SAUDI ARABIA:KHAWVEL BUAINA BUL CHU
Saudi Arabia: Khawvel Buaina Bul
Middle East leh a chheh vela
ram lian leh hausa, tuialhthei a ngah em avanga ram dangin an tlawn rawn, USA
phei chuan nau chhan taka a chhan Saudi Arabia ram khu i han thlir teh ang. A
ram zau zawng khu sq.km 2,150,000 zet a ni a. A ram zau ang hu erawh chuan ram ṭha
luah tlak a nei tlêm hle. Thlaler ram deuh vek a nih avangin mihring pawh a ram
zau phu tâwk ang chuan an tam lo hle. Mihring maktaduaih 28.7 an awm a. Chung
zinga maktaduaih riat zet chu ramdang mi an ni. Mosolman ruh tak mai Ibn Saud-a
chuan kum 1932 khan rambial pali suihfinin he ram Saudi Arabia ram hi a din a.
An khawpui chu Ryadh a ni.
Saudi Arabia ram hi Islam
zirtirna khauh tak mai hmanga rorelna ram, inthlan boruak leh mimal zalenna tih
ang reng velin a tihbuai loh chhungkaw pakhat lal hrawtna ram a ni. A mihring
tam zawk hi Islam sakhaw zuitu pawl pahnih inhal em em mai zinga pakhat Sunni
tamna ram a ni a. A khawchhak lamah Shia chu a ram mihring za zela 20 ang an
awm ve chauh a ni ber.
Ibn Saud-a chu Muslim
ruh tak mai a ni han tih hian a ruh dan a la sawifiah tawk lo hial awm e. Ni
khatah pelh miah lovin vawinga a ṭawngṭai ziah a. Hei hi indo lai pawhin a ṭhulh
ngai lo a ni. Amah hi palian thelh thawlh, fit ruk leh a chanve zeta sâng, pa
chak tawk tak leh mahni inrintawkna ngah tak, indo mi, ral hrât zet mai a ni. Kum
55 mi a nihin nupui za sawmruk (160) a nei hman a. Fa pawh a ngah kher mai.
Muslim danin nupui pali aia tam neih awih a ni lo va. Mahse nupui thar neih zel
a duh si avangin a nupui hmasate chu a ṭhen zel a, a dang a nei leh zel a.
Chutiang chuan nupui 160 lai a nei a nih chu. Muslim danah mipa chuan a duh duh
hunah a nupui chu ‘Ka ma che,” vawili tiin a ma hlen hmiah thei; hmeichhiain
sawi tur an nei lo.
He ramah hian Islam sakhaw hmun thianghlim
ber ber pahnih Al-Masjid al-Haram (Mecca), and Al-Masjid an-Nabawi (Medina) te an awm
a. Heng khaw thianghlim pahnihah hian Muslim ni lo chu kal phal a ni lo va. Lo
kal ru an man chu tihhlum an ni mai. Kum sang chuang fê helaiah hian kum tin
mikhual nuaih têl an fuan khawm ṭhin a. Chumi chu remchangah hmangin misual
rualin mikhual vak vel lo suam an ching hle. Tun hma, mihring la fin tak tak
hmâ phei chuan misual rual chu an tam lehzual a ni.
Kum 1938 aṭang khan
tuialhthei laichhuakin chu chu a ram hian a hausak phah ta em em mai a.
Khawvela tuialhthei ngah ber ram leh thawnchhuak tam ber ram a lo ni ta a. Chu
a hausakna chu Islam sakhaw kulmuk tak mai, sakhaw dangte tana hnawksak em em
bawk Wahhabism theh darh nan a hmang
ta a. Chu chu ani kan han sawi tum tak ber chu.
Wahhabism chu eng nge ni?
