CONSTANTINE ROPUIA (AD 274-337)




Kum zabi pathumna tawp lama Rom ram kha a zau em em a, an awp hneh meuh lo a ni ber e. Ram thenkhatah helna a thlen deuh reng avangin Emperor Diolectian-a chuan amah ringawta thuneihna pumbilh chu a harsa tih a hria a. Tichuan khawthlang lam awp turin Gallerius-a chu Milan-ah lalber nihna pein a awm tir a. An hnuaiah chuan kaisara hming puin an aiawha rorel tur Maximian-a leh Constantine Chlorus-a te chu an dah veleh a. Maximian-a chuan France rama Arelate atangin Italy leh Africa ram henkhat a awp a. Constantious-an Britain leh Gaul(France)  a chang a. Gallerius-an Thrace, Illyricum leh Greece; lalbera inchhal Diolectian-a erawh chu hetih lai hian khawchhak lam Nicodemia (Bythynia)-ah a awm a, khawpuia siam a tum a ni.

Diolectian-a hian kristiante a tiduhdah hin hle. A tir takah chuan a ti nasa vak lo zawk a ni awm e. Mahse kristian zinga mi luhlul deuh henkhatin chhun pachangah a thupêk ziakna lehkha tar chu pawt thlain nuihza siam nan an lo hmang pek ani awm a. Chuta chin chu a hrem na ta viau mai a ni.

Kristian a tihduhdah atanga rei vak lovah Emperor Diolecian-a chu a na ta vak mai a. A thih phah helh a ni. A hat chhuah leh hnu-ah pawh rorelna han kengkawh tak tak chi  nia a inhriat tawh loh avangin May, AD 305 khan a lalna chu midang kutah pein a chawl ta a. A rual deuh thaw hian Maximian-a pawh a chawl ve nghal a ni.

Chutia a rual deuh thawa roreltu pahnih an lo chawlh takah chuan khawthlang lam awptu Gallerius-a leh Constantius-a chauh an awm ta. Gallerius-a chuan Constantius-a leh Maximian-a te pawh rawn chuang lovin roreltu pahnih chawl ta te aiawh tur midang pahnih a ruat a. Tin, titia an sawi danin Maximian-a khan a fapa  Maxentius-a kha a aiawh turin a ruat lo reng a ni an ti bawk.

Constantius-a erawh chuan a thih hmain a fapa Constantine-a chu a aiawh turin a ruat thlap a. Natna hrehawm tak a tawrh hnu-ah kum AD 306 khan England rama York khua-ah a thi ta a ni. Tin, hetih lai hian Gallerius-an lal tura a ruat Severus-an Africa leh Italy a awp a, Maximinus-an Aigupta leh Syria ram a enkawl bawk a.

Constantius Chlorus-a thih kum AD 306 hian Rome khawpuiah sipai-ho an hel phut mai a. Emperor Gallerius-a leh Septimius Severus-a te paih thlain Maximian-a fapa Maxentius-a chu lalah an puang ta a. Maxentius-a chuan chutihlaia amah han el pha deuh tur hnaivai ber Alexander-a a hneh a. Chu hnehna avang chuan a lo chapo ta deuh nge Constantine-a hneh a, amah chauha Rom lal ber nih a tum ta a ni.

Hetihlai hian Constantine-a chu a pa aiawhin Roman Empire thlang lam awptu a ni a. Maxentius-an beih a tum tih a hriat chuan a ram awp atangin sipai a khawm chiam a. Kea kal chi sipai 90,000 leh sakawr chungchuang mi 8,000 nen Alp tlang lawn liamin Rome khawpui a rawn pan a. A hmaa lo ding tawh phawt chu dim miah lovin a tuk tlu tawp tawp zel a. |ha taka lo inpete erawh chu ha takin a enkawl thung.

Constantine-a hi mi namai lo tak anih avangin England atang chuan a siruk la ngeiin a rawn thawk ang tih Maxentius-a pawhin a hai lo. Chuvangin a rul tawka lo chhang thei ngei turin lei sipai 170, 000 leh sakawr chung chuang mi 80,000 a lo khawm ve a. Rome khawpui daia lo nuai chimit barh turin a lo inbuatsaih a ni. Heng sipai a khawm bâkah hian Rome khaw dâi lei dawh Malvian Lei hmingthang tak chu sipai engemaw zât an lawn hnua chim mai thei turin a lo siam sa diam a. Constantine-a leh a sipai hovin an zawh laia chim mai turin a siam a ni. Tin, chu mai chu ni lovin khawpui chhûngah chuan  milem pathian hnenah a inthawi tlut tlut mai bawk a. A puithiam rawihho chuan Rome khawpui tichhe zawnga ke pen reng reng chu hrehawm takin an thi dawn tiin an lo hnêm a. Hnehtu ni ngei dawna inhriain Maxentius-a chuan a sipaite chu khawpui pawnah a hruai chhuak ta huau huau mai le.. Thenkhat sawi dan chuan hetia Maxentius-an Rome khawpui a chhuahsan a, Malvian Lei an zawh lai hian chhimbuk rualin a sipaite chu an rawn bawr buai vak a ni an ti.

