Lungawi Lohna Khawvel

                   Lungawi Lohna Khawvel  

Tukverh bul dawhkan aTanga lang thei ram, tlangpang awih vit vet leh kham rang bi be, mual te reuh tê tê inkham kawi nik nekte ka hmuh chuan he khawvel hun ka hman ve tawha lungawina, lawmna leh hlimnain hmun a luah tlêmzia min hmuhtir a. Hla phuahtu pakhatin, “Lungawina reng reng a awm lo; Damlai khawvel hi zawng,” a tih kha a lo dik takzet a ni; hnial tur a awm lo.

A ni tak a, khawvel hmêl kan hmuh tirh, nausên hnute tui hne lai, chaw barh ngâi, puak ngâi leh kaih ngâi kan nihlâi aTangin lungawi lohna hian mihrng nunah hmun a luah nghal a. A dik chauh phei chuan nausên reng reng chu an pian hlim, nû pum chhûng aTanga an chhuah rualin an rawn Tap chhuak vek a; an nui chhuak ngai lo. Hei hian mihring nungchang leh mizia, nunphung hrim hrim hi thui tak a rawn hril nghal a ni. Tichuan, nû hnutê hnêin, puak leh kaih min fâwm a. Anmahni-ah kan innghat pumhlum tawp mai a ni.

Naupan lâia nu leh pate kan rin Thinzia leh anmahnia kan innghah pumhlumzia kha puitlin hnu hian a zuk hriat fiah hleih theih leh tawh loh zawk hial a ni. Kan nu leh pate chu sual thei, thi thei, dawt sawi theiah kan ngai lo va. Hlauh nei leh ngam loh nei pawhin kan ring lo. Thlipui, rial leh ruahpui vanawn, kâwlphê leh khawpui ri dur dur kârah pawh ka nu leh pate bula ka awm chuan hlauhawm a awm ngai lo va, ka thla a muang Thin. Khang hun laite kha hmanlai an chang ta.

Chung hun lai, nu leh pate ring ringawta kan awm lai pawh chuan len ve thuai thuai a, duh duh huna khawlai lên ve leh nula rim ve te kha kan châk em em Thin. Kan khawvel hmante a la zimin kan mitte a la vâr chiang lo va; chuti chung chuan lungawi lohna khawvel a nih miau avangin kan dinhmun tawn mêkah chuan lungawi harsa kan ti a. Lungawina tur dang dapin kan dinhmun pangngaiah chuan vuina kan zawng a. Mahni dinhmuna lungawi lo chuan Thenawm khawvengte leh Thiante aTangin lungawina tur châk kan dap khawm a. A hmuh lah kan hmu tam. |hiante kawr thar neihah kan lungawi lo va, û te motor lem rawng danglam deuh chua keimahni dinhmunah lungawi harsa min tihtir bawk. Tichuan nuarin kan ngen Thin.

Tin, heti hi a ni a, hun lo inher danglam zel leh kum thar zel chuan tleirawl dinhmunah min han hlangkai a. Mahni inchhung khura hmangaihna leh thisen inzawmna avanga hmangaihna lo piang chauh chuan kan thinlung rilTam chu puar khawp min pe ta lo va. Ni danga kan rin em em, sual thei lo, fel ber, fing ber leh thil tithei ber nia kan hriat kan nu leh pate enkawlna chu Thing kan ti Tan a. Nu te Tanga bei reng Thin khan mut hran kan han duh ve Tan ta bawk a. Mahni in chhûng ngei pawh a chêp Tan ta. He dinhmun thar, naupang chhia tak tak kan nih laia thlen ve kan châk em em lungawina tlangchhip zawng mi thlen chuang lo ve. Kan kum a tam dan ang zelin buaina leh harsatnain min chim tam mai a lo ni. He tleirawl chhuah hlim hun inthlâk chhovah hian naupang Thenkhat chuan sikul tlan bo te, mahni in aTanga riah chhuah ve hrim hrim te, mei zial zûk rûk te, mahni rualpui tleirawl ngaihzawn te an Tan a. Kan hmaa duhthlanna tur kawng pêng thlur sung mai chuan mahni dinhmun pangngai sitna te, hmasawn duhna te, danglam deuh taka khawsak châkna te min neihtir Thin.