Saudi Arabia sawrkar
policy phêna sakhaw thurin khirh zet mai inphun ru Wahhabism chu Sunni
Muslim pêng khat, a duh rum pawl leh a duh khirh ber pâwl, sakhaw dang ngaithei
lo em em mai a ni a. A hmuchhuaktu chu Mohammad ibn Abd-al-Wahhab (1703- 92) a ni. A zirtir dan chuan milem te, mi
thianghlim tih te, hmun thianghlim te, kût ni vangthla hman te, sakhaw lam hawi
lo nun reng reng te, rimawi leh lam (dance)
te leh vantlang inpawl khawm te hi nun thianghlim lak aṭanga rilru kuaihertu a ni tiin an do bur mai a ni. He zirtirna hi Islam-ah rau rau pawh a
khirh ber chi a ni a. Anmahni Islam sakhaw zuitu tam tak pawhin an duh lo hle
a. Sunni Muslim sakhaw zuitute university ropui ber leh zahkai ber zinga mi Al-Azhar
University mi thiamte phei chuan Wahhabism
hi ‘Setana Sakhua’ an ti hial bawk. Anmahni Wahhabism
zuitute chuan Wahhabi tih chu an duh
lo hle thung a. Salafi tih an duh
zawk. Salafi tihin a kawh ber chu
Muslim hmasa berte nun dan zuitute tihna a ni.
Wahhabism zirtirna ang chuan Islam
sakhaw zuitu reng reng sakhaw dangah an inlet thiang lo va. Lo inlet an awm
chuan tihhlum tur a ni. Zu in te an khap a, an khap satliah lo, dan bawhchhia
chu na takin an hrem ṭhin. An theih phawt chuan an sakhaw rin dan chu tihluihnaa
hmanga midang zawmtir an duh zel a, an thuhnuaia awmte chu an tilui deuh zel
bawk. Mihring nunna an ngaihlu lo hle a. An rin dan pawm lotute tihhlum chu
pathian thu awihna sâng tak a ni.
Wahhab-a
chuan a khirh thei ang bera siam ṭhatna a kalpui bâkah Muslim mi hmasate thlan
(tomb) te chu a tichhia a. Chuvangin a pianna Uyaynah, tuna Ryadh khawpui aṭanga
mel 1-a hla aṭang chuan an hnawtchhuak a. Diriyah hmunah a va tlanchhe ta a ni.
Diriyah khua hi Muhammad ibn Saud-a lalna khawpui a ni a. Heng hruaitu pahnihte
hian kum 1744 khan remna an siam a. An inremna ang chuan Wahhabis-ho chuan lal Saud-a chu indona-ah reng reng an ṭanpui zel
ang a. Lalber chuan Wahhabism
zirtirna khirh tak mai chu a lalram sakhua-ah puangin a kengkawh vethung ang
tih a ni.
Diriyah
khua chu Wahhabism sakhaw hmunpui a
lo ni ta a. Chu khawpui aṭang chuan Arabian peninsula-a Muslim-ho hnenah chuan
missionary an tirchhuak zut zut a. Persian Gulf leh Syria ram te an tuam zel a.
An kalna china an thurin pawm duh lo Muslim-ho chu an that hreh miah lo. An
thurin pawm duh lotute lakah chuan Indona Thianghlim Jihad an puang hmiah hmiah mai a ni.
Saud
lalchhungkua chuan Wahhabism thurin
thehdarhna tur Muslim hmun tam tak an din bâkah zirtirtu tam tak an tirchhuak
zel a. Kum 1744 leh 1818 inkâr khan Arabia ram chu an zirtirna chuan a fan hneh
hle tawh a. Sunni Muslim thiang zau deuh zawk Ottoman Empire-in Saud
lalchhungkua an hneh hnu-ah pawh Wahhabism
zirtirna chu a tibo zo ta lo. Wah-habism
zirtirna chu a rawn er chhuak leh a. Kum 1824 leh 1891 inkar khan Saud
lalchhungkuain lalna an rawn chang leh ta bawk a. Khawpui atan Ryadh an hmang
a. Kum 1932-a Saudi lalram pathumna a lo din leh hnu phei chuan Wahhabism zirtirna chu a lo chak thar
leh ta a ni.
