna lungphêk anga siam a ni a. Chutiang chiah chu Ethiopia rama an biak in hmun thianghlimah an dah vek bawk. Gebre sawi danin heng tabot-te hi biak in tithianghlimtute chu an ni a. An tel lo chuan biak inte pawh hi sakawr huang ang chauha bawlhhlawh an ni. Kum tin January 19-ah Ethiopia ram pum puia Tabot-te chu kawng an zawhpui hin a. Chumi ni chu Timkat an ti a. Chu chu Epiphany Ruai tihna a ni.  
Hun serh pawimawh ber chu Gondor hmunah neih a ni a. Chu khawpui chu Lake Tana hmar lam tlangrama awm a ni. Thuthlung Bawm kan ngaihhlutzia i hriat duh chuan chu hmunah chuan i kal ngei a ngai ang,” a ti leh a.
Gonder khua-ah hian mihring 160,000 an awm a. Fit 7,000 zeta sâng tlângdunga awm a ni. Rawngbawltu fel tak pakhatin Gonder khuaa Ethiopian Orthodox Church hruaitu Archbishop Andreas-a nen mi a inhmelhriattir a. Andreas-a chuan a office-a pindan ho ang reng deuh maiah hian min hruai lût a. A hmai chu a duk nasain a khuar deuh dâk a. A dinhmun a san tehreng nen puithiam naran thawmhnaw kawrfual eng a ha a. Kros chuanna tiang a hawl bawk a.
Meneika rualin Ththlung Bawm kha Ethiopia ramah a thleng phei ngei a ni tih fiahna a neih eh neih loh ka zawt a. Zawi sap hian, “He thawnthu hi kan kohhran hruaitute hian kum za tam tak an lo inhrilh chhawng tawh a. Chuvangin history thudik ni ngeiah kan ngai a ni. Chuvang chu a nia biak in tinah tabot a awm,” tiin min chhang a ni. 
A tuk chhunah Adreas-a chu kawrfual dum leh puan dum khumin tlang pang Biak in atang chuan a hnuaia lama mipui lo awm hmur mai lam pan chuan a kal a. Puithiam engemaw zat leh rawngbawltu thahnem tak, kawrfual rawng chi hrang hrang hahian an rawn zui bawk a. Puithiam hmuihmul bu chhup mai, kawrfual senduk leh rangkachak rawng puan khum hi an rawn kal hual a. Mipui zinga hmeichheho chu an râk chel chul a. |awng hriat loh (anmahni awng) in an râk teng tung mai a ni.
Kum 1930-a Italy-in Ethiopia an luah laia an thil siam, khawpui laili hmun zawl lam chu lung phah rual rem vak lo kawnga kalin an pan zel a. A zuitu mi sangkhat vel chu an zai a, an ri teng tung mai. Chu hmun zawlah chuan kohhran dang pasariha tabot an rawn zawn nen chuan an intawk khawm ta a. A rualin mual chu an zawh thla zel a. Mi sang têlin an zui bawk a. Chutah kawngpui pangngai atangin sâng tel dangin an rawn zui leh bawk a. Mêl nga vel an kal hnu-ah puithiamte chu park chhunga dil li dum kûk mai bulah chuan an ding ta a.
Chumi ni chawhnu lam atanga zan thlengin tabot bulah chuan an inkhawm a. An tlaivâr a ni ber e. Zing vartian a lo ni a, Archbishop Andreas-a chuan rawngbawltute chu Isua baptisma chan hriatrengna inkhawm a neihpui ta a. Chu tui chuan an intheh ta chur chur mai a ni.
            |awngtai leh sakrament neiin ni thum zet Timkat hun an hmang leh ang a, chumi zawhah tabot-te chu an awmna biak inah theuh an dahkir leh vek ang. Thuthlung Bâwm diktak chu hmuh ka châk em avangin mêl zahnih a hla hmar chhak lama awm Aksum lam chu ka pansan ta a.
