Eng Tin Nge Ni Zel Ang?

            Meichher chanchinbu chhuak hmasa lama Mizo chanchin chhe lam sawina kha ka chhiar a. Ka rilru a khawih ngei mai. Ama’rawhchu mi rilru a khawih dan leh ka rilru a khawih dan chu a inang lo deuh maithei e.

            Mizo hi mahni hnam sit nasa tak kan ni awm e. Chanchinbu han chhiar ila khawvel hnam thatchhe ber, rinawm lo ber, ziak leh chhiar thiam tam tlur ringawt, mi thiam tak tak awm si lo, hmeichhiat mipatna kawnga tlan nasa em em bik, Pathian thu uar ringawta nun pui si lo ti zawnga ziak a tam hle bawk. He rilru hi kan intuh nasat em avangin Mizo nih hi a zahthlâk rum rum dawn alawm le. Chu bâkah hetiang zawnga insawiselna chhiar tur a tam avang hian thangtharte rilru-ah phei chuan hnam dang tluk lova inhriatna a nasa hle awm e ka ti bawk.

            Kum 1996 khân Bombay atanga Guwahai lam pan rêlah Manipur college pakhata an professor kan chuan pui a. North East India chanchin, a bikin Manipur leh Nagaland buai dan a hriatzia chu amah pawhin “Hre bera insawi chu a chapo thlâk a, mahse a hre ber pathum zingah chuan ka tel ka ring,’ a inti. Chu professor chuan Nagaland rama thiltih a harsatzia leh a rûka hnam hrang hrang an inhrui pawh nasatzia te, Manipur buaina avanga a hrehawm dan te a sawi a. A sawi dan chuan Mizoram hi min lo awt em em zâwk a lo ni.

            Kum 2010 tir lam khan chanchinbu pakhat chuan Nagaland-ah ram a kang ve ngai lo ni awm takin a rawn sawi a. Kei pek chu ka thin a lo sa zak mai. Nagaland-ah ka la kal ve ngai loh avangin sawi mai tur ka hre lo va. A hnu deuh fê-ah eng tin tin emaw ni Nagaland thingtlang khuaa awm Roman Catholic Sister pakhat nen chuan kan inbe pawp thei ta hlauh mai a. Keia thin sa chuan ‘In awmna-ah ram a kang ve ngai em?’ka va ti a. A nuih a lo za deuh nghe nghe a. Nagaland-a ram a kan ve thu leh kang palh mai pawh ni lova an hal luih nasat thu a rawn sawi a. Ka rilru chuan ‘Kha maw!’ ka ti a ni. An ramvak chuan sakhi pakhat lek pawh hmu se a awmna ram chawp chuan an halkhung hmiah duh a. Sazu pakhat lek man tur pawhin ram an hal duai duai duh a rawn ti a ni.

            Arunachal Pradesh-a rei tak awm tawh pastor pakhat chuan Mizoram nawm zâwkzia hahipin a rawn sawi haw bawk. North East India-ah rau rau chuan Mizoram hi ka hmangaih ber vang ni maw, nuam ka tiber a, ṭha ber pawh hian ka inhre ṭhin. Ka fate aia mi fa ka awt bik lo ang bawk hian state dang awhna reng reng hi ka nei lo. Mahse hetia ka tih hian state dang hmasawnnate hre lo leh duh ve lo chu ka ni lo a nia.

            A mihring tam phû tâwka ziak leh thiam tamna kan ni pawh hi a lawmawm a ni. Mi maktaduaih khat bawr vel chauh kan la nih avangin khawvel hriat thama han hmingthang hluai zawng kan la awm kher lo pawh a ni thei e. India ramah hian mihring tluklehdingawn khat leh maktaduaih za hnih vel lâi kan awm a, ka la tê tham em mai; chuvangin India ram hriat laih tur mi thiam lar kan la nei lo a nih pawhin insitna tur a la awm lo.