Saudi
lal Abdulaziz ibn Saud (1932-53 chhunga roreltu) khan Arabian peninsula chhunga
Arab mite suihkhawm nan Wahhabism
zirtirna leh Allah laka inpêk pum-hlum tur thu chu au hla berah a nei a. A hnu
zela Saudi Arabia lal thlahte pawhin Wahhabism
zirtirna chu heng ram Egypt, Syria leh Irag te ang, Soviet Union lam awntute beih nan leh do nan
ber an hmang zui a ni. Kum 1964-75 inkara Saudi Arabia lal Faisal ibn Abdulaziz
al-Saud khan nasa lehzualin tunlai khawvela sakhaw ngaihsak lohna lo hluar ta
zo nan leh Wahhabism zirtirna theh
darh nan a tuialhthei hralhna pawisa chu tluklehdingawn têl tak meuh meuh a
thawh bawk. Wahhabism zirtirna ang
chuan Saudi Arabia lalram chauh hi Islam sakhaw vawnghimtu awm chhun a ni.
Wahhabism zirtirna chu Saudi Arabia
lalchhungkaw hausakna hmang chuan a zau thei ang bera theh darh a ni ta zel a.
Tunlai Muslim firfiak pâwl lo lar em em
takna chhan zinga a hnarkaitu ber leh tha pawh thawh hnem ber chu Saudi Arabia
rama Wahhabism zirtirna hi a ni.
Kum
2015 January 7 chawhma lam dar 11:30 khan Paris-a chanchinbu pakhat Charlie
Hebdo office-ah chuan unau mipa pahnih Saiid leh Cherif Kouachi te chu lûtin mi
sawm-pakhat an kâphlum a. Mi sawm-pakhat dang an hliam bawk. An tlanchhiat pahin
office pawna lo awm French police officer pakhat an kâphlum bawk a. Chu thu
chuan khawvel a dêng chhuak rang hle. Heng unau pahnihte hian Yemen rama A-Qaeda
te nen inzawmna neiin an insawi nghe nghe. Eng ang taka inzawm thûk nge an nih
a, eng tiang chiahin nge hetiang thil râpthlâk tak mai ti tur hian an infuih
tih lam chu kan zu hre pha tawh lo. A eng pawl pawh chuan an tihah lo chhâlin
lo insawi thei mah se a kaikuang, a lo chhuahna bul ber chu Saudi Arabia rama
Muslim zirtirna firfiak tak, sakhaw dang zawng zawng, anmahni Muslim-hote pawh,
an zirtirna ang diak diak zawm duh lotu apiang nuai ral vek duhtu Wahhabism zirtirna ngei khu a ni.
Khawvel hian terrorist leh a zirtirna firfiak tak mai hi nuai bo a duh takzet
a, a do tak tak a nih chuan Saudi Arabia rama Islam zirtirna khirh zet mai leh
huaisar zet mai, Setana bu khuarna ni-awm tak mai khu a nuai bo phawt a ngai a,
he zirtirna firfiak lutuk mai put darh tuma nasa taka tha thawh a, kum sawmthum
chhunga US Dollar tluklehdingawn za zet hmang raltu khu nuai chimih hmasak tur
a ni ang. Kum 1921 aṭanga 1991, kum 70 chhung khan communist ram Soviet Union
chuan communism thurin thehdarh nan US Dollar tluklehdingawn 17 bawr vel hmang
anga chhut a ni a. Communism chu khawthlang ramte leh kristian-te chuan sakawlh
hmuhin kan hmu a, nasa takin kan do va, hmelma lian ber enin kan en a ni. Mahse
hetih lai hian mi hriat lar vak loh Saudi Arabia rama an lalchhungkua chuan
khawvela kristiante nuai chimit tur leh khawthlang rama zalenna leh inthlanna
boruakte tichhia a, an sakhaw zirtirna firfiak tak mai hmanga khawvel hneh
tumin Dollar tluklehdingawn za chuang fê a lo hmang reng si a ni.
Lebanon
rama Saudi ambassador Ali Awad Asiri chu Beirut-a Paris tualthahna duh lohna
kawngzawhah khan a tel ve nghe nghe a. Mahse an ram lamah erawh chuan internet
hmanga zalenna (freedom of speech)
sawimawitu Raif Badawi chu Zir-tawpni apianga vawi 50 vuak a, vawi sangkhat
vuak tuar tura hrem a ni thung. Khawvel ram tam takin an duh loh em avangin a
hremna hi tlema tihnêpsak a ni hram a ni.