Gonder ka chhuahsan hnu lawkah thingtlang khaw pakhat Wolleka an tih chu ka tlan pel a. Chu khuaa in chhe tê pakhat chungah hian Davida Arsi hi an lo târ vah a. Kum 1990 hma lawm zawng kum sângli zet Judate nunphung an lo vawn tawh dan entirtu a ni. Kum 1990 chho khan henglai vela Bet Israel Jew-te (Falasha an tih bawk. Falasha tih chu Aramic awnga mikhual tihna a ni) chu Israel sawrkar-in Derg tihduhdahna avangin a hruai chhuak ta vek a nih kha.    village, where a mud-hut synagogue bore a Star of David on the roof—a relic of Jewish life in the region that endured for as long as four millennia, until the 1990s. That was when the last of the Bet Israel Jews (also known as the Falasha, the Amharic word for "stranger") were evacuated to Israel in the face of persecution by the Derg.
Kawng chu a bumboh sâwt hle a. Tlangram kawng a ni a, a kawi nasa hle bawk si a, kan motor pawh chu a tlan chak thei lo a ni. 
Khaw thim hnu-ah Aksum chu ka thlenga. United Nations peacekeeper-ho thlenna hotelah ka thleng ve a. Chung mite chu Uruguay leh Jordan atanga lo kal an ni a. An sawi danin Ethiopia leh Eritrea ramri an vêng a ni ber. Chunglai ram chu UN report danin ‘buai thut reng thei’ niin an sawi bawk. 
A tûk leh chu a lumin a khu ngei mai. Camel chungchuang an kal zauh zauh tih loh chu Aksum kawtthler pawh a ruak deuh huai mai a ni. Denakil Thlaler bul lawka awm kan ni a. Chu thlaler chu Eritrea leh Djibouti thleng a parh chho bawk.
Tum loh deuh maiin kan thlenna hotel hulhliapah chuan Alem Abbay-a ka tawk ta hlauh mai a. Ani hi Aksum khuaa piang leh seilian, Frostburg State Univesity, Maryland-a African history zirtirtu, chawlh rawn hmang lawk a ni.  Abbay-a chuan lungphêk fit riat vela sang tur awmna-ah hian min hruai a. Chu lungphêkah chuan awng chi thumin thil a inziak a. Chung awngte chu Greek te, hmanlai Ethiopian awng Geez te, Sabean awng te a ni. Sabean chu Red Sea ral lehlama Yemen chhim lam ram, mi thiamhovin Sheba lalnu pianna hmuna an ngaih chu a ni bawk.
Abbay-a chuan, “He lungphêk hi kum zabi palinaa lal Ezana phun a ni a. Hetih lai hi chuan milem be mi a la ni,” a ti. A kut zungang chuan kum zabi 16 kal taa an hawrawp mak tak tak inziakte chu a han chhui zut zut a. “Hetahi hian lalberin helho a hneh avangin indona pathian chu a fak a. Mahse a hnu kum sawmah kristianah a inlet a ni,” a ti leh a.
Abbay-a chuan lungphêk dang, a hmaa awng chi thuma inziak awmna dang min kawhhmuh leh a. “Heta inziakah hi chuan Ezana chuan Van lalber chu a thenawm Sudan rama indona-ah a hlawhtlin avangin a fak a nih hi. Heta van lalber a sawi chu Isua a ni. Hmanlai thil laih chhuak miten Ezana hun laia pawisa tlang an laih chhuahah chuan Isua kross lem a chuang a ni,” a ti zel a. Ezana hun hma lama mi an laihchhuah pawisa tlangah chuan milem beho chhinchhiahna Ni leh Thla lem a chuang thung. 
Kan kal zelna-ah chuan tuikhuah lian tak mai hi kan kal pel a. A chung lam chu a hring deuh nghulh nghe nghe a. Abbay-a sawi danin chu tuikhuahah chuan Sheba lalnu kha a inbual hin a. |henkhat phei chuan chu tuiah chuan hmanlai mite anchhia a awmin an sawi.
Kan hma lamah chuan lung tolawt fit 79 zeta sâng, ton 500 zeta rit chu a awm a. A bul vela lung ang bawkin grannite hlawm khat aanga siam a ni. Kum zabi pakhatna (AD) vela mi tawh niin an sawi. Thawnthua an sawi dan phei chuan Thuthlung Bawm thiltihtheihna khan he lung hi zai thlain a awmna-ah hian a dah a ni an ti.