Hetih hun lai hian rilru-ah laina hnai pawh ni lo, nidanga kan thlir liam ve mai mai kan rualpui hmeichheho chu tihdanglama an lo awm ve tâk avangin kan melh no Tan a. An zinga Thenkhat phei chuan rilru zawng zawng lain rangkachak no naran ai pawhin an lo hlu ta em em mai a ni. Chutih lai, tleirawl ngaihzawna inngaihzawng kan neih Tan lai hian rilru-ah thil ni thei lo pui pui kan sam a. Duhthusam puar-pawleng, suangtuahna khawvel-ah hun tam zawk kan hmang hial awm e. Hmeichhe tleirawl Thenkhat phei chuan kan rilru an la ve takzet a ni. An tel lovin khawvel hi a Thing Thuap a, a nuam lo va, a thim ruai Thin. Sikul kal te pawh a nuam lovin zirlaibute pawh a hne hlui theih. Zirtirtute Tawng ri leh an au thawmte chu ninawm mai an ni. Heng hun laia kan opposite sex-ten kan rilru an luah tamzia leh kan suangtuah tamzia hi sawi chhuah thiam a har zawk. Ngaihzawng neih a, duhtak te nena awm dun chu khawvel para-dise, lehpek awm tawh chuang lo khawpa nuam famkim turah kan ngai a, chumi um chuan a sûr a sa, kawng hrehawm leh bum boh, zah leh sawisep pawh kan dawn zo lo. Mahse chu tleirawl hmangaihna, infatuation chuan ram ropui min thlen zo lo kher mai. Hmangaihna tlângchhip han lawn chhuah a, a tak ram aTanga hring nun zu thlir meuh chuan khawizû leh hnute tui luanna ram emaw kan tih kha eng ruai a lo ni chuang lo va. Jordan lui ral Kanan ram nuam awzawng min thlen lo; Aigupta salah kan tâng leh hi a ni ringawt mai. Nula hmêl Tha, en tawh pawha en leh Thin ngâi, min han seih chânga min timur ur ur thei, zan mu pawh chhing lova kan dawn Thinte lah chu han belh chian tak tak meuh chuan ralkhata lemziak mâwi tak, a hmuna nalh hauh si lo ang chauh te an lo ni a. Lungawina famkim reng reng a awm lo.

Tichuan tlangval puitling niin nupui neih te kan han hun chho ve Tan ta a. Puitling rilru han put a, kil hrang hrang aTanga mihring nun han thlir thiam ve deuh takah chuan ‘sawiselbovi’ ni ngeia kan hriat, kan lo kurpui ve ngawih ngawih Thinte pawh kha an lo chu-ual lo tih te kan han hre thiam thar bawk a. Chu mai ni lovin keimahni ngei pawh hi mi pangngai ve mai, makpa atana mi nu leh pate han it ngawih ngawih tur kan lo ni bik lo tih te pawh kan hre thiam zel bawk. Kum sawmthum ral han kai meuh chuan nula duh-thusam famkim hi Pathianin a siam lo a nih te a rinawm ta rum rum hial mai. Tun hmâa nupui neih châkna leh tu pawh nei ila hlim viau tur leh nuam viau tura kan ngaih ang kha engmah reng reng a lo ni lo. Nupui neih châk lai, la sawi chhuah ngam chiah loh lai dinhmun te kha kan ngai leh hnu-hnawh vel mai mai a ni. Nupui duhthusam neia inngai, ramtiam thleng ta hiala inhriate meuh pawh fate an han nei a, a bul aTangin engkim an han Tan Tha leh a. Fate tana rual-awt reng rengin hun an hmang Tan leh ta. Fate leikân deuh hun nghâka thlir Thinte pawh an fate an han puitlin a, chhang-chhiat a han reh meuh chuan an chhangchhiat lai bawk an ngâi lêt leh Thin.  Mami te, Mama ten BA, MA an pass hun thlira dingdihlipin khawvel hi an thlir a. Chu an tum ram chiah chu va thleng pawh ni se lungawina famkim chu an hmu chuang lo. Ka nu chuan fapa matric pass thei neih ve a châk em em Thin a. Mahse kan unau zinga upa berin matric a han pass meuh chuan khawtlangin hma a lo sawn a, matricpass chu thil ropui tak a lo ni si lo va. A lungawina tak tak chu matric-ah ni lovin BA degree-ah a thlawk hla ta daih mai a ni.