Saudi
Arabia ram thiltih dan leh terrorist pawl a ṭanpui nasatzia hre reng chung hian
khawthlang ramte chuan an la kawm ngeih em em si. Saudi Arabia lalchhungkaw
thiltih hi eng chen nge khawvel, a bikin terrorist duh lova iak iak khawthlang
ramte khuan an haider dawn le? Lalchhungkuate mai ni lovin Saudi mi lian hausa
pui pui khuan Afghanistan, Irag, Libya, Somalia leh Europe rama Muslim firfiak
pawlte chu pawisain an ṭanpui reng a. Muslim zirtirna firfiak tak mai chu
khawvelah theh darh tumin Europe leh America ramah Muslim sakhaw hmun Mosque an
din chur chur bawk.
Secretary
of State a nih lai khan Hillary Clinton-i pawhin, “Saudi Arabia rama donor-te
chuan khawvel pum puia Sunni terrorist-hote chu nasa takin an la ṭanpui reng a.
Saudi Arabia hi al-Qaeda, LeT leh terrorist pawl ṭanpui ber a la nih avangin
engemaw chu tih a ngai a ni,” a ti niin Wikilieaks chuan a sawi. Saudi Arabia
chauh pawh hi a la ni lo cheu; Qatar, Kuwait, leh United Arab Emirates te pawh
an bang chuang lo.
Vice
president Joe Bidden-a pawhin a ngaihdan diktak chu Harvard University-ah a han
sawi lang zauh mai a. Sawisel pawh a hlawh phah viau awm e. “Khi lai (Syria)
rama kan harsatna lian tak chu kan thawhpuite khi an ni. Turk-ho te (Turkey a
tihna) leh emirates-hote khi kan ṭhian ṭha tak tak zawng an ni ngei mai a.
Mahse khawvel hmun hrang hrang aṭanga Assad-a paihthlak duhtu terrorist pawl
zawng zawng hnenah pawisa an chhunglût ruih ruih reng mai a ni,” a ti.
Tun
hnaiah hian Saudi Arabia lalchhungkuaten Muslim firfiak pawl zirtirna theh darh
tura ṭan an lak nasatzia hi an han zir chiang lehzual ta a. Kum 2001 September
11-a World Trade Centre bomb chhetute chanchin kha an han chhui chian tak tak
chuan Saudi Arabia ramah a tâwp zel mai a. Saudi Arabia chu Middle East biala
US ṭhian ṭha, a mamawh em em tuialhthei a chawkluhna ber ram a lo ni si a, duh
angin an inkawk chhuak hlei thei ta lo tilam hawiin Florida senator Bob
Graham-a chuan a sawi nghe nghe. A sawi zel danin Saudi Arabia hian an sakhaw
zirtirna firfiak tak mai Wahhabism theh
darh hi a la tum reng a. ISIS-hote hi haw awm tak hian a insawi naa ISIS
zirtirna hi Saudi Arabia duhthusam a ni a, Saudi pawisa leh ṭanpuinaa din a ni
reng si. Tuna Saudi Arabia ramin Muslim zirtirna a kalpui dan leh ISIS-in an
ram china an puan an enkawl dan hi a inang reng a ni. An rama sakhaw dang an
chêp dan te, an duh loh zawng mi lu tan mai an hreh loh dan te, hmeichhia an
chêp dan te, Muslim zirtirna an duh khirhzia te leh an thikthu chhiatzia te hi
a danglam lo; an changkang zâwk a, an hausa zawk a, kawngpui leh hmanrua an nei
ṭha zawk tih chauh a ni. ISIS-ho hi sawrkar tak takah pawmin tibuai lo ila
Saudi Arabia nen hian an inang reng ang.