Thuthlung Bâwm awmna nia an sawi biak in kan pan zel lai chuan Sheba lalnu inbualna an tih pakhat chu kan kal pel leh a. Mi sawmnga bawr vel puan vâr sinin tui bulah chuan an lo kun fur mai a. A hma lawk khan he tuiah hian mipa naupang a tlahlum a, a ruang lo lân chhuah hun chu a chhungten an lo nghâk a nih chu. Abbay-a chuan, “Ni hnih khat chu a duh ang. Tunhma pawhin mipa naupang dang pawh an lo tlahlum tawh hin a, chuvangin an hre khawp mai. Anchhia a lo thleng dik leh ta-ah an ngai mai a ni,” a ti a.  
Abbay-a nen chuan Aksum puithiam lalber Neburq-ed-a office lam chu kan pan zel a. Aksum kohhran enkawltu lû ber a nihna avang pawhin Thuthlung Bâwm an vên dan chu mi hrilh thei ngei turah kan ngai a ni.
Chu puithiam lalber chuan, "A tir atangin a vên dan hi kan nei a. A vengtu chu Thuthlung Bâwm bulah chuan chhun zan zawmin a awngtai deuh reng a. A bulah chuan rimtui a hal a, Pathian a be hin. Amah chauhin a hmu thei a. Midang tumahin an hmu thiang lo va, a bul hnaia kal pawh phal a ni lo. Kum za engemaw zât chhung khan khawthlang lam atanga rawn tlawhtu henkhat chuan hmuin an insawi a. Exodus-a mi ang kha niin an sawi hin. Mahse Ethiopian-ho chuan thil ni theiah an ngai lo. A lem an lo hmuh mai mai a ni ang,” a ti a. 
A vengtu tur an thlan dan chu ka zâwt a. Ani chuan, “Tuna a vêngtu leh Aksum-a puithiam senior-hovin an thlang hin,” tiin min chhang a. Kei chuan kum zabi 20-na laihawl vel khan chutianga a vêngtu tura an thlan chu a tlanchhia a, mahse Aktum-ah an hruai kir leh an tih thu chu ka han sawi ve a. Neburq-ed chu a nui mai a. Mi chhang lem lo. Tlâng pang chhova Ethiopia ram biak in upa ber, kum zabi palina lai vela an sak tawh Zion Maryam biak in hlui bal seu sote chu mi kawhhmuh pah hian, “Thuthlung Bawm chu tahkhian a awm hin a. Mahse Arab-hovin an tichhe vek a. Chu Bâwm chu puithiamten an thukru ta a ni,” a ti leh a.
Hei chen hi ka lo kal ve tawh avangin Thuthlung Bâwm vêngtu chu ka hmu thei ang em tiin ka zawt a. Neburq-ed chuan, “Thei lo. Mi naran tan hmuh theih a ni lo. Puithiamte chauhin an hmu thei,” a ti ta tlat mai a.
A tûkah chuan hmuh tumin ka kal leh ta a. Puithiam fel tak pakhat hian an biak in gate bul thleng chuan mi va hruai a. Chu biak in chu mimal in pangngai tiat vel niin thir pal sâng tak hian an hung chhuak vek a. Puithiam chuan, “Hetah hian lo nghâk lawk rawh,” a ti a. Biak in pan chhohna sitep-ah chuan a lâwn chho va, zawi te hian vêngtu chu a han ko ta a.
Rei vak lovah chuan a rawn nui sak a. Ka dinna atanga hla vak lo thir pal kârah hian mi pakhat, kum sawmruk dawn lai tur hi a rawn hawi thla a. Min hruaitu puithiam chuan zawi sap hian, “Vengtu chu a nih khi,” a ti ta a.
Thuthlung Bâwm ngetu chuan olive rawng kawrfual a ha a. Diar dum a khum a, sandal pheikhawk a bun bawk. Hlim hmel lo fahran hian mi rawn en a. Thinga siam kraws eng hi thir pal kârah chuan a rawn lek chhuak a. An tihdan anga a tiang lu lam leh mawng lam ka lo fawhsak zauh zauh lai chuan malsawmna thu a chham mawlh mawlh a.