            Mizote hi bawh lam bawh huam ching, mi tihdan laa intihmuh zung zung ṭhin kan ni. Hei hi a chhe lam ringawta sawi ching kan awm leh pek a. Hetia bawh lam bawh huam ching kan ni hian thil ṭha tam tak a hring chhuak a ni. Hnam changkangho, a bikin khawthlang lamho khuan mi tihdan lâk an ching ngawtin ka hria. Entirnân film hmuhnawm deuh a chhuah chuan an en hum hum a, a siamtute chuan pawisa an la lût ṭeuh ṭeuh mai zu nia. An mi ngaihsan zawng an âtchilh rawn nasatzia leh an bawh nasat dan hiam huamte khu a râpthlâk ngawt mai. Khâwl thar engemaw han chhuak se a lei hmasatu nih an inchuh a, dâwr kawtah zu intlar pût ṭhina maw le. Tunlâia kan ngaihsan thar Korea-hote khian thil thar intihhmuh chu an ching ngawt bawkin ka hria. Thil thar intih hmuh an chin avanga an economy khi nasa taka ṭhang thei a ni ti ila a dikin ka ring. Chu lam chu sawi thui lo mai ila.

            Tin, Mizote hian tualchher damdawi kan uar viau mai. Thil lah kan intihria. Damdawi niawm tak tak zuara tei lâwp lâwp pawh hmuh tur kan kat nuk bawk. Doctor rawn lova damdawi inchawh ve ta mai mai lah kan tam. Hei hi a ṭha lo kan ti a nih chuan ka pawm thlap mai. Amarawhchu hnam dangten tive ngai lova keimahni chauhin tualchher damdawi uar ṭhin leh doctor rawn lova damdawi inchawh ching anga insawi chu dikin ka hre lo. Robin Hood-a thawnthua damdawi lem zuartu chanchin kan chhiar atang khan hmanlai ata tawh hnam changkang zingah pawh khuan damdawi lem an lo zuar ve thin tih a chiang hle. India rama damdawi lem tamzia hi râpthlâk tham a ni. Mizoten damdawi kan lo inchawh ve hi chu sawitham a awm lo zâwkin ka ring. Tin, Mizoram khaw tam zâwkah hian doctor an awm lo hial em? Damdawi in awmna khua hi a tlêm teh asin. Chuvangin damdawi hi mahni inchawh lo thei kan ni lo. Mahni thua damdawi inchawh hi sawimawina tur a awm lo; mahse mahni inchawh lo thei lova min siamtu kan sawrkar hi a chak tâwk lo a ni zâwk lo maw?

            Tunlai hian sawrkar pawhin tualchher damdawi(ramhmul damdawi) a rawn uar chho ṭan a, chutiang lam ngaihtuahtu bik nodal officer hial pawh a ruat a. Chuvangin tualchher damdawi hi kan uar telh telh dâwn a ang hle.

            Mizoramah hian zawlnei der kan tam hle a, khawvela nei ngah ber ang insawi pawh an awm, mahse sâpram lama zawlnei der hmun zaa ṭhena hmun khat kan awm ang em? Sâp ram lama an zawlnei der chanchin han chhiar chuan keini zawlnei der inti vete hi chu nêp tak an ni. Kristian ramah chuan zawlnei der an awm ve zelin ka ring. Kristian zinga a kal fawr deuh, sakhaw ruih chilha kalsualho chanchin han chhiar chuan Mizote chu kan la lang pha lo hle a ni. A lawmawm khawp mai.

            Zêp rual lohin kan ram hian hmasawnna tur tam tak kan nei tih chu hnial rual a ni lo. Heng hmasawnnate hi zawi zawia kal chho tur an ni a, chutianga kan duh anga hmasawnna a awm loh avanga khawvela hnam chhe ber, hnam ding chhuak lo tur leh boral tur anga insawi chu a la hun lo a ni.

            Vairama lehkha ka zir ve lâiin hmeichhe chungah kan thikthu a chhe thin hle. Mizo hmeichhiaten hnam dang an han kawp deuh emaw, hnam dang incheina an han inbel chhin hlekin emaw mipaho chu kan râlkhel a. Hnam boralna kawng zawh ta hle-ah kan inngai hial thin. Chutiang chu ka ngaihdan a ni ve ngai reng reng lo. Mizo hmeichhe zinga tlêma zâwngin hnam dang an neih avangin kan hnam hi chuti maiin a boral dawn lo. Kan hmeichhiate hian an hmêl chhiat leh that dan tlangpui han en hian, zawng zawng mah se kan hnam boralna tur khawp hnam dang pasala neih tur pawh an hmu hek lo vang tih hi a hriat reng mai.

[Awm zel tur]