Kum
2011 September 11-a World Trade Centre tichhetu mi 19 zinga 15 kha Saudi Arabia
mi an ni a. Khang mite kha Wahhabism
zirtirna firfiak tak mai hnuaia seilian leh enkawl an ni. Bin Laden-ah pawh
Saudi Arabia mi leh sa tho a nih kha. Saudi Arabia lalchhungkuate chuan
khawthlang lam ramte chu an sahim nana hman chu an duh ngei mai a. A bikin Iran
nen hian Middle East biala Muslim ramte hi an inchuh a ni ber a. Chumi hmanrua
atan chuan khawthlang lam sawrkar hausate hi a duh a ni. Tin, a tuialhthei
hralhna berte an nih avangin a be chhe thei lo bawk. Amaherawhchu a chhung ril
takah erawh chuan khawthlang sawrkar do leh nuai chimih chu a pawiti hauh lo
va, ralthuam leh sipai chakna hmanga a tihlan ngam loh chu sakhaw zirtirna
hmanga finrawl chhuahin a bei ru ngar ngar mai a ni.
Saudi
Arabia ram hruaitute khuan America leh a ṭanrualpui kristian ram hausate khu
chhe vek se pawi a ti miah lo tih hi thuruk pawh a ni tawh lo ve. America rama mosque a din zozai te, British, France,
Germany leh Europe ram hrang hranga mosque a din zozai leh missionary a tirh
chhuah zozai aṭangte hian a rilru chu a lang chiang hle a ni. Heng mosque a
dinte bakah hian Islam sakhaw zirtirna firfiak tak kalpuina tur Islamic School
engemaw zat a din bawk a. A sawrkarin din chiah lo mah se mi dangin an lo din
tawhsate chu sum leh paiin a ṭanpui nasa hle a. Chu mai ni lovin saudi Arabia
rama mimal hausa tam takin khawthlang lam ramte tibuai tur leh Islam sakhua
vawrh darhna turin US Dollar tlukleh-dingawn tel an thawh reng bawk a ni.
Khawvel
ram tam takin ISIS an do rual hian Saudi Arabia pawhin hmai phih nan chauh tak
tak ISIS chu a han dem ve a. Mahse ISIS zirtirna lo chawr chhuahna ber chu Wahhabism zirtirna tho hi a ni.
Chuvangin Saudi mipuite khuan ISIS-ho khu chuti takin an haw hluah hluah lo
vang tih a rin theih. Eng tik lai pawhin ISIS sipai zingah khuan Saudi Arabia
mi leh sa 2500 bawr vel awm reng anga ngaih a ni nghe nghe. Muslim ram tam tak
chu an rethei hle; a bikin Africa khawmualpuia Muslim ramte an rethei zual.
Indo an hrât a, anmahni leh anmahni an inngeih lo bawk a, chu chuan a tirethei
lehzual a ni. Heng rama naupang tam tak chuan zirna sikul pangngai ang hi kalna
tur an nei lo va. An sikul kal ve theihna chhun, lehkhathiamna an hmuh theihna
awm chhun chu Muslim sakhaw inzirtirna hmun madrassas
a ni ber. Heng madrassas-ah te hian eng nge an zirtir; Muslim sakhaw zirtirna
firfiak tak, sakhaw dang zawng zawng thah rem vek duhna a ni tawp mai. Heng madrassas tam tak hi Saudi Srabia
sawrkar ṭanpuinaa din an ni hlawm a. A tam thei ang ber din thar zel hi an tum
leh an thawh mêk a ni bawk.
Muslim-ho
chu anmahni leh anmahni pawh an inngeih lo khawp mai. Gaza Strip-a rorel mêk
Hamas-ho chuan Israel nuai bo chu an duhthusam, an tum ber a ni a. Israel nuai
bo duh ve tho Hezbullah-te nen erawh chuan an intei thei bau lo. ISIS-ho chuan
Hamas-ho chu nuai bo vekah a vau a vau bawk. Syria rama Muslim hel pawl hrang
hrangte pawh an inthurual hlei thei lo va. Inthurual chu sawi loh, an indo fo
va, an sipai camp-te pawh an inrunsak tawn fo ṭhin. Turkey sawrkar chuan Syria
rama roreltu Assad-a chu thlâk daih a
duh a, Iran erawh chu chu an duh ve hauh si lo. Saudi Arabia chuan Assad-a
paihthlak chu an hreh vak loh rualin a aiawh theitu nia an hriatte chu an ngeih
leh bau lo va.