Zirna lamah A, Aw, B kan han Tan ve dek dek a. “Arpui sen tê,” leh “Khi, khi ka pi a ni lo, mi pi a ni,” tih thu kan chhiar rual Thap Thap lai chuan sap Tâwng zir pha pawl thum naupang, “This is Mary’s doll,” ti pha chinte chu kan ngaisang em em a, anmahni ang nih ve theih hun thlirin len ve thuai thuai kan châk a. Pawl sâng zâwk nih châk avang chuan lehkhabute kan han ak tam deuh ringawt a. Iptêa leng mang lo lehkhabu han ah ve Tan mai te kha kan châk em em Thin.

Kum a lo vei a, pâwl thum chu kan han ni ve ta mai a. Pâwl hniam lam nih laia kan awh em em ang kha a lo ni hauh lo mai a. Uniform rawng dang ha middle sikul naupangten min han kal pel zung zung a, keini aiin an han hawisang deuh ngei bawk a. Middle sikul naupang nih ve thuai thuai châkin kan za a, kan thlir a, a kal tawh leh kal mêkte chu kan thik deuh roh bawk. Tichuan, middle sikul chu kan han thleng a, rei lo tê chu kan hlim ve khawp mai. Mahse lungawina leh hlimna tak tak chu a lo awm bik hauh lo. High sikul kal châknain rei lo tê-ah min rawn tur ut ut a. Kan Thian pakhat pawhin uni-form kekawr dum leh kawr vâr haa high sikul naupang kal vel chu middle sikul tukverh aTang chuan a han thlir chho va, “Aw, high sikul kal ve tawh ka va châk em!” a ti vawng vawng mai a ni. He thu a sawi laia a aw ki leh a hmêl kha ka la theihnghilh thei lo. Primary sikul kan kal laia middle sikul – lawmna mual emaw kan tih kha a lo ni lo va, a aia sâng high sikul chu kan chhoh thlir a, chil pûtin kan en a, kan awt hle a ni.

Tin, high sikul kan han kai a, engkim mai chu sap Tawng vek a lo ni tawh a. Mitdel kawng bo ang maiin kan dap ruai a. Zirtirtute kaih-hruaina hnuaiah sap Tawng chu kan ar khaw thim dai a, high sikul chu tum angin a lo nuam bik awzawng si lo. High sikul kan han kal rei deuh hnu phei chuan lungawina famkim, duhthusam ram chuan hmun hla zawkah min thlawh bosan a. Kan khua aTanga Aizawl college kal leh phaia kalho an rawn haw châng phei chuan kan nula rimnaah an rawn lêng ve ang tih a hlauhawm rum rum hial a ni. Bialnu te venhim nana kan dai theu vete lah chu uniform leh under matric mark-sheet nena phun ngheh chu a lo harsain Thenkhat lahin mi rawn Thiahsak phêt an tum râwl nen; mahni dinhmun vawn laia lungawi lovin tapchhakah kan rum leh ngal ngal Thin.

