ADVENTIST THALAITE LEH TUNLAI KHAWVEL
Damdawi Hman Sual, Sex leh Nupui Pasal
Zawn Chungchanga Tunlai Adventist
|halaite Dinhmun leh Hmabâk
-
Lalchhuanmawia
Tochhawng
Thuhmahruai
Tunlai
khawvel hi a va danglam chak em! Inbiak pawhna lama hma kan sawn chakzia te,
lei lam leh vansang lama kan zin veivahna lamin hma a sawn nasatzia te,
chanchin thar thehdarhna lama hma kan sawn chakzia te, ei leh in leh damdawi
lama hma kan sawn nasatzia hi ngun taka lo thlirtu tan chuan a mak hle a ni. Kawng
hrang hranga hma kan sawnna hian eng tiang chiahin nge \halaite nun hi a chhe
lam a \ha lamin a nghawng tih pawh hi hriat kim a har hle ang. Heng hmasawnna
hrang hrang, telivision, car chhuak
thar, two-wheeler thar, computer, digital camera, mobile phone leh internet
khawvel hian min nghawng lo thei lo va. Chu chuan pawn lam a\angin tunhma lama
kan hriat ngai loh thil \ha leh \ha lo a rawn lên lût dul dul a. Chung zinga
\halaite tibuaitu \henkhat chu kan han sawi zau dawn a ni.
1.1. Damdawi Hman
Sual
‘Drugs’
tih thumal hi Mizo zingah a mikhual lo hle mai. Mawl têa sawifiah dawn chuan
‘damdawi’ tihna mai a ni a. Natna chi hrang hrang tihdam nana mi thiamte siam a
ni a. A tel lovin tunlai khawvel hi a awm thei tawh lo. Miin a hmanna tur
diktaka a hman chuan ‘natna tihdamna’ satliah ni lovin ‘nunna chhanhimna
hmanraw \ha ber’ a ni. Chumi rual chuan chemtê ang deuh a ni a, miin a hmanna
tur ni lova a hman chuan mihring nunna tam tak latu a ni thei. Chutianga
damdawi atan ni lova mihring taksa tichhe thei zawng, ruih nana hman chu
‘damdawi hmansualna’ tiin emaw, ‘damdawi ngaihna’ (drug abuse) tiin emaw kan
vuah mai a. He paper-ah pawh hian kan
hman pawlh zauh zauh dawn a ni.
Damdawi
hmansual (ruih leh ngaih) hi eng tik a\angin Mizoramah hian a lo hluar tak
hriat a harsa hle. Times of India
report danin kum 1984 a\ang khan Mizoramah damdawi hmansual avangin mi 1,321 an
thi tawh a. Heng zinga 138 chu hmeichhia an ni nghe nghe.1. Heng
mitthi zinga 1162 te chu spasmo proxyvon hman sual vanga thi an ni
bawk. Kum 1984 a\anga damdawi hman sual avanga mitthi zat Excise and Narcotic
Department-in a chhinchhiah dan (20/8/2015) chu hetiang hi a ni:2
DRUGS
RELATED DEATH
Kum
|
Mipa
|
Hmeichhia
|
Total
|
1984
|
1
|
Nil
|
1
|
1985
|
1
|
Nil
|
1
|
1986
|
No
record
|
No
record
|
No
record
|
1987
|
5
|
Nil
|
5
|
1988
|
3
|
Nil
|
3
|
1989
|
6
|
1
|
7
|
1990
|
7
|
Nil
|
7
|
1991
|
7
|
1
|
8
|
1992
|
10
|
2
|
12
|
1993
|
17
|
1
|
18
|
1994
|
24
|
3
|
27
|
1995
|
49
|
6
|
55
|
1996
|
45
|
6
|
51
|
1997
|
56
|
1
|
57
|
1998
|
76
|
8
|
84
|
1999
|
77
|
12
|
89
|
2000
|
128
|
11
|
139
|
2001
|
92
|
9
|
101
|
2002
|
85
|
7
|
92
|
2003
|
124
|
12
|
136
|
2004
|
122
|
21
|
143
|
2005
|
35
|
7
|
42
|
2006
|
21
|
1
|
22
|
2007
|
25
|
4
|
29
|
2008
|
9
|
2
|
11
|
2009
|
25
|
3
|
28
|
2010
|
13
|
3
|
16
|
2011
|
12
|
0
|
12
|
2012
|
39
|
6
|
45
|
2013
|
27
|
9
|
36
|
2014
|
36
|
2
|
38
|
2015
|
12
|
0
|
12
|
Total
|
1189
|
138
|
1327
|
1.2. Keimahni Chauh Kan Ni Lo
Mizote hian hetiang thil chauh pawh ni lo, thil dangah
pawh hnam dangte aia chhe ta riau, sual bik riau leh hmeichhiat mipatna lamah
pawh uchuak bik riau hian kan insawi \hin a. Hei hian mahni insitna min siamsak
fo zawk niin a lang. Chuvangin damdawi hman sual chungchanga hnam dang chanchin
tlêma zawng han tarlang ve mai mai ila a \ha awm e.
Manipur state-a naupang zingah ruihhlo tih
ching an tam hle.3 Targeted Intervention
(TI) programme leh Oral Substitution Therapy (OST) te report danin Manipur-ah
sawn ruihhlo ngâi mi 12,210 zet an awm.4
Outlook chanchinbu 12 October, 2012 chhuakin a tarlan danin
Punjab \halaite zingah drugs ngawlvei an tam hle a. Kum 1999 a\anga 2008 inkar
khan \halai zingah drugs ngawlvei chu a lêt hnih leh a chanve vel zetin an pun
belh a. Hetiang lama hruaitu lo ni reng tawh Mizoram an khum ta tiin a ziak.
|halai kum 16 leh 35 inkar za zela 73.5 laiin damdawi ruih an ching a ni.5
Chief Minister Parkash Singh Badal phei
chuan Punjab state-a drug addict an
tam lutuk chu India ram pum tan harsatna a tling pha hial niin a sawi bawk.6
A \henawm state Haryana pawh an nêp lo hle. Kum 2013-a All India Institute of Medical Sciences leh National Drug Dependence
Treatment Centre, New Delhi, \angkawp ten India ram pum huapa an zir chhuah
danin Haryana state \halai rual za zela 63.3-in ruihtheih thil tih an ching a.