King Salman, Saudi Arabia lal thar Salman-a phei khu chu tun hma aṭanga
khawvel ram hrang hranga Muslim zirtirna firfiak Wahhabism theh darhna tura ṭhahnem ngai tak, pawisa pawh tam tak
thawh tawh ṭhin a ni nghe nghe a. Chuvangin tuna thuneihna pum-hlum a chan hnu
phei hi chuan tunhma aiin Saudi Arabia khu sakhaw dang zuitute tan a hnawk ru
lehzual hle ang tih hi rin loh theih a ni lo. Foundation for the Defense of
Democracies-a an puipa David Weinberg-a chhui dan phei chuan Salman-a khu
khawvela mi hnawksak ber pawl a ni. CIA officer lo ni reng tawh Robert Baer leh
Israel palai Dore Gold-a te report danin kum 1993-a Salman-a din Saudi Arabia
Aid for Bosnia tih chu kum 2001 khan an han chhui chiang a, Bosnia ṭanpui nana
pawisa a pêkte chu America rama terrorist-te chêt dan tur an lo ruahman nan an
hmang nasa tih an hmu chhuak bawk.
A dik tak chuan tun hmâ daih aṭang
tawhin Salman-a hian Muslim firfiak pawlte hi a lo pui fo tawh a, khawthlang
ramte tih-chhiatna atan nasa takin pawisa a thawh tawh ṭhin tih hailan a ni.
Terrorist-te chauh a ṭanpui lo; khawvel hmun hrang hranga Mus-lim puithiam kal
fawr tak takte chu Israel leh khawthlang lam ram huatna thu tlangaupui tur leh
zirtir turin pawisa a pe hlawm a. A fuih a, nasa takin a ṭanpui ṭhin a ni.
Wahhabism
zirtirna ang diak diakin kal ngam tak tak phei se chuan ringlo mi an tih,
sakhaw dang zawmtute leh Muslim kalsual an tih, a bikin Shiite Muslim-te nuai
chimih vek chu sakhaw lama an mawhphurhna sâng tak a ni.
Heti chung hian khawthlang ramte
chuan Salman-a nihna dik tak leh a rilru dik tak, a duh anga a kalpui ṭhat ngam
loh hi an hai der tlat a. |hian ṭha neiha neiin a rûka democracy inawpna leh
sakhaw dang haw em emtu chu an awp lui tlat reng mai a ni. Kum 2011-a World
Trade Centre tihchhiat a nih dan leh a tichhetute an chhuina report-ah chuan
chiang takin Saudi Arabia a lang a. Mahse chu thudik langsar tak mai chu US dan
siamtute meuh pawh khuan a takin an kalpui ngam lo a ni ber. An report ang ang
chu House-ah pawm nise Saudi Arabia chu a mualpho nasa dawn tih a lang reng mai
a. Chu thil chu ngaingam lovin Saudi Arabia chuan USA chu US bond a lei zawng
zawng Dollar tluklehdingawn 470 zet mai hralhsak a, USA laka phuba lak a tum
ngam a nih chu!
Hetiang zela khawvel hian Saudi Arabia
thiltih dan hi a haider a, a ngawihpui mai mai chuan khawvel hi a buai zel ang.
Hlo har tirem tur chuan a zung nena pawh phawi vek a, halral hmiah tur. Tuna
terrorist kan do dan hi chu changêl zik chhawk ang chauh a ni. A aia chakin a
rawn chawr leh nghal zel a, a tihrem tak tak theih loh. Saudi Arabia ram khu
khawvela terrorist lo chhuahna tui hnâr a nih thu hi zêp lovin khawvelah puang
mualpho ngam ila. Khawthlang rama Wahhabism
thurin firfiak tak a kalpuite khu sim turin ti bawk ila. Middle East leh a
chheh vela terrorist pawl a ṭanpui ṭhinte khu simtir bawk tur a ni.
Mahse Wahhabism zirtirna leh an nunphung hrim hrim en hian an sim duh
dawn hauh lo tih hi a chiang hle. Chuvangin nuai chimih an ngai a ni ber.