Constantine-a pawh a awm mai mai lo kan tih tawh kha.  Ram hla tak atanga raldo an nih dawn avangin awm hmuna lo nghaktute aiin an tam thei lo tihte, ralthuam an nei hain an lo inbuatsaih nasa ang tihte a hai lo va, chuvangin thiam taka finrawl chhuah a pawimawh hle a ni. Tin, Constantine-a hian a sipai zinga kristian an tam vang ningawt lovin a rorelpuite âi chuan kristian-ho chungah zâi a dawh zawk hlein an sawi sa hrim hrim bawk awm e.

An indo hma niin Constantine-a chuan a mumangah Isua a hmu a. Isua chuan a sipaite phawa a hming bul pahnih (Grik tawnga XP) dah turin a ti a. Mahse a tukah Ni hliah chiaha kross ding a hmuh bakah aw-in, ‘He chhinchhiahna hmang hnehtu i ni ang’(Latin awnga in hoc signo vinces) a tih ri a hria niin an sawi thang chiam a. Hei hi indo zawh hnu-ah chauh Constantine-a chuan a nemnghet a. Tak tak a ni ngei em tih hriat a ni lo.

Kum AD 312 chuan an han indo ta ngei a. Chak zawk tura ngaih sipai ngah zawk Maxentius-a chu a tlanchhe ta duai duai mai a. Ama thangkam Malvian Leiah chuan a tlân lawn a. Hetia a tlân lawn lâitak hian leiah chuan midang an lo tam ve si a,. Constantine-a tâna a thangkamah chuan awkin lei chuan a chim pui a, a tlawm phah ta a ni.

Constantine-a chuan Maxentius-a hian ha zual tih loh chu midang hrem a nei lo. Rome khua a lût chu Senate-ho chuan Rome khawpui chhanchhuaktu ang hiala ngâiin an lo lawm em em thung a ni. Rome khawpui a hneh hnu hian a lo lian ta hle mai a. Rom ram roreltu pahnih zinga pakhat a lo ni ta a. Tin, Maxentius-a a hneh theihna chhan kha kristian sakhua vang nia a hriat tlat avangin kristiante chungah hat a chhuah hle a. A kum leh AD 313 -ah phei chuan a rorel pui Licinius-a nena an remtih dunnain kristian tihduhdah tawh lohna tur thupek Edic of Milan an tih chu an chhuah ta hial a.

Mahse a rorel pui (co-emperor) Lucinius-a nen chuan thuneihna inchuhin an inkhak ta reng mai a. Chutianga hun rei tak an inngur hnu chuan Constantine-a chu a lo chak hret hret a, Ram pum nghawr tham buaina lian lutuk chhuak lovin kum AD 324  chuan Licinius-a chu nêk chhuak a, lalber nihna chu a chang ta tak tak a. Chuta chin chu a duh ang angin ro a rel thei ta a ni.

Ram inawpnaa sipai an inrawlh thûk lutuk loh nan military leh civil thuneihna tur a thliar hrang a, kum zabi pathumna lai vel atanga Senate dinhmun hniam tawh chu a tung nung leh a, pawisa thar a siam bawk a. Chu chuan Rom ram pum economic dinhmun tlachhe tur pawh a veng thui hle. Politics pawh a thiam hle a ni. A rama kristian tam tawhzia hriain kristiante chu a be ha em em a. Chutah milem biakna lam la lar thozia leh chuti maia thlauh thlak theih an nih lohzia pawh a theihnghilh chuang lo. Milem be ho tihlawm nana an thil serh leh sang engmah bansan si lovin kristiante tihlawm nan kristian ang takin a awm thei bawk a. Chu chu chutihlaia kohhran hruaitute pawhin an lo pawm zam mai a..A nu ngei pawh kristian sakhua-ah hian a inlet a. Jerusalem-ah han kalin Isua sulhnute a han chhûi a. Isua an khen behna thing kross diktak ngei kha han hmu chhuaka insawiin Rome-ah a rawn hawn thla a, an buaipui nasa hle a ni. A hnu kum 700 vel laia crusade-ho pawh khan Isua khenbehna kross them an hawn thei fur hlawm a. Hetianga Isua kross them anga an sawi hi dah khawm ta ila motor lian trip tam fê a tling awm e,

Kohhran thilah pawh Constantine-a hi a inrawlh thûk khawp mai. Kum AD 325 -a Nicaea khuaa kohhran khawmpui lian hmasa pawh amah ngeiin a ho nghe nghe a. Chuti chung chuan baptisma chu a chang duh der lo thung a. Engemaw nikhuaa milem pathian biak leh inthawina hlante a hulh chuang lo va, kristian Pathian biak ina inkhawm ve mai pawh a hreh chuang hek lo. A thih dawn hnaiah kristian puithiamten nasa taka hremhmun an sawi haih avangin May 22, 337 khan (a thih niin) baptisma chu a chang ve ta hram a ni.


Comments

Popular posts from this blog

KA LO TAWN VE - REMRUATI

NUTHLAWI THIANGHLIM

Ka Tlin Ta Ngang Lo Ve