PATHIAN HMANRUA

Kum 2002 January thla tir te khan mi zin haw hmuak turin ka fanu upa zawk, kum li mi lek  nen chuan Maruti 800-in kan kal a. Aizawl atangin Thiangsulthliahah kan riak chho va. Thingsulthliah aṭang chuan khawvar hmain kan chhuak leh a. Keifang kan pelh chhoh khian khua a var chiang chauh a ni. Tluang takin kan tum ram chu kan han thleng ta a (a khua a lian si lo va, a khaw hming hi ka sawi ta lo mai – ka fanu nena kan thil en aṭang hian a hriat theih tho ve).

Kan kal tumna khua kan thlen hian a la hma hle a. Kan mi hmuah turte chu an la rawn thlen mai dawn loh avangin keini pafa chuan hmanlai Mizo sulhnu leh thil eng engemaw han en hmasak kan tum ta a. Ka fanu chu a la naupan deuh avangin a changin ka pua a, a changin a kal ve lauh lauh bawk a. Khaw vawh lai mah ni se kan kal tumna kawng chho ulh laia kan han inpua chu thlan a lum pap pap thei a ni.

Kan thil en zo (Rih Dil han en paha kal kan ni a) , kan innghahna hmun kan thleng thla leh chu khua pawh a tlai ta hle a. Chuti chung chuan kan mi hmuahte chu an la rawn thleng chuang lo. Chutia kawng sira keini pafa lo ṭhu melh melh chu pa pakhat, lian vak lo hian min rawn pan chhar chhar a. A ke pen leh a hawiher aṭangin total prohibition te lek lek chu a ngaisang lo tih a hriat khawp mai. A tlangnel dan atangin khawtual mi ni ngeiin a lang bawk.

 Kan bul a rawn thlen chuan rum fe hian min han melh a. Mi rawn biak buai tum ngeia a lan avangin ka lo inring sa deuh tawh a. Rin ang ngeiin, “Nangni pafa hi in vei in vei mai,” a rawn ti ringawt a. Chu ringawt chu han chhan tham tehchiamah pawh ngai lovin ka haider mai a. Mi biak zawmna mai tur hre lo chuan rum fe hian min han melh leh a. A mikhual zawk leh hmelhriat nei ve lo zawk chuan ngawih chuh mai ṭhaa ka hriat avangin ka haider zel a. Kan hma-ah chuan a rawn ding kawi chhar mai a. Buaina siam mai duh hmel pu hliah hliaha min han melh vel chu a ngei duhtu tan chuan ngeiawm ve tak a ni.

Thil awm dan chu dik dawna ka hriat loh avangin ka fanu chu ka kai a, kan piah deuh hmun remchang laiah chuan ka va dinpui leh ta a. Nakinah chuan chu pa bawk chu a rawn kal leh a. Kan bulah chuan mi tihbuai chak hmel tak, bul han ṭan mai dan hre si lo hian a rawn ding leh ta a. Min han biak vel dan leh a thu min han zawh duhdan chuan patling lei a kuai ta khawp mai a. Mikhual ka ni tih ka theihnghilh ṭhelh a ni. Hmeichhe naupang kum li mi lek hruai ka nih avangin chu buaina meipui alh hluai thei chu a siper a nih laia tihmih a ngai si a, ka kalsan leh ta phawt a. 

Mi tamna laiah awm ila min rawn tibuai hreh deuha ka rin avangin police hnaih mi ṭhutna bulah chuan kan insawn leh ta a. Mahse chu chuan awmzia a nei lo; a pawr zawk emaw tihtur a ni. A hma aia hnai hian min rawn din chilh a, a thaw rim nam huam mai te chuan luak a tichhuak thei hial mai. Hmeichhe naupang hruai lo ila chu han keuh thluk ṭhuai mai kha ka duh rum rum tawh a. Mahse chung lam hnathawk te pawh a ni ang; ka la insum thei. Huaisen vang ni hauh lo; a kaw tawpa ṭan vang hian duh loh deuh a lo tawn theih dawn hle mai tihte chu thu mai ni lo, a tak ngeiin ka tawng ta.

Insum theihna hi thlarau rah a nih chuan chumi ṭum tluka thlarau rah ka mamawh chu a awm awm lo ve. Eng tin nge chu thil ṭha lo tak chu ka pumpelh tak pawh ka hre chiah tawh lo ve.  Chumi ṭum pawh chuan mualpho lovin ka pumpelh leh hram a ni.

Khua a tlai tawh hle mai. Kan mi hmuahte lah chu an la reh vung vung mai si a. Rilruin âr bo a zawng ta. Motor rawn thleng kan zawhte lah chuan an hre si lo. Kan tum dan chuan kan hmuak thleng ang a, zan riak lovin kan haw thla leh nghal ang. Mahse kan tum ang ngawtin thil a kal thei si lo. Motor rawn thleng leh kan zawhte chuan, “Keini hi a hnuhnung ber kan ni tawh,” an ti si a. Kan buai ta map mai. 