Khawvelah hian remna leh muanna awm se kan tih chuan buaina bul Saudi Arabia
khu chhut chhiat mai tur a ni. Tun ang renga a zalen chuan Europe ram leh
America ramahte khuan nakin lawkah thisen a la luang nasa ang. Muslim
firfiakhovin beih nuam an tihber leh an zuam ber chu khawthlang ram zalen lutuk
mai leh sakhaw ngaihsak lo lutuk mai khu a ni. Khawthlang ram hruaitute chuan
Muslim-ho hi an sawisel ngam tawh lo va. Sawisela do ngama hnêkin an intlawn
siak mah mah emaw tihtur a ni. Khu tiang khu an nih reng hmel a, Muslim-ho hian
an la chim ral nge nge ang tih a hlauhawm hle a ni. Paris-ah te, London-ah te,
Brussels-ah te leh Amsterdam khawlaiah te pawh buaina siamin kawng an zawh ngam
tawh a. An duh loh zawng thah mai mai pawh an hreh lo hle tih khawthlang ram
hruaitute khuan an hre reng; mahse an hai der deuh char char a, Muslim nawlpui
pawisawi hlau reng rengin ṭawng pawh an fimkhur hle a, anmahni ramah ngei chuan
an duhzawng leh an rilru dik tak pawh an sawi ngam ta mang lo zawk niin a lang.
Muslim tamna ram apiang a buai ti
ila kan tisual awm lo ve. Africa khawmualpui lamah Nigeria, Sudan, Ethiopia,
Somalia, Libya, Tunisia, Egypt te chu Muslim ram an ni a, Africa ramah chuan
chanchin thar tingaihnawm zing ber pawl an ni. Middle East pawh a buai reng tih
kan hria. Afghanistan buaina a tawp hlei thei lo va. Pakistan pawh an inenkawl
zo mang lo a ni ber e. A ram hmar lamte phei chu sawrkar pawhin a thunun zo lo
va, hmun tam tak chu Muslim firfiak pawlin an thunun tlat mai a ni.
Phillipines ramah Muslim tlem tê an
awm a, an awmna chin chin chu buai tak a ni. Thailand pawh Muslim awm chhunin
an tibuai fo. China chhim thlang lama Muslim tamna chu China sawrkar pawhin
enkawl harsa a ti a. Khawvel mitmei chu veng lo se henglai ram biala Muslim
sakhaw zuitu Hui hnam leh Uyghur hnamte chu a nuai hrep duh awm mang e tih tur
khawpin a ning ṭhin. A hrim hrimin China ramin Muslim-ho a buaipuina leh a
manganpui ṭhinna hi kum zabi 17-na lai aṭang daih tawha inṭan a ni a. Xinjiang
Province phei saw chu tihngaihna vak a hre bik lo niin a lang hial bawk.
Cultural Revolution (1966-1976) lai phei kha chuan Muslim-te chu socialism
hmelma ang hiala en an ni a. Kum 1990 chhova anti-Three(Evil) Forces
(extremism, seperatism, terrosim) campaign an neih lai pawh khan Muslim-te hi
China sawrkar chuan hnawksak a tih pawl an ni leh bawk. Xinjiang province mihrin
za zela 43 chu Uyghur an ni a, za zela 41 chu Chinese Han hnam an ni. Uyghur hnam hi tam ber mah se an rethei a, Han-ho hi a hnam changkang zawk leh a
ram bial thununtu tak tak zawk chu an ni ber.
Kum 2009 July 5 te pawh khan China
sawrkar laka lungawi lo Uyghur mite leh China sipai intih-buaina-ah mi engemaw
zat an thi a. Uyghurstan ram din duh pawl lal aṭang sawn buaina dang chhuak leh
thut thei reng a la ni.
Muslim-te hian sakhaw dang betute an
ngaithei lo mai ni lovin anmahni leh anmahni pawh hi an inngeih thei bau lo.
