Pope VI-na Chanchin
“Tin, a lu pakhat chu thihpui khawp hiala hliam angin ka hmu a;
nimahsela a thihpui khawp hial tura hliam chu a dam ta a, tichuan leia mi zawng
zawngin sakawlh chu mak an ti a, an zui a.” Thup 13:3
Pius VI (1717-1799) hi a hming leh a chanchin hre lem lovin kan
sawi zing hle mai a. Beng tihvar ve hrim hrim nan a chanchin tlem azawng i han
sawi ang hmiang.
Pope VI hi a pian tirha a nu leh pate hming phuahsak chu Giovanni
Angelo Braschi a ni. Kum 1717 khan Italy hmar lam Adriatic tuipui aṭanga
hla vak lo, Savio lui kama Cesena khua-ah a lo piang a. A pianna khua
hi Italy ram nu huaisen Cia-i, Forlì khaw lal
nupuiin Spanish Cardinal, Gil Álvarez Carrillo de Albornoz-a leh a thuihruai
pope sipai laka a chhanhim kha a ni a, khaw upa tak leh lar ve tak, a khaw len
loh ngaihtuaha chanchin ngah zet mai a ni. A khaw upat ngaihtuaha chanchin a
ngah ang hu erawh chuan a khua hi a lian lo; tunah hian mihring nuaihkhat
chuang awrh chauh an awm a ni. Mahse he khaw chanchin hi chu kan sawi thui lo
vang.
G.A. Braschi-a hi a naupan lai chanchin sawi tur a tam lo khawp
mai. Mumal taka a chanchin kan chhui thui theih ber chu puithiama nemngheh a
nih kum 1758-aṭang hian a ni deuh ber. Amarawhchu puithiam a nih hma pawh hian
pope hnuaia kohhran inawpna office hrang hrangah a thawk kual tam hman hle tih
erawh kan hre thei.
Amah hi a lo felin hnathawh thiam tak mai a ni a. Chuvangin a
kaisang chak em em a ni. Puithiam a nih aṭanga rei vak lo kum 1766-ah Pope
Clement XIII-na khan rorelna hmuna pawisa vawngtu-ah a ruat a. Kum 1773-ah Pope
Clement XIV-an cardinal puitlingah a hlangkai leh a. Vanduaithlak takin Pope
Clement XIV hi a dam rei ta lo va. A thih hnu hian kohhran hruaitute chuan a
aiawh tur ngaihtuahin thla li zet hun an hmang a. A tawpah kum 1775
February 15 khan Giovanni Angelo Braschi-a chu Pope Pius VI-na hming
chawiin an thlang tling ta a. Tichuan kum zabi 18-na chhunga pope ni rei ber a
lo ni ta a ni.
Pope a nih tirh hian Europe khawthlang lamah engemaw ti takin mi
rilru-ah kohhran ngaihnepna leh ninna a rawn chhuak titih tlat mai a. A bikin
France ramah a nasa zual ti ila a sual kher lo vang. Tunhma lama pope hovin an
duh duha an hruai theih lal ṭhenkhat chuan tunhma ang khan pope thu chu a kawi
angilin an zawm duh ta bik lo va. Hetihlai hian kohhran chhungah buaina dang
neuh neuh a lo awm reng bawk si a, chuvangin Pope Pius VI hi pope vanduai tak a
ni kan ti thei ang.
Kum 1781 October thla khan Holy Roman emperor Josehp II chuan ram
siamṭhatna thupuan Edict of Toleration an tih chu a chhuah ut mai a.
He thupêk ang hian Catholic mi leh sa ni lo, Lutheran, Calvinist, Orthodox te
pawh kawng tam takah ngaihthiamna neih tur a ni a. Tin, Juda hote pawh an duh
duha sumdawn an phalsak bakah university-a an zir phalsak an ni bawk a. A
ngaihdan tak phei chuan a nu Mother Theresa-in Juda hote sakawlh ang dawn dawna
a ngaihdan kha ni lovin Juda mite chu sawrkar tana mi ṭangkai tak an ni.