Thiamna kawtchhuah, matric chu kan han pass ve ta ngei a. Thâwk kan han la a. Result chhuah hlim chuan a pass tawhhovin hnung lamah min lo nuih tet tet Thin tih hre lovin kan han inti lehkha thiam hawi kual vel a. Mahse college-a a mawng-phah han nih meuh chuan mahni khaw lama kan intih theih ang ham ham kha chu a lo ni hauh lo; kan tê chem chem mai. College kan kal tirha kan duhthusam chu senior student nih a, mahni aia junior zawkte bula han intih senior vel chu a ni deuh ber mai. PU first year kha Pachhunga College hostel-ah ka awm a. Kan luh tirh, a ni hmasa ber chuan ka room-mate tur Rohmingliana (Khawzawl) nen kan han inchibai a. Chutia kan han inchin fel vel lai, bungrua pawh kan indah fel hma chuan senior student pakhat, Rammmawia, Chawngtlai khua chuan volleyball pump turin college lamah min han tir chho lehnghal a. College chu kan la hre chiang si lo va, inzawng chawpin kan han pump ve mai bawk a. Kan thleng hlim, bungrua pawh kan la inphawrh zawh hma ema min han tir chho chu ka thinrim kher asin. Keini engmah hre lo chuan kan hnial ngam si lo (engmah ka hre hek lo i). Chutih laia ka awh em em chu hostel chhawng chung lama awm senior-ho chu an ni.

Kum a lo vei a, eng tin tin emaw BA chu kan han thleng ve hlawl mai a, dingdihlipa kan thlir Thin degree course pawh chu eng ual a lo ni hauh lo. Kan naupan laia BA te chu mi thiam filawr, sap Tawng pawh thiam vek, dictionary pawh en tawh mang lo tura kan ngaih ang chu kan lo pha lo nasa mai tih te kan hre Tan a. Thiamna lamah mitdel ang hlauh nia inngaiin hriatna chunga hriat lehzual duhin kan dinhmun chu kan han sit thar leh a; lawmna tak tak a awm lo.

Chumi hnu-ah BA zovin hmun hla zâwkah engemaw beiseiin kan han kal a. Vairam-pur, ram ropui zawk leh changkang zawk chu engemaw chen kan han cheng ve a, mahse lawmna famkim zawng a lo awm bik lo ve. Kan kalsan tak kan khua leh vengte ngaiin kan kûr a, lungleng reng renga hun hmangin khawvel hi kan thlir a, haw thuai thuai châkin ni chhuak leh tla kan chhiar Thin. Haw dawnah master degree kan han hlawh chhuak ruau mai a. Master dinhmun te chu Kanan ram ni tawh awm tak kha a ni a. Mahse thiamna leh hriatna lama âr mit keu ang chauh kan nihzia inhriain insit a na hle mai. Hriatna tuifinriat zauzia nen tehkhinin kan thil thiam leh hriat vete chu thirfiante khat hu pawh a lo ni hauh si lo va. Primary sikul kan nih laia kan Thianpa Ramnghaka û, Ramhluna MA pass chu kan ngaisang khawp a, thil hriat loh a neih pawh kan ring lo; sapTawngte phei chu khawvelah hriat loh a neih pawh kan ring mang lo a nih chu! Mahse keimahni ngeiin ka han zo ve a, mahni subject bikah pawh Bible chhiar chhuah tumin, “A tirin Pathianin lei leh van a siam,” tih chhiar Tan ang chauh Tan ang chauh kan la ni si a. Lungawina reng reng a awm lo. |henkhat chuan degree sang pui pui, a lamtawi ngawt pawh sei fe ziak tham an nei a, chungte avang chuan mi hriat pawh an hlawh. Mahse tumahin, “A tawk ta, ka thlarau chawl hahdam la, lungawi takin awm rawh,” an ti thei reng reng lo.