Kristian ramte hi chu han indo ve ṭhin bawk mah ila kan inkawm ngeih leh mai
zel a. Muslim-ho erawh chu an inhuatna hi a thûk em avangin an inngaidam thei
ngang lo a ni ber e. Kum 2011-a Libya sawrkar paihthlak a nih hnu khan hel pawl
chi hrang hrang sang chuang an rawn chhuak nghal a. Tun thleng (kum 2016 June)
khan sawrkar mumal a ding thei lo. Muslim pawl chi hnih Sunni leh Shiite te chu
engemaw hlekah an intibuai reng a. A boruaka zirin indo reng thei leh inphil
thut reng thei an ni. Sunny Muslim tamna Saudi Arabia leh Shiite Muslim tamna Iran
an inngeih ngai lo va. Ngam se chu an indo daih tawh ang. Somalia ramah Muslim
hel pawlte chu an inrem theih ngang loh avangin mumal taka sawrkar a din lohna
a rei tawh hle. Muslim ram changkang bera inngai Turkey chuan a ṭhenawm Muslim
ram Syria chu a ngeih tak tak ngai lo va. Sunni Muslim ve ve leh Syria
president Assad-a paihthlak duh ve ve Saudi Arabia leh Turkey pawh an inkawm
ngeih tak tak ngai lo. Yemen tualchhung buaina-ah Muslim ramte ngaihdan a inang
lo va. An ṭan lam lam an puih ṭheuh avangin buaina pawh a reh hlei thei lo.
Pakistan leh Iran chu langsar lutuk
lovin ramri-ah an inngur leh chhur chhur ṭhin. Indo ta se tu chan nge ṭha ang
tiin an inbuk ru fo bawk. Pakistan chu nuclear nei ram a ni a, a la nei ve lo
Iran tan chuan chuti ngawta zuam ngawt chi a ni bik hauh lo vang. Iran khuan
sipai maktaduaih khat leh a chanve chuang hret a neih laiin Pakistan erawh
chuan nuaihthum aṭanga nuaihli vel chauh a nei a. Ralthuam lamah Pakistan chuan
tank leh thlawhna a ngah zawk a, a nei ṭha zawk turah ngaih a ni bawk. Iran
erawh chuan USA leh a sangawi-zawnpuiten an ensan avangin thlawhna leh tank lam
chu a duh angin a nei ṭha lo va. Chumi hre reng chuan bomb mitnei siam lamah ṭan
a la nasa a. Pakistan ai chuan a ngah hle thung.
Sawrkar
chu sawi loh, Muslim terrorist group hrang hrang, tum thuhmun ni ngeia langte
pawh an inhal em em tho. Israel nuai chimih tum Hamas pawl te, Hezbullah te,
al-Qaeda te, ISIS te, Taliban te, al-Shabaab te, Boko Haram te hi a khawiah mah
an inngeih tak tak lo. An invau an invau tawn mai a ni. Tun hnaia terrorist
pawl lo lar thar ISIS-hote mihring thah tam ber pawh Muslim tho an ni. An
rinpui Sunni Muslim ngei ngeite pawh anmahni thlâwp ṭha tawk lova an hriat chu
an that hmiah hmiah a. An puithiam imam-te
pawh an thiltihdan sawiseltu chu an zuah chuang lo. Irag rama an beih tam ber
leh an thihchilh tam ber pawh Shiite Muslim an ni a. Chutiang bawkin Syria rama
an do ber leh an thah tam ber chu an Muslim-puite tho an ni. American
intelligent te chhut dan chuan Muslim terrorist-hovin an thah zinga za zela
82-90 chu Muslim bawk an ni. ISIS-ho hi chak lehzual phei se chu Iran, Saudi
Arabia, Hamas leh Gulf rama lalram tenau deuhho khu an chhu chhe vek ang. Kum
2009-a US sipai counter terrorist cell-in a report dan chuan al-Qaeda ten
sakhaw dang betu an thah aiin Muslim an thah chu a lêt sarih zetin a tam zawk
bawk.
Muslim khawvel a buaina chhan tam
ber, a tizualkaitu ber leh khawvela terrorist zung kaihna nghet ber chu Saudi
Arabia rama Wahhabism zirtirna kal
zel khu a ni a (Muslim buaina zawng zawng lo awm chhan ni vek kher lo mah se).
Chuvangin khawvela remna tluan-tling a awm theih nan te, terrorist-ho an lo rem
theih nan te leh kristian sakhua a lo zalen zel theih nan ten a kaikuang Saudi
Arabia khu che thei lo tawpah siam hmasak tur a ni. ◊◊
Comments
Post a Comment