A hming ka zawh chuan, “Thuthlung Bawm vengtu hi ka ni. Hming dang ka nei lo,” a ti niin kan awng letlingtu chuan a sawi.
Khawvel letliam atanga Thuthlung Bawm chanchin sawipui tura lo kal ka nih thu chu ka sawi leh a. “Engmah ka hrilh thei lo che. Lal emaw, bishop emaw, roreltu emaw pawh nise keimah chauh lo chu tumah dang reng rengin an hmu ve thei lo. Hei hi kum 3,000 kal taa Menelikan he Bawm a rawn hawn tirh atanga kan pipute thu rochhiah chu a ni,” tiin min chhang a.
Kan han inmelh leh ren rawn a. Thil dang ka zawh leh reng reng chu min chhang tawh lovin a kal sawn ta daih a.
Puithiam chuan, "I vannei zâwk a nih kha. Tlawhtu tam zâwk chu a hmu duh lo asin,” te chu a la ti ta deuh deuh a. Vannei chu ka inti lutuk lo. Zawh tur ka la ngah lutuk. Chu Thuthlung Bâwm chu Bible ami ang hi a ni em? A thiltihtheihna chu vengtu chuan a hmu ngai em? He hung chhung chhuahsan thei miah lova ven reng mai chu nuam a ti em? Zawhna a va tam em!       
Aksum-a ka zan hnuhnung berah chuan biak in kawng kha ka zawh nawn leh a. Tunah chuan tumah hmuh tur pawh an awm tawh lo. Thla êng hnuaia tlê sût mai chu biak in chu rei tak ka thlir vang vang a.
A vêngtu chuan rimtui hala biak in a tihkhûk vel lai chuan an hmanlai thu chham ag kha a chham ve ang em? Bâwm hma-ah chuan a hingthi ang em? Keimah ang bawk hian a khawhar ve ang em? Thuthlung Bâwm chu a awm tak tak ang em? 
Heng zawhnate hi engti kawng mahin ka chhang thei ta lo a ni. Thim zingah chuan en luih tumin han vâk lût ngat ila chuan a vêngtu khan ralkhel dar a tiri ngei ang. Keimah tak pah chuan ka han luh chuan ka han tibawlhhlawh ang a, a thiltihtheihna chuan min tina ang tih te pawh ka hlau deuh roh bawk.
Ka thil zawn chu ka zo a ni mai e. Mahse Thuthlung Bâwm chu chu hming nei lo biak inah chuan a awm tak tak nge awm tak tak lo ka sawi thei ta lo va. Menelika zinpui pa khan la tak takin Ethiopia ramah hian a rawn la tak tak pawh chu a ni thei. Hmanlai puithiamho khan an kohhran mite tihthaih nan leh an thuneihna tihchak nan an phuahchawp mai mai pawh a ni thei. Mahse Bâwm awm leh awm loh chu thla eng hnuaia thil hmuh ang riai ruai chauh niin ka hriat phâk bâk a ni ta. Kum sâng têl thuruk lo ni tawh chu thurûk a la ni ta reng mai. Timkat –a inkhawmho leh Tana Kiros puithiamho thla êng hnuaia an rawn kir leh lai chuan he chatuan thurûk kâra ka lo awm ve ringawt pawh hi ka zawhna chhanna atan chuan tâwk mai rawh se tiin thutlukna ka siam ta a.
Paul Raffaele
Lehkhabute
Ethiopia & Eritrea by Matt Phillips and Jean-Bernard Carillet, Lonely Planet Publications (Oakland, California), 2006
Searching for the Ark of the Covenant by Randall Price, Harvest House Publishers (Eugene, Oregon), 2005
The Sign and the Seal: The Quest for the Lost Ark of the Covenant by Graham Hancock, Simon & Schuster, 1992


Comments

Popular posts from this blog

KA LO TAWN VE - REMRUATI

TUNLAI KHAWVEL HMASAWNNA LEH KRISTIAN THALAITE.

A LOVE STORY