 Chutia mangan rûk mahnaka lai chuan kan mi chimawma bawk khan min rawn pan leh ta a. “Nangni hi enga ti nge in vei in vei?” a rawn ti leh ta a. Hetih lai hian ka fanu nen chuan kan inkai reng a. Chupa hmel a hmuh chuan min ngheng hnai sauh sauh lehnghal. Insum hram hram chung hian, “Mi kan hmuak alawm mawle,” tiin ka chhang a. Ani chuan, “Tu maw in hmuah?” a ti leh a. Kei chuan ngaihtuah chiang mang lo hian kan mi hmuah ber hming chu ka han sawi mai a.

Chutia kan mi hmuah hming, ka nupui hming ngei mai ka han sawi chu (tum em ema sawi pawh ka ni chiah lo va) a hmel a danglam nghal daih mai a. Ka nupui hming lam meuh chuan, “...maw in lo hmuah reng a. Kan û kha a ni ngei ang,” tiin a chanchinte chu chiang lehzualin min han zawt a. Ka han sawi chu harh ta huai ni-awm tak hian a han meng kawk a. “Kan chhungte alawm. Kan khua-ah chuan inṭhenawm reng ṭhin kan ni a. A pasal fanaute in nih ngat zawngin ka inah in rawn thleng ngei ngei tur a ni,” a ti ta a.

Boruak a va inthlak danglam nasa kher em! A mitmeng rum tak te, a aw ngaihno bei lo zet mai leh mi cho deuh âr mai te kha a awm tawh lo. Thil awmzia kan han sawi zawm zel a, kan sawi thui poh leh ṭhat a chhuah nasa dawn tih a lang ta reng mai. Chumi ṭum chuan ‘a chhang eitu doralah a chang’ tih ni lovin ‘a doral kha a chhang eitu-ah’ ka ṭang dawn ta zawk a ni. 

An inah min hruai phei a, tlaia kan chawhmeh tur ngaihtuah turin a nupui fanaute chu a tir chhuak a. Kan mutna tur ngaihtuahin a phi chung bawk a. ‘Rina lova uibuk sa’ tih ang mai a ni. Chumi zan chuan rin loh deuhin chhuat nuam takah min muttir a. A sin tur lam pawh a nuam khawp mai. Amarawhchu an awmna hi buh hmun, leilawt zawl a ni a, sazu a tam deuh a, kan mutna a hrehawm vang ni lovin ka mu tlem hle; ka tlaivar lo deuh chauh a ni. Tin, kan thlen in pa chu kan chungah fel viau mah se a nupui fanaute lakah chuan a phunchiar em em mai a. Min timuhil hlei thei lo ve bawk a ni. Engpawhnise riahna nei mumal lo, zanriah eina tur takngial pawh hre lova eng engemaw kamrama tling tlak mai mai tum kha puar takin min hrai a, rizai dup nuam takah min muttir bawk a. Ka lawm ngei mai. Pathianin kan ṭawngṭaina a chhang a, a hmanrua erawh chu kan beisei loh lam daih a ni.

A hnu kum khat emaw leka kan kal leh chuan leilet zawla kan thlen in chhe te, keini tana hlu em em si chu a lo awm tawh lo va. A luahtute pawh khawiah nge an awm kan hre mai lo. A hnu kum khat emaw a ral leh chuan hmana min tihbuai chak em em, han en mai pawha zu heh ve tak tih hriat ngawih ngawih kha a lo piangthar tawh a, chhungkaw hlim tak an ni tawh tih te ka hre leh ta zel a. Chumi hnu lawk chuan Aizawl veng pakhatah hian kan nupa khawlai lêng chuan kan tawk ta thut mai a. Kei phei chuan a hmel chu ka lo hai tawh a. “Hman ang kha ka ni tawh lo; thlenna tlak ka ni ve tawh a nia,” tiin hlim hmel takin min lo bia a. A hmel enin a daw lo tih a chiang hle. Kan hmuh hnuhnun ber chuan mi in luah tawh lovin ama inah a lo awm tawh a. A hmel leh a in leh lo bakah a nupui hlim hmel aṭangin Pathian hnathawh chu chiang taka hmuh theih niin ka hria. Pathian hnathawh dan hi kan va hre pha lo tak em!  

“Pathian thil rel dan hi,

A va mak em!

Hriat phak rual loh a ni,

A tum zauzia,

Thil te ber pawh a rel,

Van thil a rel kim e.

Pathian ruat ang zelin,

Engkim a thleng.”

 

Riahna tur nei tawh lo tura inngai kha, an in fal takah chuan min riahtir ta a. Thla a muang ta huai huai mai.