Uttarakhand-ah phei chuan za zela 70 zet an tling a ni.7 Sinlung.com-in
a tarlan danin kum 2009 khan Nagaland-ah damdawi ngâi mi 35,000 a\anga 40,000
zet awmin a report a. India ramah an tam ber bawk.8 India ram pumah
mihring 21.4%-in zu an in a, 3%-in cannabis zûk an ching niin RTI zawhna Home
Ministry-in a chhanna-ah a lang.9
Kan
\henawm ram Bangladesh \halai zingah pawh ruihtheih thil tih ching hi an tam
hle. Dhaka Tribune-in a tarlan danin Bangladesh ramah khuan ni tin mi
maktaduaih ruk zetin damdawi ruih nan an ram pawisa Taka maktaduaih zasarih zet an hmang ral niin a chhût a. An buaipui
ve khawp mai. Department
of Narcotics Control (DNC)-in Dhaka Tribune a hrilh danin Bangladesh rama
ruihtheih thil an thihpui tam ber chu ‘heroin’
a ni. Hei bakah hian ‘yaba’ an tih
chu an intihmuh nasa hle a. Mahse khuh damdawi Phensidyl chu a man a tlawm avang leh hmuh a awlsam avangin a
nawlpui zingah chuan a la lar ber a ni.10
Ram
dang \halaite chanchin ka han thailan tel kherna chhan chu he harsatna hi
keimahni chauhin kan tuar lo tih hriat nan leh hetiang harsatna kan neih avang
hian Mizote hi hnam dang aia sual lutuk bik kan ni lo tih hriat nan a ni
pakhat. Tin, chumi ruala thil lawmawm tak chu a chunga Excise and Narcotic Department report anga damdawi hman sual avanga
thi an pung chho lem lo hi a ni.
1.3.
Eng Vangin Nge Miin Damdawi An Ruih |hin?
Mizoram Synod Social Front-in booklet an siamah chuan \halaiten
damdawi an ruihna chhante chu ‘thil thar tih ve chhin châkna hrim hrim te, \hiante
tih thika tih ve mai duhna te, thu hnu dawn lova thil tih mai mai chin vang te,
chhungkaw nun hlim loh vang te’11 anni tlangpui.
1.4.Drugs Hman
Sual Hlauhawmna
1.
Sim A Harsa:
Drugs hi vawikhat ruih nana hman sual tawh chuan ngaih hlen a awl hle. Duh hun
huna sim leh theih emaw an intih laiin tam tak chuan an lo ngâi hman tawh a; an
sim leh mai mai thei tawh lo tih an inhriat meuh chuan an rin aiin an lo kal
thui fe tawh \hin. An taksaa damdawi hnathawh chambang chuan a \hing lêt a,
damdawi an tihchhunzawm loh chuan an awm hle hle thei \hin lo. Nghei emaw, sim
emaw an tumin anmahni a rawn \hing lêt vaktu (withdrawal symtoms) a lo awm a,
an chiri a. Chutianga an awm tawh chuan tawrh chhuah a harsa a, an tuar chhuak
zo lo chuan an tinawn leh nge nge \hin.
2.
Pawisa A Hek:
Damdawi ruih ching mite hian pawisa an heh hle. A ching dawklak tak takte chuan
an ngam huai hle bawk a. Chuvangin an thawhchhuah dik takin a lei zo lo fo.
Rukruk leh mi bum an chin phah a. Hmeichhia phei chu an inzawrh phah \hin.
3.
Mahni Inngaihnêpna A Thlen: Damdawi rui \hinte hi anmahni leh
anmahni an inngaisang thei lo va. Chu chuan mi zingah a titlangnêl lo va, an
dawihzep a, mi aia hniam ta ngawih ngawiha inhriatna a pe a. Mihring nun hrim
hrim ngaihnêpna a thlen thei bawk.
4.
Hriselna A Tichhia: Damdawi ruih chingte hi an hriselna a pan duh hle.
An taksaa drugs hnathawh chuan chaw ei a titui lo va, an taksa-ah an mamawh
aiin an mamawh loh lam a lût hnem a. Natna do thei tura taksa chakna pawh an
neih tlêm phah a. Tin, an dam loh pawhin enkawl an harsa bik hle. Damdawi rui
ve ngai lovin kan dampui mai theih damdawi ei dan pangngai ang hi an dampui zo
lo fo bawk.
Adventist \halai zingah drug addict
an awm ve leh zauh \hin hi hriat a nuam lo hle. Tun hmâ lam phei kha chuan
\halai nawlpui khan an uarin an ngaisang zâwk emaw tih tur khawp khân an
intihhmuh \hin a. Mahse vanneih thlâk takin mi \hahnemngaite beihna leh
zirtirnaa zârah hetianga damdawi ruih ching leh ngâite ngaihnêpna boruak a lo
awm ta hi a lawmawm hle. Mi tam takin la ching chhunzawmin a ching thar awm
reng mah se Isua lo kal lehna nghâktu \halaite erawh chu hetiangah hian kan
buai tur a ni lo va, buaia hnêkin midangte hnena a \hat lohzia puang darh a, ruihhlo
bawiha tâng mêkte chhanchhuaktu tur kan ni zâwk a ni.
2.1. Hmeichhiat Mipatna Chungchang
‘Sex’ hi Pathian siam, khawvel awm tirh a\ang awm ve nghal a ni.
Mihring pianpui, mihring rilru leh taksaa bet tlat a nih avangin ‘sex’ avanga buaina leh harsatnate hi
Eden bawhchhiat tirh a\ang khan a awm ve nghal ang tih hi rinhlelh rual a ni
lo. Tin, Pathian siam leh remruat a nih miau avangin ‘sex’ chungchang sawi hi (sawi dana zirin) Pathian pawisawina ang
hiala ngaih tur a ni lo va. A dik tak phei chuan kawng \ha zâwk inkawhhmuhna
tur a nih phei chuan sawi ngei zâwk tur a ni.
Kan awmna rama zir te, kan
sakhuaa zir te, kan mimal nuna zir te leh chhan hrang hrang avangin sex kan thlir dan hi a inang lo hle.
Hman laia miten sex an thlir dan leh
tunlai miin an thlir dan pawh a inang lo. Kohhran hruaitu hmasate zingah ‘sex’ duh lohna leh demna a lian hle.
Augustine-a phei chuan tisa châkna hi Eden huana Adama leh Evi te an tlûk a\ang
chauha lo awm, an thlahte hnena an kai chhawn tak zel, mihring leh Pathian \hen
hrangtu-ah a ngâi a ni. Chutiang ngaihdan lo lian chho zel avang chuan ‘sex’chu chi thlah nan chauha hman turan
an ngai a. Fa nei thei tawh lo ‘sex’ hmang chu nupa pawh ni se sual a ni. British
lalnu Victoria hun lai (1837-1901) phei chuan kohhran thikthu a chhe hle. Nula
tlangval chesual an man te, uire an mante chu vantlang hma-ah an vuak loh
pawhin khawlaiah a mualpho thei ang berin kawl an buntir \hin. Chung hun laia
pa duhtui deuhte phei chuan an piano ke te thlengin an tuam a. Lehkhabu pawh
hmeichhe ziah leh mipa ziah an dah dun ngai lo (a ziaktute kha nupa an nih loh
chuan).12
Kum
zabi sawmhnih chanve hma lam hret a\ang khan ‘sex’ chungchanga mipui ngaihdan
hi kawng thumin a inthlâk chho ta a. Pakhatna chu – sex hi mipaho nawmchenna
tur emaw, mipa chauh phusakna leh hmeichhia chu a dawhtu ni ringawt tura
ngaihdan kha a ni reng ta bik lo. Pahnihna chu – sex chungchanga kan rilru a
inhawng ta viau mai leh thil zahthlak lutuka ngaih a ni ta lo hi a ni a. A
pathumna chu – chi thlah nan chauha ngaih a ni ta lo leh hmangaihna chawm
liantu leh intihhlimna (from reproductive
sex to relational and recreational sex)
anga ngaih a lo ni ta hi a ni.13
2.2. |halaite leh Pornography
Hmanlai a\ang tawhin mihringte
hian hmeichhiat mipatna lam hawi ziak emaw, lunga ker emaw an lo ching tawh a.