Tin, Joseph II chuan Catholic puithiam awmna monastery ṭhenkhat,
chhawr ṭangkaina awm lova a hriatte chu a ṭhiat bawk a. Kohhran ramri a
chinglet nasa a. Seminary tam tak phei chu khar chiah lovin sawrkar
thuhnuaiah a dah hmiah mai bawk a. Chu mai a la ni lo cheu; kohhran hunpui
(festival) ṭhenkhatte pawh thil ṭhing tawh lutuk tiin a khap sak bawk a.
Austria rama Catholic Kohhran chu pope thuhnuaia awm lova a sawrkar thuhnuaia
awmtir vek dan a ngaihtuah hial a. Mahse hei erawh hi chu a puitlin ta chiah
bik lo. Engpawhnise tunhma lalte chunga pope thuneihzia ngaihtuahin he thupek
hi pope tan chuan na tak a ni.
He Edict of Toleration hi rin ang ngeiin Pope Pius VI
chuan a duh lo em em mai a. Ralkhat aṭanga tawn ngawt pawh duh tawk lovin kum
1782 khan Vienna khawpui chu a thupek sûttir tumin a tlawh a. Mahse a
hlawhchham chiang hle a ni.
Europe ramah lal duh lohna thlipui a tleh na tual tual a. Chu
chuan pope dinhmun pawh a tichak lovin mipui rilru-ah a lalna pawh zawi zawiin
a hniam hret hret a. A bikin France ramah phei chuan an lal duh lohna boruak
chuan a vawrtawp a thleng chho tak meuh meuh tawh a ni.
Kum 1789-ah France ram mipui rethei lutuk thinur chu an
puakkeh ta nge nge a. Khawvel chanchin kal tawh kan chhiar apianga
thawnthu ngaihnawm ber leh rapthlak ber pawl French Revolution chu a
rawn alh chhuak ta phut mai a ni. French mipui thinur chuan an lal chhungkua
leh an lamṭang nia an hriat tawh phawt mai chu an lu tansakin an râwt mang deuh
thaw hial a. Sawrkar thar, Pathian leh kohhran tel lo sawrkar a lo piang ta a
ni.
France rama mipui sawrkar lo piang ta chuan kohhran hausakzia
leh ram neih zauzia chu a hai hlek lo va. Chuvangin kum 1790 aṭang phei chuan
dan thar an siam a, kohhran ram leh sum chu an chhuhsak ta hmiah
hmiah mai a ni. Chubakah sawrkar thar chuan France rama kohhrante chu
tihluihnaa siamṭhat a tum bawk a. Heng thil avangte hian Vatican leh France sawrkar
thar chu an inngeih thei ta lo a ni. A tir chuan Pope Pius VI hian thawm a nei
lo viau a. Mahse March 10, 1791-ah chuan France rama helna leh
an dan siam thar a dem thu chu na takin a puang ta a. France rama
kohhran pawhin a phel phah ta reng bawk a ni.
Europe ram danga lal ṭhenkhat chuan France rama mipui sawrkar lo
ding ta chu mita hmawlhte awm ang maiin an ngaimawh hlawm a. Tichuan kum 1793
khan chung lal intiam rualte chuan France sawrkar chu an do ta hlawm a. Hei hi
pope pawh hian ṭha tiin France sawrkar dotu ṭangrual pawl chu a thlawp hle
a; innghahna tlakah ngaiin a ngaih pawh a ṭha hle a ni.
Mahse France sawrkar hian Napoleana a nei miau va; indona-ah
tangrual pawl an che fuh hlei thei ta lo. Kum 1796-ah phei chuan Austria sipai
chhuanvawr ho chu Napoleana sipaite chuan an tudawl a, Italy ram, pope lalna
ram ngei mai chu an rawn rûn ta mai a. Napoleana chu tuman ngam hek lo, Pope
Pius VI chu February 19, 1797 khan Tolentino-ah remna a ziah luih tir a. Lung
inah a khung lo chauh a ni.