Thenkhat chuan sum leh pai lama hlawhtlin tumin tha tawp bâkah, dâwt tlêm tlêm, dâwt ngialngan leh dâwt han tih mai âi pawha tenawm zâwk engemaw hmangin sum lâkluh an tum a. A hlawhtling fate chuan a ruh lah an rût hnem; a ngah pawh an ngah, a hman pawh an hmang tam. Mi hausaho sum ngahzia chu mi rethei tan chuan awih harsa khawp a ni. Mahse tamah tam luat a awm lo ve, lungawina khawp sum khawl zawng a lo harsa a ni ang e, khawvela mi hausa ber Thin Bill Gates-a pawhin kum 1996 chhûng khan ni tin chêng vaibelhchhe 105 a la lût a, a duh tâwk chuang lo. Tam lehzual duhin Tan a la la sauh sauh a ni. Thuhriltuin, “Mi pakhat mimal tak hi a awm a, fapa emaw, unau emaw pawh a nei hek lo; mahse tâwpin tai awm lovin a thawkrim a, a hausaknate pawh a mittlaina khawp a ni hek lo,” (Thuhriltu 4:8) a tih hi a dik hle a ni. Kan kutchhuak leh thawhrimna zawng zawng te, finna hmang kan hmuhchhuah leh khawl khawm tawh zawng zawngte hi tute nge pawh kan hriat loh kan hnunga mite tan kan hnutchhiah lek chauh a ni si a, hlawkna reng reng a awm lo.

Sawrkar hna-ah mite kalin hna sâng leh zahawm tak tak an vuan a, thawk khat lungawi zawng han awm ve bawk mah se ni thar, thla thar leh kum thar inher chhuak zel chuan awhna dang, senior zawk nih châkna te, mahni level-pui elrelna leh hlawh sang zawk duhna ten a rawn zem buai leh a, duh tawk nei lovin sawrkar nawrna ngawt an zawng fo Thin. Zirlai naupang lamin ram danga officer lian nih an châk em em a, dingdihlip, pha leh pha lovin chu Kanan ram chu an thlir a, Zion tlâng chu an ngai a ni. A lehlamah chuan chutiang ang hlawhtlinna tlâng sâng han lawn chhuak tawhte chuan hnulam an hawikir a, lunglêngin an kûr a, theih nise Mizoram, tlâng sâng vik vêk, zum sil sel, sathar leh sava chenna atana Pathian siam ni-awm tak ram chhengchhia hi rawn chuan chhuah a, Zotui fim vâwt leh boruak thianghlim hip a, Zofate zalenna ram rawn chen chilh leh hi an châk ber a ni thung.

Hausakna leh lehkha thiamna te hi hlimna a ni kher lo; retheih leh lehkha thiam loh phei chu hlimna a ni lehzual. Mahni thil awh ngawih ngawih lei theih loh te hi thil hrehawm tâwpkhawk a ni ve a. Mi zinga han ti ti tak tak a, hmasawn an tum tak tak chuan lehkah thiam loh te hi a lo hrehawm hle mai. Engamah hian lawmna tak tak a awm lo.

Chan tâwka lawm thiam hi hlimna a ni mai. Chutiang mite chu mi vannei ber an ni. Amaherawhchu mi ang pangngai, kut ke kim kan nih si chuan hmasawn tum miah lova Thut thluan der der ringawt chu khawvel hian Tha a ti lo va. Pathian pawhin a phal miah lo vang tih hai rual a ni lo. Chuvangin hmasawnna rahbi kan rah chhoh zelah hian lawm thiam ila, mi vannei ber kan ni mai awm e.

Note: Kum 1997-a ka ziah a ni.

Mizoram Hmar Tlangdung Fan Thu

Kum 2016 March 28, Thawhṭanni khan Mizoram hmar tlangdung, Serkhan aṭanga Saipum khuate fang turin ka chhuak a. Ka Hero Honda bike upa tawh lam, Glamour, Mz-01G-0421 nen ka inhawl chhuak ta a ni. ka chhuak hma deuh bawka dar sarih bawr velah Lungdai ka thleng a. Serkhan aṭangin ka pêng a, dar 7:40 bawr velah Nisapui ka thleng phei a. Serkhan aṭanga Nisapui lam kawng chu a lo chhe em em mai a, kal hlei theih pawh a ni lo. A chhiat ang angin enkawl a hlawh lo a ni ber mai. Motor Cycle pawhin kal harsa tak a ni.