Isua pian hma kum 2,000 bawr vela Aigupta mite chuan banga zahmawh lem ker leh
ziah an ching hle a. India rama Hindu temple upa pui puia an milim siam leh
lemziakahte hian zahmawh rawng kai a tam khawp mai. Rom vanglai phei kha chuan
an pawisa-ah mipa leh hmeichhe inpâwl lâi lem te, ran an pâwl lâi lem te an
tilang nasa hle bawk. In chhung leh kawtthlera an milim dah duh zawngte chu
zahmawh lam hawi deuh hlir ni hialin an sawi \hin.
Hmanlaia miten an
hmanraw neih phâk tawka zahmawh lem an siam nasa ang bawk khan tunlaiah pawh
milem zahmawh tak tak a tam ta hle a. Hmanrua a \hat zâwk avang leh a theh darh
a awlsam zâwk avangin pornography
buaipui pawh an tam zâwk ngial ang tih hi a rinhlelhawm loh a. Internet nei pha mipa kum 18 a\anga 35
inkar za zela 70 zetin zahmawh thlalak leh video an en \hin a. Hmeichhia za
zela 28 zetin an en \hin bawk. Chu aia la mak zâwk chu heng zahmawh thlalak leh
video en \hin zingah hian pastor leh kohhran upate pawh an bang lo hi a ni. Christian
Today, Leadership Survey 2001-a a lan danin pastor za zela 37-in pornography hi insum harsa an tih thu an
sawi a. Za zela 40 chuan internet-ah an en \hin thu an sawi. Kum 2005-a an zir
chianna-ah chuan pastor zinga za zela 57 chuan pornography chu an kohhran enkawlte harsatna lian ber niin an sawi
bawk.14
Kum
2014 khan Barna Group-in an zirna-ah pawh kristian kum 18-30 inkar an zirnaah
chuan:-
·
77% te chuan thla khatah vawikhat tal pornography an en.
·
36% te chuan ni tin an en.
·
32% -in pornography an addict tlat a (midang 12% pawhin addict ve mai
theiah an inngai).
Pawmlai nei tawhte zingah pawh a lem chuang lo:-
·
55% chuan thla khatah vawikhat tal pornography
an en a.
·
35% te chuan an kawppui ni lo midang kawp an ching.
SHALOM-in Aizawl \halaite zir chianna a neihah chuan college
zirlai zinga 72% laiin
blue film an en tawh thu an sawi a. Higher
secondary school zirlai zingah pawh 62% laiin an en tawh thu an sawi a ni.
Internet khawih \hin zingah pawh a tam ber chuan pornography an en thu an sawi bawk.15 Mobile phone-ah mi
tam takin thlalak bawlhhlawh leh video clip an hum fer fur mai.
2.3. A
|hat Lohnate
·
Pornography-a kan mihring hmuhte hian a taka kan hmuh
phakte sitna leh iaina a thlen thei a. Chu chuan beidawnna leh kan kawppuite
laka beidawnna a thlen thei. Uire duhna rilru a siam bawk.
·
Pornography hian mihring zahawmna a tihniam a.
Hetiang tih ching \hinte hian mahni inzahpuina neiin inthiam loh rukna an nei
duh hle bawk.
·
Pornography khawvela chengte hian Pathian an hnaih
tak tak thei lo.
·
Sex-a insum theih lohna leh pawisak neih lohnaah a hruai.
·
A tak rama thlen theih loh suangtuahna \ha lo
leh tenawm tak takah mi a hruai.
Pornography hi tunlai \halaite tana thlemna lian ber
pakhat a ni a. Sim a har hle naa sim theih loh chu a ni lo. Pathian \anpuina
nen a hnuaia mi hi han tive chhin teh:
·
Lehkhabu
\ha lo leh film \ha lo i kawl zawng zawng kha paih vek rawh.
·
Internet
i luh dawnin tum mumal tak nei rawh.
·
Hun
awl insiam tam lutuk suh.
·
Infiamna
hun nei tam la emaw, infiam lama i tui lo a nih pawhin taksa chet ngeina tur
hna engemaw thawk fo rawh.
·
Pathian
hnenah chakna dil ang che.
·
|hian
kawmah fimkhur rawh.
2.4. Pawngsual: In Inah I Him Em?
Amtiaz
Ali lehkhabu ziah Highway-ah (film-a an siam hi)
chuan a changtunu Veera Tripathi (Alia Bhatt),
rilru lam natna chi khat Stockholm Syndrome (min tiduhdahtu lainat lêt
tlatna) vei chu a pa chuan mikhual leh hmelhriat loh laka fimkhur hle turin a
hrilh \hin a. Mahse Veera-i chu anmahni inah ngei a pa unau, a patea chuan
hmeichhe naupang a nih lai a\angin a pawngsual \hin a. Veera-i chuan an in chhungah
aiin pawn lamah a zalen zawk a, a him zawk tih a hria a. Amah rutute hnen
a\anga an hruai haw hnu-ah pawh an in chu nuam a ti chuang lo va, a tlanbosan
ta hial a ni.
Mizo
hmeichhe zingah pawh Veera-i ang hi an lo tam khawp mai. Kan awmpui te mai bakah
kan cousin te, kan putea te, kan
patea te, kan nu leh pate \hian ngawih ngawih te, khualkhuaa kan laina kan
awmpui te ang hi a ruka kan hmelma lian ber an lo ni reng thei. Tin, kan \hian
\ha, kan nel em em, kawng tinrenga kan rin ngam nia kan hriatte meuh pawh hian
kan chungah rilru an lo pu chhe viau thei bawk. Hetianga \hian tha leh
hmelhriat hnai ni si, tihluihnaa sex inhmanpui (dating rape or mate rape)
hi rin aiin a tam a nia.16
3.1. Nupui Pasal Zawn Chungchang: Inneih
Chungchanga Bible Zirtirna17
“Chumi avang chuan mipain a
nu leh pa kalsanin a nupui a vuan ang a, tin, an pahnih chuan tisa pumkhat an
lo ni tawh ang.” (Ephesi 5:31). Hetah hian inneihna chungchang thil pathum kan
hmu. Pakhatna chu ‘mipain a nu leh pa a kalsan ang’ tih a ni. Heta mipa a han
sawi lanna chhan nia lang chu chhungkaw lû ber a nih vang niin a lang. ‘A
kalsan ang’ tih thu sawina ‘kataleipsei’
hi chenna hmun sawn tia lehlin a ni fo bawk (Mat 4:13 ; 21:17 ).