Italy ramah pawh hetihlai hian mipui an lungawi lo nasa tawh hle
a. Chu bakah Italy ram pum chu inzawmkhawm duhna thlipuiin a nuai nasa mai bawk
a. Hemi kum 1797 December thla hian Rome khawpui-ah buaina chu a rawn alh
chhuak leh ta phut mai a. Heta helho ṭanpui tur leh Italy ram awm tur hian
Napoleana chuan a General chhuanvawr Louis Alexandre Barthier-a chu a
tir leh ta a. February 15, 1798 khan General Bethier-a chuan Rome khawpui a lût
a. A thurualpui Italian hote nen Rome chu lal bik nei lo Republic sawrkarah an
puang a. Pope leh a rorel puite chu Rome khua aṭangin a hnawt chhuak vek bawk
a.
Pope Pius VI chu inpe tur leh a thuneihna hlip turin an
vau a. Mahse chuti maiin Pope chuan inpêk a tum lo. General
Berthier-a thinur chuan Pope chu a man a, Italy ram laili Florence
khawpui chhak mel za vela hlaa khaw lian vak lo, (tunah hian Aizawl
mihring zahve vel chauh an awm) Siena khua-ah a tantir phawt a. Chumi hnu-ah
lungawi mai lovin France ramah an hruai thla leh a. France chhim chhak Rhone
luikam vei lam ruama thei leh thlai dehchhuahna hmunpui, hmanlai
Saint-Apollinaire biak in hmingthang awmna, lunghlu lama sumdawnna
hmunpui ni bawk Valencia khaw lung inah a khung a. Hetah hian putar
kum 82 mi niin Pope Pius VI-na chu kum 1799 khan a zu tar thi ta a ni.
Pope Pius VI thih hnu hian a laichin hnai tho Luigi Barbana
Gregorio Chiaramonti(b. Aug. 14, 1742--d. Aug.20,1823,), Pius VI-a pianna
Cesena khuaa piang ve bawk chu kum 1800 khan Pius VII-na hming chawiin pope
atan thlan a ni a. A chanchin hi kan sawi tam lovang.
Pius VII chuan French sawrkar leh Catholic Church(papacy) inkara
inhriat thiam lohna thui tak awm tawh chu siamṭhat a tum hle. Kum 1804 khan
Napolean-a chu lallukhum a khum tir a.(A dik tak chuan Napoleana hian Pope kuta
lallukhum chu lâksakin amah leh amah a inkhumtir zawk a ni.) Chu chuan French
sawrkar nena an inlaichinna pawh siamṭha viau dawnin a lang hman; mahse
Napolean-a chuan kohhran chu sawrkar thuhnuaia dah a duh tlat a. Hei hian an
inkar chu nasa taka tichhiain an inhmu sakhi leh ṭan ta a. Kum 1809 khan Papal
state-ho chu Napolean-a chuan French sawrkar hnuaiah a dah vek bawk a. Ui leh
kel thlun pawlh ang chauh an lo ni leh ta a ni. Napoleana chuan Pius VII chu a
man a, Genoa tuipui(Mediterranean Sea) kama khaw nuam tak (mihring 69,000;1990
census) Savona lung inah a khung a. Mahse he lung in atang hian France ram
khawpui Paris chhimchhak lama ramngaw dur pui mai Fontainebleau Forest bula
Fontainebleau khaw lung inah a tan tir leh ta a. Hetia Napolean-an pope a man
ringawt mai hi Europe ram thenkhat Russia leh Austria te chuan an lo duh
awzawng lo mai a. Hei vang hian France sawrkar chuan kohhran chu a be chhe zui
ngam tak tak chuang lo. Kum 1814-a Napoleana a lo chak loh tak deuh deuh hnu
khan pope chu Rome-ah ropui takin a lût leh thei ta chauh a ni.
Amarawhchu pope hian Napoleana nghawngkawl chu hlipin
Rome khawpui chu lût leh thei mah se tunhma ang khan a ropui tak tak
thei tawh lo va. Europe rama a sangawizawnpuite lahin sawrkar inrelbawlnaa pope
thu leh hla chu engah teh vak an ngai tawh hek lo. Tiang chuan pope ropuina chu
zawi zawiin a lo chuai chho ta zel a. Kum 1929-a Lateran Treaty aṭang
khan a rawn invawrh sang leh thei ta chauh a ni.
Comments
Post a Comment