            Lungmuat ka thleng leh a. Hei hi dar 7:30 rik hma hret a ni a. Khawlaiah tuikang nghak an tam hle mai. A bikin naupang an tam hle. Thla te ka han lak zak zak hnu-ah ka kal leh a. Ka hmabak chu Hmar Chaltlang a ni tawh mai. Lungmual aṭanga Hmar Chaltlang ka pan leh chu kawng a lo chhe lehzual a. Tunhma lama kan tlan pur pur theihna-ah khan a lo tlen hleih theih tawh loh. Kum sawm chuang kal ta khan Hmarchaltlang thleng hian motor cycle bawkin ka kal tawh a. Chutih lai chuan kawng a la chhe lutuk lo; tunah erawh chuan a chhe hle. Hmasawn lam aiin an hnungtawlh zawk tihna a ni.

            Dar 9:07-ah N.Chaltlang (an khaw luh dawn signboard ami angin) khaw dai ka thleng a. Kum 1998-a ka hmuh ang bawk khan a lo la khawro ve rim rem a. Hma erawh chu an lo sawn hret tih a lang. Rei lo tê ka ding zawk a, tichuan dar 9.50-ah Bukpui ka thleng leh a. Hetah hian rei lo tê tak tak ka ding zawk a, ka tlan tlang ta mai. Kawng chu a chhiat ngaiin a chhe reng a, a ṭhat mai lah chu a rinawm loh khawp lehnghal. A beidawn thlak hle mai.

            Bukpui aṭang hian Thingthelh chu tlemin a va fan ta deuh a, a tlan pawh ka tlan rei ta. Kawng a chhiat em avangin ka thleng har hle a ni. Dar 11:30 bawr velah Thingthelh ka thleng ta a. He khua-ah hian kan unaupa Rokima, Seventh-day Adventist evangelist a awm a. An inah chawlin chaw te ka ei a. Riah pawh ka duh viau mai. Mahse khaw awm dan enin ruah chu sur mai thei a ni reng a. Ruah a sur vaih chuan bike nen a chet theih dawn miah loh tih a lang reng mai a, chuvangin ka riak ngam ta lo va. N.Hlimen lam panin ka kalsan leh ta a ni.

            Dar 12:30-ah N.Hlimen ka thleng phei a. Thla la tura rei lo tê ka ding zawk tih loh chu ka tlan tlang nghal a. N.Hlimen leh Saipum inkara ka tlan lai hian zun zunga ka din lawk laiin kawngthlang lam thing ding ro-ah chuan vahui rual hi an rawn fu thup mai a. Thla ka han la zung zung a. Vannei a inti hle a ni. A thlang lawkah sava dum lianpui mai hi ka hmu leh a, chungte pawh chu ho titu tan chuan ho tak mai a ni naa thla lak tur zawnga vakvel tan chuan a hlu hle a ni.

            Rei lo tê-ah Saipum ka thleng phei a. Hetah hi chuan kawng a zia-awm ta viau, tlan pawh a sawt hle. Saipum aṭanga Saiphai inkar erawh chu a huphurhawm khawp mai. Khua a rawn dur khuih khuih a, ruah hmi a tla seng seng bawk a. Thil a kalsual chuan thlipuiin min nuai nek thei; rial leh ṭêk pawh hlauhawm tak a ni.

            A ṭul thuta ramhnuaia riak mai thei turin ka inring ru deuh reng a. Chutianga kawngsir thlam remchang melh deuh reng chung chuan ka tlan zel a, Saiphai chu ka zu thleng ve ta hlawl mai a ni. Saiphaiah hian Pu Rammawia te chhungkua chuan riak turin min thlem ngial naa ka tlan tlang ta tho va. Bagha lam kawng chu a lo chhe lehzual a. Ruah a sur tam tial tial bawk nen; a vawt ta kher mai. Mahse eng tin tin emawni Bagha chu ka va thleng phei a, ka thaw huai mai.

            Ruah sur cherh cherh leh chhum zing pik chuai mai karah harsa takin Kolasib ka thleng chho va, ka huh nasa tawh lutuk a, kal zelna chi-ah ka ngaih loh avangin ka riak ta a ni.◊◊