Mipa nupui nei tawh chu in hrang chang a, nupui fanaute enkawl tur a nihna lam
a kâwk ti ila a sual tam awm lo ve.
A pahnihna chu ‘a nupui a
vuan ang’ tih a ni a. Mi \henkhat chuan heta a vuan ang tih, a sap \awnga ‘be joined to his wife’ hian a Grik \awng
‘proskollethesetai’ tih awmzia dik
tak hi letling chhuak zo lo deuhah an ngâi nghe nghe a. A awmze ril zâwkah
chuan \henhran theih tawh loh tura thil pahnih (or mi pahnih) inzawm tihna a ni an ti. Chuvangin ‘a nupui a vuan ang’ tih chuan
inkungkaihna nghet tak leh thûk tak, \henhran mai mai theih tawh loh a kâwk a
ni.
A pathumna ‘tisa pumkhat an
lo ni tawh ang’ tih hi sex ani a tih
theih rualin kawng engkima nupa inlungrualna leh thawh dunnate pawh a ni thei.
Sex hi bawhchhiat hmâa awm tawh, mihringin Pathian hnen a\anga thilthlawnpêk a
dawn zinga nupa min phuar nghettu ber leh min tihlimtu ber a ni.
Nupa chu damchhunga innei
tur an ni tih hi Bible min zirtir dan chu a ni.
3.2.
Adventist Kohhran Bika Nupui Pasal Zawn Chungchang Sawi A |ulnate
- Conference
Secretary record-bu a\anga a lan danin kum 1998 a\anga 2008 inkar hian
biak ina innei tuak 125 an awm a. He record bua lang loho nen belhkhawmin
innei tuak 150 vel kan chhui thei a. Heta \anga a lan dan chuan adventist
\halai za zela 48 velin kohhran dang \halai la lûtin nupui/pasal an nei a
ni.
- Tin,
hemi chhûng vêk hian kan \halai engemaw zatin kohhran chhuahsanin
nupui/pasal an nei a. Tin, biak ina innei lo, kohhran chhuahsan chuang
lova kohhran dang \halai nei an awm bawk a. Chung zawng zawngte nena belh
khawm chuan adventist \halai nupui-pasal nei zinga a zahve aia tam daih,
zaa 60 velin kohhran dang \halai an nei a nih chu!18
Heti
taka kan \halaiten kohhran dang an neih tam nachhan hi hetiang hian han sawi ta
ila.
Tuna
Mizo adventist \halai, nupui pasal
nei rual hi sanghnih vel niin khaw za velah kan awm darh a. A tam zâwk chu kan
inhmu khât hlawm hle. Chutih laiin kohhran dang \halai rualin min chim reng
bawk si a. Hei hian kan hriat lem lohin adventist ve ve inneihna turah harsatna
min siam thei a ni. Tin, \halai tlêm tê si, a awm chhunte hi zirna lamah kan
inthlau ang reng viau mai a. Hei hian nupui-pasal zawn kawngah harsatna min
siam thei bawk.
Tin,
khawvel hmasawnna hian hausa leh rethei inkâr a tizâu thei khawp mai a.
Chuvangin khawpui leh thingtlâng mâi bâkah khawpuia mi rau rau pawh sum leh
pâia kan inthlauh lutuk chuan nupui-pasala inzawn a harsat phah \hin. In chhûng
khawsak inthlau lutuk \halaite tân inngaihzawn a harsa deuh mai thei. Mi hausa
chhungkua tlêm tê, middle class tlêm
tê, chu mite âia hnuai deuh tam vak bik si lo chu kan indaih lo deuh a ni thei
bawk. Khawsak dan a inthlauh lutuk chuan Pathian thu pawhin min phuar khawm tak
tak thei thin lo. Tin, mi thenkhat, hmêltha ve tâwka inhria, hausa inti ve
tâwk, lehkha thiam bawk si chuan pâwl tlêm zingah anmahni phu tâwk awm lovin an
hre ve thei tlat bawk. Chutiang mi chu an awm ngei em kan hre hauh lo; thil awm
thei erawh chu a ni.
Sâp thufingin \henawmte huana hnim a lang hring a tih
hi nulat-tlangval lai hian a dik viau mai. Mahni vênga mite âia vêng danga mite
hmuh hmêl that riau hi khaw tin nula-tlangval dan a ni. Hetiang deuh hian kan
kohhran nula-tlangval aia pawl dang nula-tlangval hmuh \hat riauna hri hi vei
theih a ni a. Chung mite chuan kohhran dang nula-tlangvalte chu zei zâwk,
hawihhawm zâwk leh hmêl\ha zâwkin an hmu tlat \hin.
Heng
kan han sawi tâkte zinga a khawi ber khi nge kan harsatna ni ve le? Harsatna
kan han sawi \henkhat hi chu ram pum huap thil, khawtlâng nun leh ram ei leh
bar hmasawnnain a ken tel, mimala lo chin fel ngawt theih lohte an ni hlawm a.
Chuvangin kan sawi zui vak lo vang.
3.4. Mimal
Mawhphurhna
Mimal
mawhphurhna hi kan sawi tam ber tur chu a ni. Nula-tlangval nupui-pasal neih
tumte chuan heng a hnuaia mite hi hre reng ila.
(i) Thawh Chhuah Tur A Ni: Hmangaihna hi a van tla lo dawn tum ringawt tur a ni
lo. Engkim mai hi thawh chhuah ngâi a nih avangin nupui-pasalte pawh hi
thawhrimna nena hlawh chhuah ngâi an ni. A thawk rim apiang an to \hin. Zirna
lama mi hlawhtling heng engineer, doctor,
MA, IAS etc., te tân chuan nupui hmuh zawh loh a awm mang lo vang; an thawh
rim rah a ni.
Kawng
danga mi hlawhtling heng zaithiam, infiammi, sumdawng etc., te pawh hi an to
zâwk emaw tih tur an ni bawk. Tin, heng bâkah hian mi naran zingah pawh an
nungchang a \hat vanga to riau an awm thei a. Chu pawh chu thawhrimna rah chi
khat chu a ni tho tho mai. Chuvangin 'Min duh tak taktu chuan engtin paw'n awm
ila min duh tho vang,' tihte hi mi chak lo beidawng \awngkam a ni tih hriain
adventist \halaite chuan tih miah loh tur. Mi duh tlâk nih ngei tumin kan phâk
tâwk zelah kan thawk rim tur a ni.
(ii) Inhriat Chian: A hmasain mahni kan inhre chiang hmasa tur a ni.
"Inhmangaihte kârah phû lo a awm lo” te chu han tive bawk mah ila a tak
takah chuan inphû lo deuh hi chu kan awm chiang a ni. Chuvangin kum lam thu-ah
te, hmêlah te, thiamna leh eizawnna kawngah te mahni phû tâwk hriat tur. Mahse
mahni inhriat chian leh mahni phu tâwk hriat hi a harsat em avangin miin min
sawi hmuh \hinte a\angin mahni phu tâwk awm chu hriat thiam mai tur a ni.
Chutianga mi sawi hmuh a\anga inhre chhuak zo lo, mi sawi hmuh ang ang lo iai
ve tlatte hian â nih an hlawh châwk.
Mahni inhriat chian ringawt chu a tâwk lo; kan
nupui-pasal turte chu kan hre chiang tur a ni. Ruihhlo ngâi leh zungawlveite hi
chu an hriat mai a, mahse a rûka thinchhe fê mai te, a rûka nun chhe hrim hrim
te, phunchiar deuh mai te, pawlawh zet mai te, thlahtute atanga belhchian dawl
lo deuh mai leh hri thalo lo vei ru tlatte hi awm theih a ni a. Chuvangin kan
damchhûnga min tihrehawmtu emaw min tinuamsatu emaw ni thei tur nupui/pasal
thlan thu-ah hian inhriat chian hmasak hi thil pawimawh ber pâwl a ni.
E.G.White’s
Comment: “Nupui-pasal neih rilrûk
mêkte chuan damchhûng kawppui atana an rilrûk deuhte nungchang insiam mêk leh
an thil ngainat zâwngte chu ngun takin thlir reng rawh se.” Thalaite Hnena Thuchah, p. 348.
(iii) Inzawn Tur: Nupui-pasal nei tur chuan inzawn a ngâi. A bikin
mipain mawh an phur nasa zual. Nula tân pawh a mâwi tâwka zawn a sual lo ve. A
vantla lo nghah ringawt tur a ni lo. A mâwi tâwk chuan kan inzawng tur a ni.
3.5.
Tlangvalte Mawhphurhna
Mizo
khawtlang nun hi mipa lalna a nih avangin nupaa insiam tur chuan nulate
mawhphurhna âiin tlangvalte mawhphurhna a sâng zâwk lo thei lo. Tlangvâl chuan
a bialnu tân damchhûnga innghah ngamna tlâk, mi rinawm, rilru nghet, dawh thei
leh thinnel, hmeichhe dinhmun hrethiam, nupui fanaute châwm zo ngei tur nih tum
sela. An phu tâwk hmeichhe nu leh pate tâna mâkpa itawm tak nih tum rawh se.
Nula
rimnaa TV remote control chuh ve tlat
te, CD player, radio etc., khawih zut zut te, nula mut chhuah thlenga lên te,
thutthlengseia mut zun zun te, rui chunga lên te, lehkha zir an awm tih hre
reng chunga lên ve reng te hi a tih chi loh khawp mai. Chu bâkah nula bula
midang rel zut zut te, mahni chanchin \ha lam sawi zuah zuah te hi a mawi lo
bawk. Mahni chanchin kan sawi a nih pawhin inngaitlâwm takin kan tlin lohna lam
leh a nuihzatthlâk lamte sawi ila, chu chuan mi rilru a hneh zâwk a ni.
Tlangval insawi thei chiho hi an to duh lo khawp bawk. Hmun danga kan ching a
nih pawhin bialnu te bula thil hre ber ni-awm taka a tawng tam ber nih te, mi
hnial zut zut te hi tih loh tur a ni.
Tin,
America rama an zir chianna-ah chuan nupui pasal zawn kawngah nula hmêl \hat
leh \hat lohin kori a tu ang em emin tlangval hmêlin kori a tu ve lo. Nula tam
zâwk chuan hmêl aiin tlangval mizia (personality)
leh a thiltihtheih lam an ngâi pawimawh zâwk bawk. Hei hi Mizoramah pawh a dik
ve tho ang. Chuvangin tlangval chuan a hmêl \hat leh \hat loh aiin a mizia (personality) leh eng nge a tih theih lam
ngâi pawimawh se a tifuh zawkin a rinawm a ni.
E.G.White’s Comment: “Tlangval pawhin amah thlâwp reng theitu tur leh a
phurrit phurh pui a, fel taka pasalte tithianghlima tiropui thei, hmangaihnaa
tihlim theitu tur chu thlang rawh se.” Thalaite
Hnena Thuchah, p. 348.
3.6. Nulate Mawhphurhna
Thufingte 31:10-ah chuan, "Hmeichhe
khawsak \ha tunge hmu thei ang? A man chu lunghlu sen mi aiin a sâng zawk daih
si a," tih kan hmu a. Heta 'khawsak \ha' a tih hian nun nêm, zaidam,
inngaitlâwm, eirel thiam, zing tho hmâ thei, taima, fate enkawl zo ngei tur han
kawhtir ila. Chu chu tlangvalten nupui tura an duhthusam ngei chu a ni. Nula
chu inchei fai peih tak ni rawh se. Leplerna lam hawi miah si lova nula inchei
fai vang mai chu ngaihsanawm tak leh zahawm tak an ni. Nalh tum luatah tlangval
tâna huphurhawm khawp hiala inchei theih a nih avangin nula tân a tâwk chauha
inchei thiam a \ul khawp mai.
Tin, nulate hian in
bialpate chu eng nge an thawh? Engtin nge nupui fanâu châwm an tum? tih te hi
chiang takin zâwt ngam ula a va \ha dawn em! Nupui fanaute chawmna lam
ngaihtuah peih si lo, nula hmâa zei fû site hi awm theih a nih avangin \huro
anga nun nêm, rûl anga fing ni rawh u.
E.G.White’s Comment: “…kaihhruaina hnuaia awm nula
chuan damchhung kawppui atan chuan mipa mize dik tak nei, nun thianghlim nei
bawk, mi taima leh phur, mi rinawm, Pathian \iha amah hmangaihtu chauh thlang
rawh se.” Ibid, p. 348.
3.7. Inbuatsaihna
Nupui-pasal nei tur hian rilru lam buaisaih
uluk hle tur a ni. Tlangval chu nupui fanaute chawm zo ngei turin inbuatsaih
rawh se. Pa nih ve uaih tawh hnua nu leh pate pawisa dil dûk dûk te hi zahthlâk
tihnachang hria ila. Nupui nei ngam chu mahni kea din ngam tur; chu chu mipa diktak mawhphurhna a ni.
Tin, nula pawhin mi ina mo turin a inpeih em tihte inngaihtuah sela. Mo fel awm
dan tur nia a hriat, a duhthusam chu ziakin chu chu amah inen lêt nân hmang se
a \ha khawp ang.
Note: Amarawhchu
thil dâwn thui lutuk avang hian lên laklawh reng theih a ni a. Chuvangin
duhthusam ang chiah mi kan zawn chuan neih tih a awm thei lo vang. Chuvangin
ulukah pawh lutuk awm thei a ni.
4.1.
Inngaihzawn Dan Chi Hrang Hrang
Sociologist
John Alan Lee-a chuan inngaihzawn laia kan mizia a\angin inkawp rem theih tur
awm mi hriat theih dan chi ruk a ziak a. Hei hi a tak taka zawm chu a harsa
deuh mai thei a, mahse a rûka mi chik nân leh bengvar nan hrim hrim han sawi
tho ila. Hetiang hian:
Eros- hei hi tisa init tawnna a\anga lo chhuak niin a alh
hluai a, a reh leh thuai bawk. Hetiang rilru pûa miin ngaihzawng a neih chuan a
rilru a \ha lo va, a hlauhawm a, chêtsual a awl bawk.
Ludus- inngaihzawnna satliah hi a ni a. Mi pakhata bur ngut
lovin midang kawp mai thei turin an rilru-ah khêk chin an nei reng \hin.
Hetiang mite hi chuan sex hi game ang lekin an khel \hin. Inban an
awlsam bik.
Storge- nula leh tlangval inkawmngeih, an hriat loh hlana lo
inngaizawng ta mai te hi an ni. Hetiang zawnga nupui-pasal zawngte hi an nghet
a, buaina pawh an tâwk tlêm a. Mahse an inhmangaihna chu a pâr vul chûk lem lo.
Mania - hetiang mite
hi chuan an bialnu-bialpa te an âtchilh bur a. An ngaihzawngte lak a\angin thil
tam tak an phût bawk. An hlim dun viau emaw tih lâiin an lo intitau va; an
intitau reng emaw tih lâiin an lo inngaidam a. An intih tauh lâia lo vuipui vak
chi an ni lo. Hetiang mipa hi chuan a bialnu chu a duh huam a, a lungawi loh
lâiin a rêl leh chiam bawk a. Hetiang mite inkarah hian buaina a tam bik.
Pragma - nula-tlangval senior
tawhin tehna chi hrang hrang hmanga an mi duhzawng an teh a, neih tlâk ngei nia
an hriat an rim chat ang hi a ni. Hetiang mite hian an tisual lo tlangpui.
Agape - Phût lêt nei lo hmangaihna; kan bialnu-bialpa ten
min duh ve kher lo mah se lungawi taka kiansan theih thona ang hi a ni a. Lee-a
chuan hetiang hi a tak takah hmu zo lovin a insawi.
Hengte
hi \halaite chuan kan bialnu-bialpa te bâkah mahni inen nân hmang ila. Lee-a
chuan mania miin ludus mi a ngaihzawn chuan a vui fo
ang a, intihtauhna a tam bikin a ring. A \ha ber hriatthiam a har hle naa pragma anga fimkhur hian zawng ila kan
tifuh tlangpuiin a rinawm.
Tin,
hmeichhia leh mipain sex kan dah dan
hi a inletling chiah a ni. Mipa chuan inngaihzawn nân sex hi hmathehah hmangin a dah pawimawh hmasa fo va, hmeichhia
erawh chuan hmangaihna dah pawimawh hmasain sex
chu an dah hnuhnung zâwk tlangpui bawk. Hetiang hian sâp \awngin han dah
(ve khang lâng) ila. Mipain "No sex,
no love," a tih lâiin hmeichhia chuan "no love, no sex," a tive thung a ni. Heng kan han sawite hi
nupui-pasal zawng mêkte chuan mahni inen nân hmang ila. Rûl anga fing, \huro
ang nun nêmin i awm ang u.
4.2. Naupang
Lutuka Inneih Loh Tur
Hmanlai
chuan nupui-pasal an innei hmâ hle. Juda-ho chuan kum 13 tling chin chu nupui-pasal nei theiah an ngâi
a. Vâiho phei chuan naupang buhchip an nih lâiin an inneihtir nasa hle. Mahatma
Gandhi-a pawhin kum 13 a nihin nupui a nei a ni. Tunlâi erawhchuan a tlângpuiin
nupui-pasal kan innei tlai ta. Kan ram danin kum a bithliah chu mipa kum 21,
hmeichhia kum 18 a ni a. Hei hi India mite chuan zawm ngei ngei tur a ni. Kan
pastor pakhat pawhin kum 17 mi lek a inneihtir ringawt mai; hei hi ram dan
bawhchhiatna a nih avangin sim hmiah tur a ni.
E.G. White’s Comment: “Hmanhmawh suh u. Naupang têa nupui pasal inneih hi
sawimawi tur a ni lo.” |halaite Hnena Thuchah, p. 350
“A hun lo lutuka inneihna hi tunlai sualna tam takin a
hrin an ni. Naupang lutuka inneihna hian rilru puitlinna lam emaw taksa
hriselna lam emaw a kâwk lo.” Ibid,
p. 363.
4.3. |awng\ai
Fo Rawh U
Nupui-pasal
dila \awng\ai hi zahthlaka lak chi a ni lo; ringtu \halaite chuan kan tih ngei
ngei zâwk tur a ni. Amarawhchu kan \awng\ai hian mahni phu loh pui pui dil tur
a ni lo va. Kan \awng\ai avangin Pathian chu kan phû tâwk aia sâng hret min pe
tura beisei kher tur a ni hek lo. Chuvangin nupui/pasal dila kan \awng\aina chu
duhthusam ram thlen tumna ni kher lovin Hosea-a anga nawhchizuar (KS) pawh nei
huam tur khawpa Pathian hnena inngaitlawma intukluhna a ni zawk tur a ni (Hosea
1:2).
E.G.White’s Comment: "Nula leh tlangvalte chu nupui-pasal neih an tum
hmâa ni tin vawi hnih \awng\ai thin an nih chuan nupui-pasal neih an rilruk hnu
chuan vawi li tal an \awng\ai tur a ni." Thalaite Hnena Thuchah, p. 369.
“Inneih
chungchang hi \awng\ai thupuiah hmang ula….” Ibid, p. 360.
4.4. Tu Nge
Ka Neih Ang?
(a) Adventist Ngei Neih Tur: Bible chuan “Ring lo mite nen rual lo taka nghawngkawl bat
dunin awm suh u,” a ti a (II Kor. 6:14). Heta ring lo mite a tih hi tute nge an
nih sawifiah a ngai lo. Adventist ve ve an inneih hian ringtu innei an ni mai. Inneihna hian sex
lo pawh ken tel a ngah em avangin
eng kohhran mi pawh niin eng sakhaw be mi pawh ni ila, rinnaa kan thurualpui
theih tur mi neih hi chu tû tân pawh a \ha hrim hrim a ni. Chuvangin adventist \halaite chuan adventist mi ngei neih kan tum tur a ni.
Tuna adventist nu leh pate zingah hian kohhran dang
nei kan awm nual a. Pathian zârah kan nupui-pasalte chu an lo fel phian a,
kohhran pawhin iai miah lovin a lo chhawr a ni thei; mahse chuvang ringawt
chuan kohhran dang neih hi sawi mawi chi a ni chuang lo. Hetiang sawi nikhua
hian pâwn lam mi lo nei tawh nu fing pa fing deuh chu ngawih hmiah a \ha ber.
Kohhran dang nei zinga tifuh tlêm tê, an nupui-pasal kohhranin kan chhawr zui
tâkte hi kan hriat phâk loh hian mi tam tak tân tlûkna an lo ni reng thei bawk.
Hemi
thua kan kohhran zirtirna ziding (principle)
nghet tak, danglam ngai lo tur chu adventist leh adventist inneih hi a ni a.
Hei hi tute emaw pawnlam mi lo nei fuh mi tlêm tête avang hian a danglam ngai
lo va, a danglam tur a ni hek lo.
E.G.White’s Comment: “Ringtu leh ringlo mi inneih hi Pathianin a khap bur
mai a ni. Mahse thinlunga piantharna nei loten an duhzawng zuiin Pathian remtih
loh zawng inneihna a awm fo mai.” Fundamentals
of Christian Education, p.500.
(b) Hnam Dang Neih Chungchang: Mizo mipa
zingah hnam dang nei sawi tur an tam vak loh lâiin hmeichhe lam erawh chu an
tam mai. Hnam dang neih hi Pathian dan leh ram dân bawhchhiatna ni lo mah se
tih loh hram atan a \ha hle. Hnam neite hi inhau reng bik lo mah se hnam
thuhmun inneite tawh loh heng harsatnate hi a awm thei:
(a)
|awng chungchanga
harsatna
(b)
Ei leh in
(c)
Hnam nunphung
inan loh vanga harsatna (cultural factor)
(d)
Chhungte ve ve a\anga
harsatna (family factor)
(e)
Fate nihna tur
chian loh vanga harsatna (identity
crisis)
Hemi
rual hian hnam dang hmuhsit leh enhran hi kan kohhran zirtirna a ni ngai lo tih
kan hre \heuh awm e. Chuvangin mâkpa atana hnam dang kan duh lo a nih pawhin \awng
fimkhur ila. Kan faten kan duh dan ni miah lova hnam dang an neih hian tuman
kan tuithlar phal dawn tak tak chuang lo va. An fate pawh vâi an ni emaw, sâp
an ni emaw, Tuikuk an ni emaw kan hmangaih loh phah dâwn hek lo. Chuvangin kan
duh lohna chu uchuak tak takin sawi chhuak kher lovang u. Fate thinlung hneh
hmasa mang si lova mipui hriata hnam dang (a bikin vâi) mâkpa kan duh loh thu
uar fê fê leh \awngkam uchuak tak tak hmanga sawi kher tur a ni lo. Mahni mawng
hlimna mai a ni.
Tin,
kan fanuten hnam dang neiin sum leh pâi lamah kan chhawr hle a ni thei. Chuti
chung chuan hnam dang neih hi sawimawi a, midang fuih nana hman chi a ni chuang
lo.
Tlangvalho tân pawh kan nulaten hnam dang neih
an uar viau a nih chuan inenfiah a \ul
hle tihna a ni; a pâwnga taka thikthu tihchhe ngawt lovin kan nulaten hnam dang
tlangval an it bik lohna tur khawpa eizawnna kawngah te, taimâkna lamah te leh
chhungkaw pa ber ni tura mi puitling leh rintlak nihna kawngahte \an lâk tur
tihna a nih chu.
Tin,
hmangaihna hi hnam thil ni lovin mimal zalenna a ni a. Chuvangin miin hnam dang
an lo nei a nih pawhin hnam phatsan ta lûaa ngaia diriam zui vak vak tur a ni
lo. Mizo nula hmêl lan dan tlangpui leh rilru sukthlêk en hian kan hnam boralna
khawp hnam dang tlangval neih tur an hmuh chur chur hi a hlauhawm lem lo va.
Tin, mipa lamin kan zir phawt chuan kan nula tlêma zâwngin hnam dang an neih
avang ngawt hian Mizo hnam hi a boral dâwn hek lo. Hmêl \ha kan tihzawng
deuhten hnam dang an neiha ‘hnam phatsan’ ti ang dâwn dâwna ngaihaw viau si,
kan hmelchhe tih zawng deuh, kan neih duh miah loh turten hnam dang an
ngaihzawna haw leh miah si lo leh, a bikin vâi neiho hnam phatsan ang hiala
ngâi a, sâp nei ngâisâng viau lawi si Mizo mipate hian nupui-pasal zawn
chungchanga kan nulate mimal zalenna hi kan zahsak tur a ni.
Mizote hian hnam dang laka kan rilru put dan kan thlâk
a tul khawp mai. Vun ngo tawh phawt ngaihsan huam a, vun hang lam chi ngaihnêp
ringawtna rilru hi bansanin hnam dangte hi ang khata en thiam tum ila. Chumi
rual chuan a bikin kan nulate pawhin mahni hnampui ngei neih hlutna leh \hatna
hi nghet takin vawng tlat rawh se. Hnam dangte \hian anga en a \ha a,
nupui-pasalah erawh chuan i nei kher lo vang u.
Mahni hnampui
ngei nei turin Mizo adventist \halaite hi ka ngen che u a ni.
4.5. Thutlûkna
Siam Hmaa Ngaihtuah Tur
Nupui-pasal
neih tumte tana hriat tur pawimawh deuh deuhte chu hetiang hian khâikhawm ila:
1.
Kan duhthusam zan loh leh kan hmangaih miah loh chu khawngaih avanga neih tur a
ni lo va. Chumi rual chuan mihring zingah tumah famkim kan awm loh avangin
ngaihdamna rilru sâng tak nena kan inen loh chuan khawvelah hian neih tur an
awm lo mai ang.
2.
Sum um avanga nupui/pasal inneih (commercial
love) hi fak mawi chi chu a ni lo va, mahse a bikin hmeichhia chuan anmahni
chawm zo ngei tur mipa rintlâk, mahni kea ding ngam zawng rawh se.
3.
Ruihtheih thil tihchingho hian an ngaihzawngte thlêm nân leh vau nan nupui an
neih huna sim ngei an tum thu an sawi huai thei khawp mai. Hetianga ‘a siam \hat
theih alawm’ tia inneih hnua siam \hat tum hi a hlawhchham fo.
4.
Nupui/pasal \ha neih tum ringawt lovin mi tana nupui/pasal \ha nih tum hmasak
tur a ni. Kawppui tur thlan thiam tluka pawimawh chu kawppui \ha nih tum hi a
ni si a.
5.
Nupui-pasal dila \awng\ai hi ringtu \halaite chuan tih ngei ngei tur a ni.
Chumi rual chuan Pathian hnenah mi \ha famkim min pe tura dil ringawt lovin mi
tana mi \ha tak kan nih theihna turte pawh dil hmaih miah loh tur. Nupui pasal
tur hi uluk taka inzawn a \hat rualin uluk lutuk a, duhthusam ang thlap thlap
neih tum chu beidawnna mai a ni thei. Chuvangin mihring famkim lo ve bawk nei
turah indah ila, midangte famkim lohna leh tlin lohna ngaidam thei tura
inbuatsaih chunga zawn tur a ni.
4.6. Kan
Inneih Dan Hi
Mizo inneih dân hi sâpin love-arranged marriage an tih ang hi a ni. Nula leh tlangval an
inngaizawng phawt a, inneih an duh hunah nu leh paten palâi tirin an sawi
remsak \hin. Inrute pawh a hnu-ah nu leh pate hriatpuinaa palâi tirin kan
insawi rem leh tho a nih hi.
Kan inneih dân hi sâp dan leh Mizo danin a phuar chuat
mai. Inneih dâwn zanah Mizo dâna man inhlanin hmeichhe man chu kan ineitir liam
liam a. Inneih ni chuan a sâp thei ang bera kan inchei hnu-ah biak inah sâp
tihdan ang thei berin flower girl, Bible
boy, music etc., nen kan che leh a. Tlai lamah Mizo takin “Chheih raw kha,
a lawi dawn e,” kan ti leh hep hep a. Mizo takin ruai kan theh dur dur bawk a.
Mahse hei hi ka sawisel tihna a ni lo.
Thuam chhawm hi inel nân hmang lo ila a \ha ngawt ang.
Tunlâi hian nulain an man eitute hnena thil man to deuh deuh dil an uar ta riau
mai a. Man ei hi thil huphurhawm takah kan siam chu a ni ta deuh der mai. Hei
hi adventist-te chuan ching ve vak lo ila a \ha a ni. Mahni neih phâk ang tâwk
tê tê kan chhawm hian a zahawm a, mahni nihna lo puia lan tum a, mi pêk khawm chhawma
âr-âwn chang tawnin bul \an lovang u. Tin, tlangvalte pawhin nupuite thuam
chhawma innghat lo va, mahni kea din theih tum tur a ni.
Inneihna hi thui tak chu mimal zalenna-ah dah ila a \hat
ka ring. Mi hausate chu an neih phû tâwkin insawngbawl sela. Mi harsa deuhin
mahni neih phû tâwk hriain tingam ila, a tua mah mah hi in teh fet lutuk loh
tur a ni. Tuna kan economic system
hian mi hausa leh rethei hi a hrut rual tak tak ngai dawn lo va. Chuvangin kan economic system leh political system-in a ken tel mi hausa leh rethei inthlau zel tur
hre thiam lova, rem leh rem lova inan tlan zel tum lo hian mahni neih phâk tâwk
ang zahpui lova zalen taka inneihna sawngbawl hi a manhlain a \ha ber zawk a
ni.
4.7. Supreme
Court Thupêk
India rama rorelna sâng ber Supreme Court chuan tunhnai khan innei thar zawng zawngte chu in register vek turin thupêk a chhuah a. He
thupêk hian ken tel a ngah avangin innei tharte chuan zawm ngei ngei tur a ni.
5. A
Tlangkawmna
Thuhriltu
chuan \halaite chu an vanglai chen a, hlim taka awm turin a fuih a (Thuhriltu
12:1). Ni e, vanglai hun hi nuam tak leh hlim taka hman tur a ni reng a ni.
Amaherawh chu, heta ‘nuam tak leh hlim tak’ tih hian ‘nawmchenna’ lam a hawi lo
tih hria ang u. Khawvel hi nuam taka hman i duh em? I nu leh pate thu awih la,
Pathian \ihin a thupekte zawm la, tichuan khawvel hi nuam takin i hmang thei
ang. Chhungkaw hlim tak din i duh chuan tun a\ang hian Pathian hma-ah \hing\hiin
inhlan la. Rinna lama i thurualpui theih tur mi ngei zawngin nei la, tichuan
buaina tam tak i pumpelh ang.
A
tawp ber atan chuan ‘nupui/pasal \ha deuh neih tum ringawt lova, nupui/pasal
\ha deuh ni tura inbuatsaih hmasa phawt’ turin \halaite hi ka sawm che u a ni.
Ka lawm e.
______________________________________________________
Sawi Ho Tur:
|hen I-na
1.
Tunlai Adventist
\halaite hi hmanlai Adventist \halaite aiin kan awm \ha duh lo zawk nge, kan
awm \ha zawk? (Thu kan awih zawk nge kan awih lo zawk?)
2.
Adventist \halai
zinga damdawi hmang sual an lo awm ve fo mai hi chhungkaw mawhphurhna nge
khawtlang sualna hriin a ken ve hrim hrim? Kohhran hian a tihdamna atan eng nge
a tih theih?
|hen 1I-na:
1.
Mizo Adventist
\halai nawlpui tan eng tia anga upa kan nih hian nge nupui/pasal neih \ha ber?
2.
Tun kum sawm
chhung hian adventist tlangval zingah kohhran dang nula nei an tam riau mai a,
hetah hian adventist nulain nge tlangvalin mawhphur nasa zâwk? Nu leh pate
mawhphurhna a awm ve em?
3.
Adventist nula
leh tlangval kan inneih tlêmna chhan hi engnge nia i hriat? Engtin nge kan
inneih tamtir theih ang?
4.
Hmel\ha te, mi
fel te, lehkha thiam te, infiammi te, zaithiam te, hausa te hian duhtu an ngah
zel; chutiang bawkin adventist ni lo ila min duh miah lo turin adventist ka nih
avanga min duh theih chuan a lawmawm viau a ni law’m ni?
|hen III-na
1.
Tuna kan inneih
danah hian \ha lo lâi leh siam \hat ngâi awma i hriat chuan han sawi teh.
2.
Thuamchhawm leh a
behbawmte hi kan uar ta lutuk lo maw?
Reference:
1.
Times of India.
June 26, 2015.
2. Excise and Narcotic
Department Report, (updated as on 27th January, 2015)
3.
Telegraph, December 23, 2013.
4. Nagaland Post,
June 27, 2014).
5.
Outlook Magazine, 12 October, 2012.
6.
Economic Times, 9 January, 2015.
8.
http://www.sinlung.com/2011/06/nagaland-tops-drugs-abuse-in-india.html
9.
NewsLink, 28 August, 2015 (Friday). (Mizoram English News Paper).
10.
Dhaka Tribune, May 27, 2013.
11.
Mizoram Synod
Social Front, SF Booklet No.33.
p.2.3.
12.
Master and Johnson ‘On Sex and Human Loving, 9th Edition, 1997, Jaico
Publishing House, Bombay. p. 14,15.
13.
Ibid, p.11.
14.
Christians and Sex Leadership Journal
Survey, March 2005.
15.
Kristiannna leh Tunlai Khawvel, Vol.II. Christian Media Society
Publication 2012. p.71.
16.
Master and
Johnson ‘On Sex and Human Loving, 9th
Edition, 1997, Jaico Publishing House, Bombay. p. 407.
17.
He thu hi kum
2008 Zoram Danial Pawl Chhantu
Inkhawmpui, Lunglei-ah khan ka chhiar chhuak tawh a. Mahse khatih laia
ngaithla pha lo naupang tam tak kha an lo nula tlangval tawh a. Chuvangin ka
han chhiar nawn leh a ni.
18.
He statistics hi
a hlui deuh tawhin a lang naa tun thleng hian a la dik thawhkhatah kan ngai a.
Chuvangin kan telh leh ta tho a ni.
Comments
Post a Comment